Էջ:...նաև Սպիտակ Եղեռն.djvu/150

Վիքիդարանից՝ ազատ գրադարանից
Այս էջը հաստատված է

Գավառի ղեկավարների մեծ մասը, խուճապը վերացնելու եւ դիմադրություն կազմակերպելու փոխարեն, համակված պատվոդականության ու զոհի հոգեբանությամբ, փախան գավառից ժողովրդին թողնելով բախտի քմահաճույքին։ Իսկ թուրքերը, Կարծախը գրավելուց հետո, սիրտ չարին առաջ շարժվել, որովհետեւ մայիսի 21-ին Մեծ Խանչալի գյուղի մոտ թուրքական մեծաթիվ ուժերը սաթխացիներից կրեցին ծանր պարտություն; Դրանից հետո գավառում միակ ուժը մնաց Սաթխան։ Այդ մեծ գյուղի (3250 բնակիչ) բնակիչները երդվել էին կռվել մինչեւ վերջին փամփուշտը եւ որոշել էին չգաղթեցնել ընտանիքները։ Մայիսի 26-ին նրանք պարտության մատնեցին Ալեքսանդրապոլից ուղարկված թուրքական կանոնավոր բանակի զորքերին և ետ շպրտեցին։

Թուրքական զորքերի առջեւ խնդիր էր դրված,. Ախալքալաքը գրավելուց հետո շարժվել Թիֆլիս։ Դրա համար նրանք ստանալով համալրում, մայիսի 30-ին սկսեցին նոր հարձակում Սաթխայի վրա։ Այդ օրը տեղի ունեցավ դաժան կռիվ եւ թշնամին կասեցվեց։ Միայն մայիսի 31–ի երեկոյան, երբ բացահայտորեն զգացվեց թշնամու մարդկային եւ զինական գերակշռությունը, սաթխացիները, սպառելով ռազմամթերքը, հեռացան գյուղից։ Վերջապահ մարտիկները, ցուցաբերելով արտակարգ խիզախություն, համարյա բոլորը զոհվեցին հնարավորություն ընձեռելով գյուղի բնակչությանը Թափարավան գետի աջ ափն անցնելու։ Հունիսի 1-2-ին գավառն ամբողջովին գրավել էին թուրքերը։

Բակուրիանի անտառներում և Ծալկայում կուտակված 80.000 հայ գաղթականներին Վրաստանի մենշևիկյան կառավարությունը թույլ չտվեց տարածվել երկրի խորքերը, որի հետեւանքով վեց ամսվա ընթացքում սովից, ցրտից եւ համաճարակից մահացան 40.000 հայ գաղթականներ։

Դեկտեմբերի 5-ին Վրաստանի մենշևիկյան կառավարությունը, զորք մտցնելով Ախալքալաք, այն հռչակեց Վրաստանի տարածք։