Էջ:Տնային տնտեսության հանրագիտարան (Household encyclopedia in Armenian).djvu/186

Վիքիդարանից՝ ազատ գրադարանից
Այս էջը հաստատված է

իսկ ճարպը, մյուս Ձ-ների ճարպերի համեմատությամբ ավելի կայուն է։ Հնդկացորենի Ձ-ի սպիտակուցները հարուստ են անփոխարինելի ամինաթթուներով։ Ըստ մշակման եղանակի և որակի հնդկացորենի Ձ. բաժանվում է հետևյալ խմբերի և տեսակների. խոշորաձավար և արագ եփվող խոշորաձավար (կազմված են հնդկացորենի ամբողջական միջուկներից), ծեծած և արագ եփվող ծեծած (կազմված են հնդկացորենի կոտորակված միջուկներից)։ Լինում է առաջին և երկրորդ տեսակի խոշորաձավար։ Ծեծած Ձ-ները տեսակների չեն բաժանվում։ Ծեծած Ձ-ից եփում են կպչուն շիլաներ, թխվածքաճաշեր, իսկ խոշորաձավարից՝ սրսուռ քաշովիներ, որոնք օգտագործում են որպես առանձին կերակուրներ, խավարտ, խճողակ ևն։

Բրինձն ըստ մշակման եղանակի բաժանվում է հղկած, ողորկած, կոտորակած տեսակների։ Հղկած բրինձը հղկամեքենայով մշակված, անհարթ մակերեսով, թեփահանած բրնձի հատիկ է։ Հատուկ մեքենաներով մշակված, ապակենման սորտերից ստացված ողորկած բրինձը հարթ փայլուն մակերես ունի։ Լինում են բարձր, առաջին, երկրորդ տեսակի հղկած և ողորկած բրինձներ։ Հղկած և ողորկած բրնձի հատիկներն ամբողջական են։ Բրնձի կոտորակված Ձ. ստացվում է հատիկները հատուկ մեքենաներով մշակելիս՝ որպես երկրորդական մթերք։ Բրինձը լայնորեն օգտագործում են զանազան ճաշատեսակներ, խավարտներ, խորիզներ պատրաստելիս։ Խավարտներ, փլավ, խորիզներ, թխվածքաճաշեր, քաղցրակուտապներ եփելու համար ավելի հարմար է հղկած բրինձը, քանի որ եփվելուց հետո պահպանվում է հատիկի ամբողջականությունը։ Կոտորակված բրնձից նպատակահարմար է եփել ջրիկ և կպչուն կաթնաշիլաներ, ապուր-խյուսեր, ինչպես նաև պատրաստել կոտլետներ։ Բրինձը եփելու համար անհրաժեշտ է լցնել սառը ջրի, իսկ հատիկների ամբողջականությունը պահպանելու համար՝ եռացող աղաջրի մեջ։

Գարու վերամշակումից ստանում են երկու տեսակ ձավար՝ գարեձավար և գարեկորկոտ։ Գարեձավարը լավ հղկած միջուկն է։ Ըստ միջուկի մեծության տարբերում են գարեձավարի հինգ չափահամար։ Մանրահատիկ գարեձավարն արագ է եփվում և դյուրամարս է։ Օգտագործում են կպչուն շիլաներ, կոտլետներ, ջեռեփուկներ ևն, իսկ ավելի խոշորահատիկները՝ առավելապես սրսուռ շիլաներ պատրաստելու համար և ապուրների մեջ։ Գարեկորկոտը կոտորակված միջուկի տարբեր մեծության և ձևի մասնիկներն են։ Գարեկորկոտի հատիկները հղկված չեն և գարեձավարի համեմատ ավելի շատ թաղանթանյութ են պարունակում։ Ըստ կոտորակված միջուկի մասնիկների չափի տարբերում են գարեկորկոտի երեք չափահամար։ Օգտագործում են շիլաներ եփելու համար։ Գարու Ձ-երը սորտերի չեն բաժանվում։

