Էջ:Armenia Encyclopedia.djvu/299

Վիքիդարանից՝ ազատ գրադարանից
Այս էջը հաստատված է

Հայաստանը հնագույն ժամանակներից եղել է տարանցիկ առևտրի կենտրոն։ Նրա տարածքով են անցել Հին աշխարհի միջազգային կարավանային առևտր. ճանապարհները։ I-II դդ-ում միջազգային տարանցիկ առևտրի աշխուժացմամբ պայմանավորված՝ զարգացել է Վան, Երվանդաշատ, Զարեհավան, Արտաշատ, Տիգրանակերտ, Վաղարշապատ և հայկական այլ քաղաքների առևտուրը։

Արևելյան Հայաստանում առևտուրը որոշակի վերելք է ապրել Ռուսաստանի կազմի մեջ մտնելուց (1828) հետո։ XIX դ-ի 30-ական թթ-ին հայ վաճառականների ձեռքն է անցել Այսրկովկասի առևտրի գերակշռող մասը։ Ռուսաստանում, Պարսկաստանում, Թուրքիայում և այլուր ծավալուն առևտրային գործառնություններ են կատարել Երևանի և Ալեքսանդրապոլի վաճառականները։

Արևելյան Հայաստանում XIX դ-ի վերջին և XX դ-ի սկզբին ձևավորվել են սպառողական կոոպերատիվ ընկերություններ։ 1917-ին երկրում կար այդպիսի 270 ընկերություն։ 1919-ին ստեղծվել է Երևանի նահանգի սպառողական ընկերությունների միությունը, որը նույն թվականին վերանվանվել է Հայկոոպի։

ԽՍՀՄ-ում ներքին առևտուրն իրականացվել է հիմնականում պետական, կոոպերատիվ և կոլտնտեսային առևտրի ձևով։ Մանրածախ ապրանքաշրջանառության շուրջ 75 %-ը բաժին է ընկել պետական առևտրին, իսկ ժողովրդական սպառման ապրանքների մեծածախ ապրանքաշրջանառության 90-95 %-ն իրականացրել են պետական առևտրի կազմակերպությունները։

ՀՀ առևտրաշրջանառությունը ներառում է մանրածախ, մեծածախ և ավտոմեքենաների առևտուրը։ Տարբերում են նաև ներքին (երկրի ներսում) և արտաքին (արտերկրում) առևտուր։

Մանրածախ առևտուրը վերջն․ սպառման կամ տնային տնտեսությունների մեջ օգտագործման համար նախատեսված ապրանքների վաճառքն է դրամ․ արտահայտությամբ, որն իրականացնում են խանութները, կրպակները, շուկաները, դեղատները և առևտրի մյուս օբյեկտները։

Մեծածախ առևտուրն ապրանքների մեծ խմբաքանակներով վաճառքն է՝ հետագա վաճառքի նպատակով։

Ավտոմեքենաների առևտուրը մասնագիտացված առևտրի կետերի միջոցով ավտոմեքենաների վաճառքը և դրանց տեխ. սպասարկումն ու նորոգումն են։ ՀՀ-ում ավտոմեքենաների ներմուծման և վաճառքի բնագավառում առաջատար են «Կարկոմավտո», «Գլոբալ Մոթորս», «Մեգամոթորս», «Եվրովագեն», «Ֆորա» ընկերությունները։

Մանրածախ առևտրի համակարգն ընդգրկում է նաև հանրային սնունդը։ Մինչև 2006-ը հանրային սննդի ձեռնարկությունների իրականացրած շրջանառությունը ներառվել է ՀՀ մանրածախ ապրանքաշրջանառության մեջ, 2006-ից՝ ծառայությունների մեջ։

Խորհրդային տարիներին ապրանքները վաճառվում էին պետության սահմանած կայուն գներով, իսկ կոլտնտեսային առևտրում ապրանքներն իրացվում էին շուկայում գոյացող գներով։ ՀՀ-ում գներն ազատականացվել են 1992-ին։

Մանրածախ ապրանքաշրջանառությունն արտահայտում է սպառման ծավալի ու դրա կառուցվածքի փոփոխությունները և բնակչության բարեկեցության մակարդակի կարևորագույն ցուցանիշներից է։ Աղյուսակ. Մանրածախ առևտրի շրջանառությունը՝ ըստ ձևավորման աղբյուրների, 2003-11-ին

2003 2005 2007 2008 2009 2011
Մանրածախ առևտրի շրջանառությունը, մլն դրամ 688480,3 853869,0 934379,6 1059571,2 1075073,9 1294806,1
Ընդհանուրի նկատմամբ %-ը
Խանութների 41,0 45,2 50,9 57,6 59,7 63,6
Սպառողական ապրանքների շուկաների 35,3 37,0 27,9 20,1 15,6 12,6
Գյուղատնտեսական արտադրանքի շուկաների 3,6 3,0 2,5 2,2 2,0 1,8
Կրպակների 9,2 6,1 4,6 3,8 3,8 3,5
Առևտրի այլ օբյեկտների 10,9 8,7 14,1 16,3 18,9 18,8

1990-ին հանրապետության մանրածախ ապրանքաշրջանառությունը կազմել է 7949 մլն ռ., շրջանառության օրերի թիվը՝ 61, պետական առևտր.