ճակատի քիվն է, որի ստորին անկյունին քանդակված է մի աղավնի։ Այս լուսանկարները կղրկեմ, կարծելով որ դուք չունենաք թերևս այսքան խոշոր նկարված, ես այս երեքը թելեոպժեքթիվով լուսանկարեր եմ։
Այս տարվան համար Հառիճի աշխատանքս ընդհատելով, վերադարձա Արթիկ գյուղը, որ առավելն երեք կիլոմետր դեպի արևմուտք կգտնվի Հառիճի վանքեն։ Այստեղ գտածներս արդեն անսպասելի էին ինձ համար։ Երեք պատկառելի հնություններ՝ 7-րդ դարեն ոչ ուշ կանգնված և ըստ մեծի մասին իրենց նախնականությունը պահած։
Երեք եկեղեցիներեն երկուքը գյուղին մեջն են, իսկ մեկը՝ գյուղին հակառակ կողմը մեկ ու կես կիլոմետր հեռավորության վրա է։
Գյուղին միջի մեծ եկեղեցին մի հոյակապ շենք է, ներքուստ և արտաքուստ խաչաձև, աբսիդներու որմնասյուները պսակող աղեղներու և պատուհաններու պսակներու վրա ունի նուռ և խաղողի քանդակներ։ Արևելյան կողմեն ունի երկու խորշ հետագա դարերու ոճերեն բավական տարբեր։ Արևմտյան ճակատին վրա կան քանի մը արձանագրություններ, որոնք հավանորեն 12-13-րդ դարերու կպատկանին է Արևելյան կողմն ալ կան մեկ երկու հատ ու կոտոր արձանագրություններ դարձյալ ուշ ժամանակի, թիվ 212 լուսանկարը մեծ եկեղեցին է հարավ արևելքեն, թիվ 213 լուսանկարը հարավային աբսիդի որմասյուներն ու զանոնք պսակող նուռ և խաղող քանդակված աղեղները կներկալացնեն, թիվ 214 լուսանկարը արևմտյան աբսիդի որմնաղեղներեն մեկն է, որուն տակ կա մի ընդարձակ արձանագրություն ՈՀԱ թվականի։ Այս արձանագրության տեղը շատ բարձր լինելով, թելեոբժեքթիվով լուսանկարեցի։
Գյուղի միջի փոքր եկեղեցին կգտնվի մեծ եկեղեցիեն 20-30 քայլ դեպի արևելք, թիվ 215, 216 լուսանկարները կներկայացնեն փոքր եկեղեցին հարավ արևմուտքեն և հարավ արևելքեն։ Այս եկեղեցին հետաքրքրական է արևելյան կողմեն իր երկու բացօթյա աբսիդներով, ինչպես Երերույք, Տեկոր և իր նմանները, իսկ ներքին կողմն ունի երեք աբսիդ մեջտեղը մեծ, իսկ կողմնակիները՝ քիչ փոքր։ Հյուսիսային փոքր աբսիդին գմբեթաթարթին մեջ կան նկարներու մնացորդներ։ Թիվ 217 լուսանկարը այս եկեղեցվո արևմտյան դռան վրայի արձանագրությունն է։ Թիվ 218, 219 լուսանկարներ Արթիկեն մեկ ու կես կիլոմետր դեպի հարավ գտնվող եկեղեցին է հարավ արևմուտքեն (218) և հարավ արևելքեն (219) լուսանկարված։ Իր ոճի բոլոր հատկություններով առանց ոևէ կասկածի կպատկանի հնագույն դարերուն, մինչև 7-րդ դար։ Դրսեն գմբեթի պատվանդանը բարձր է քան կտուրները։ Ներսեն գմբեթը հանգչած է տրոմպներու վրա. պատուհանները խոշոր են հակառակ իր փոքրության, իսկ զարդաքանդակները մինչև 7-րդ դար, ուրիշ հիշատակարաններու քանդակված ոճով, որոնց հնությունը փաստացի գիտենք։ Արևմտյան կողմը դռան մոտ, ավելցուցեր են մի փոքր մատուռ, որուն դռան վրա վերնասյամի փոխարեն դրեր են հնագույն ձևի կոթողանման մի գերեզմանաքար, ինչպես տեսանք Հառիճի մեջ. այս քարին ներքևի կողմը, որ ազատ է, կտեսնվին խաղողի և մարդու քանդակներ։ Հնումն այս վանքը ծանոթ է եղեր Լմպատա Ստեփաննոս անունով, ինչպես ցույց կուտան վրայի շատ մը արձանագրություններ։ Արձանագրություններեն մեկը քանդակված է արևմտյան դռնեն անմիջապես ներս, ձախ կողմի պատին վրա, երկուսը հարավ արևելյան անկյունի վրա։ Այս եկեղեցվո վրայի բոլոր արձանագրությունները, որոնք գրեթե անվնաս պահված են, կփափագեի ամբողջն ալ լուսանկարել, սակայն, հակառակ փափագիս անհնար եղավ, որովհետև տեղերը շատ բարձր էին, պետք էր թելեոպժեքթիվ գործածել, իսկ սաստիկ քամին և ամպամած երկինքը արգելք էին։ Հյուսիսային կողմի երկու մեծ արձանագրություններն ալ արեգակ չէին տեսներ տարվա եղանակին պատճառով, կհուսամ առաջիկա տարին ամբողջացնել թե՛ լուսանկարներ և թե՛ չափագրական պակասներ։
Արթիկի շուրջը գյուղացվոց պատմելով, շատ հաճախ