Վարսակաձավարը սպիտակուցների և ճարպերի պարունակությամբ հացահատիկային մյուս Ձ-ների մեջ գրավում է առաջին տեղը։ Վարսակից պատրաստում են բարձր և առաջին տեսակի չկոտորակված շոգեհարած և տափակացրած վարսակաձավարներ, ինչպես նաև «Հերկուլես փաթիլներ» և վարսակալյուր։ Վարսակաձավարով եփում են տարբեր ապուրներ։ Չկոտորակած շոգեհարած վարսակաձավարը սովորաբար թողարկում են հղկված։ Տափակացրած վարսակաձավարը (ստացվում է շոգեհարած վարսակի չկոտորակած հղկած ձավարից) եփվում է արագ և ավելի դյուրամարս է։ «Հերկուլես փաթիլները» ստանում են շոգեհարած, տափակացված և չորացրած, հղկած վարսակաձավարի բարձր տեսակից ստացված նուրբ թերթիկներից։ Դրանք արագ և հեշտ են եփվում (10-15 րոպե)։ Վարսակալյուրը վարսակի հատիկների հատուկ մշակումից ստացված բարձր սննդարարությամբ, համեղ ալյուր է։ Խորհուրդ է տրվում օգտագործել դիետիկ և մանկական սննդի մեջ։ Վարսակալյուրի բաղադրության մեջ կա օրգանիզմի համար արժեքավոր ճարպանման օրգանական նյութ՝ լեցիտին։

Ցորենի Ձ. ցորենից պատրաստում են սպիտակաձավար, հում Ձ. (կորկոտ), աղացած հում Ձ., խաշած և աղացած Ձ. (բլղուր)։ Սպիտակաձավարն ստանում են տեսակավոր բարձր կարգի ցորենն աղալիս։ Այլ Ձ-ների հետ համեմատած, սպիտակաձավարում թաղանթանյութի քանակն ամենաքիչն է (0,4 %): Այդ առումով ավելի պիտանի է մանկական և դիետիկ սննդի համար։ Սպիտակաձավարն օգտագործում են զանազան (խմորագնդիկներ, շիլաներ, ձիթաբլթիկներ, թխվածքաճաշեր, կոտլետներ, քաղցրակուտապ, սուֆլե, մուս ևն) կերակրատեսակների մեջ։

Եգիպտացորենի Ձ. ստանում են առավելապես եգիպտացորենի կարծր և ատամնաձև դեղնահատիկ ու սպիտակահատիկ սորտերից։ Տնային խոհարարության կարիքների համար թողարկում են հղկած եգիպտացորենի Ձ–ի հինգ համար, որոնք օգտագործվում են շիլաներ, կոտլետ ևն պատրաստելու համար։ Փքուն հատիկներ պատրաստում են եգիպտացորենի խոշոր, իսկ խռթխռթան ձողիկներ՝ մանր Ձ-ից։ Եգիպտացորենի փաթիլների և փքուն հատիկների մասին տես Եգիպտացորեն հոդվածում։

Սագո. սկզբնական շրջանում սագո ներմուծում էին արևադարձային երկրներից, ուր այն պատրաստում էին սագարմավի բնի միջուկի օսլայից։ Այն ստանում են նաև կարտոֆիլի և եգիպտացորենի օսլայից։ Սագոն մյուս Ձ-ների համեմատությամբ ավելի քիչ սպիտակուցներ է պարունակում և ավելի շատ ածխաջրեր։ Օգտագործում են ապուրների մեջ, ինչպես նաև շիլաներ, քաղցրակուտապներ, կարկանդակների խորիզներ պատրաստելու համար։

Բակլազգիների հատիկները (սիսեռ, ոլոռ, լոբի, բակլա, ոսպ) հարուստ են դյուրամարս սպիտակուցներով և օսլայով։ Բակլազգիների հատիկների սպիտակուցները կազմությամբ և սննդարարությամբ նման են կենդանական ծագման սպիտակուցներին և պարունակում են զգալի քանակությամբ անփոխարինելի ամինաթթուներ։ Բոլոր բակլազգիները եփելուց առաջ թրջում են սառը ջրում։

Ոլոռ. վաճառքում լինում է պարենային ոլոռ, որը սերմնաթաղանթով ամբողջական հատիկ է, և թեփահանած հղկած ոլոռ , որն ստանում են պարենային ոլոռից սերմնաթաղանթը հեռացնելու (թեփահանում) և հղկելու միջոցով։ Թեփահանած ոլոռը լինում է ամբողջական և կոտրտված հղկած։ Ապուր-խյուսերի և շիլաների համար ավելի նպատակահարմար է օգտագործել թեփահանած ոլոռ։ Պարենային ոլոռն ավելի հաճախ օգտագործում են խավարտների, երբեմն՝ ապուրների մեջ։ Պարենային ոլոռը լինում է բաց դեղին կամ բաց կանաչ, մուգ գույն ունի կերային ոլոռը։