Բայց որովհետև աշնանային ցրտերը վրա հասան և աշխատանքներ կատարելը դժվարացավ, որոշվեց հետաձգել առաջիկա գարնան ամբողջ կտուրի սալահատակների նորոգությունը, և ժամանակավորապես մաքուր գաճ ու կրով ծեփվեցին սալաքարերի միմյանց միացման տեղի բաց մնացած ճեղքերը և կոտրտված մասերը։
Ակադեմիկոս Թամանյանի կարծիքով, Էջմիածնի հնադարյան տաճարը, հետնագույն տգեղ հավելումներից և անճաշակ կարկատաններից ազատելով նախկին պարզության վերածելու և մոտալուտ կործանման վտանգից փրկելու համար, մոտ ապագայում անհրաժեշտ են հետևյալ աշխատանքները.
1. Վերացնել հյուսիսային աբսիդի վրայի փոքր զանգակատունը, որուն ծանրության ներքև վտանգավոր կերպով ճեղքրտված է աբսիդը և մոտալուտ կործանման վտանգ է սպառնում։
2. Վերացնել տաճարի արևմտյան կողմի տանիքի շրջապատ պարապետները։
3. Անմիջական վերանորոգության ենթարկել արևմտյան ճակատի հյուսիսային և հարավային անկյունների ճեղքված և քանդվելու վտանգ սպառնացող մասերը։
4. Միանգամայն վերացնել արևելյան կողմին կից Գևորգ կաթողիկոսի շինությունը։
Որովհետև այս տարվա համար ծրագրված աշխատանքը մասամբ վերջացած է և առաջիկային կա ուրիշ անհետաձգելի աշխատանք, որոշվեց մինչև այժմ կատարված և հետո կատարվելիք աշխատանքների համար կազմել սույն տեղեկագիրը։
Էջմիածին
23 դեկտեմբեր
1923 թ․
Պատմական և ճարտարապետական մեծ արժեք ունեցող հուշարձաններից մեկն է Տեկորի հնագույն տաճարը, որ մերթ վկայարան սրբույն Սարգսի և մերթ ս. Երրորդություն անունն է ունեցել։
Ըստ իմ հետազոտության Հայաստանի մեջ, նախաքրիստոնեական դարերից մինչև քրիստոնեության 15-րդ դար, տեղի է ունեցել ճարտարապետական արվեստի չորս վերածնություն, որոնց առաջինը, կիկլոպյան պատերից հետո 4-րդ և 5-րդ դարերուն մեջ կազմակերպված է, որուն կատարյալ մի օրինակն է Տեկորի հուշարձանը 5-րդ դարուն կանգնված։ Թեև ապացույցներ կան, որ նախքան 5-րդ դար գոյություն ուներ այդ շենքը, 5-րդ դարու մեջ, հավանորեն քրիստոնեական տաճարի վերածվելիս ստացավ ներկա ձևի գլխավոր մասը (ինչպես նույնը պատահել է Երերույքի տաճարում)։ Շենքի թե՛ ներքին և թե՛ արտաքին ճակատների վրա կան անվիճելի ապացույցներ, որ 10-11-րդ դարերուն մի նոր նորոգության հետևանքով, այդ դարերի ճարտարապետական արվեստի կնիքը դրվել է նոր կատարված նորոգությունների մեջ, որոնց մասին կանդրադառնամ շատ համառոտ կերպով։
Հայաստանի պատմական ճարտարապետության անծանոթ մասնագետների համար, գուցե անհավատալի թվի 5-րդ դարու մեջ Տեկորի տաճարի նման մի շենքի գոյությունը, որուն թե՛ գեղարվեստական ճաշակը և թե՛ շինարարական օրենքները նվազ տարբերություն ունին ներկա զարգացած արվեստեն։ Նայելով կառուցման դարաշրջանի հնության և գեղարվեստական ճաշակի նախնականության, պատկառանք կազդեն դիտողին։
Շինության որոշ թվական չկա շենքի վրա, միայն շինող Սահակ Կամսարականի և ընդ նմին հիշատակված անունները, Հ. Ալիշանի քննությամբ 5-րդ դարուն կհասնին։ Բացի արձանագրության մեջ հիշված 5-րդ դարի անուններեն, ճարտարապետական և շինարարական ոճերի քննությունը ևս այս շենքը տանում է մինչև 5-րդ դար։
Այս առաջին վերածնության մեջ իրագործված են թե՛ գեղարվեստական և թե՛ շինարարական ձևեր՝ ինչպես պսակ, լայն պատուհան, պայտաձև աղեղներ, սյուներ, խարիսխներ, խոյակներ, շրջապատ սյունազարդ բացօթյա սրահ հետագա դարերում այլևս գոյություն չունեն։ Հետզհետե ջանքեր են լինում նոր ոճ և ճաշակ ստեղծելու, որր բավական երկար ժամանակ Հայաստանի արվեստագետներին խարխափումների մեջ թողնելե հետո, 7-րդ դարուն միայն մի նոր ոճ է երևան գալիս։
Որպեսզի պարզ լինի Տեկորի տաճարի նախնական ձևը և հետնագույն փոփոխությունները յուրաքանչյուրի համար, այստեղ թե՛ մասնակի կբացատրեմ և կներկայացնեմ շենքից վերցված ձևեր ու քանդակներ նախնական շենքի վրա և թե՛ հետագային հավելվածներեն կամ նորոգություններեն առաջ եկած։
10-11-րդ դարերուն, որ Բագրատունի թագուհիները նորոգել են այս շենքը, գլխավոր աշխատանքը կատարել են հյուսիսային պատի վրա արտաքուստ բոլորովին նոր քարեր շարելով։ Առաջ, որ տանիքը պարզ էր, արևելյան և արևմտյան կողմի ֆրոնտոններ ուներ, և ֆրոնտոնների թեքումի համեմատ երկու կողմից վայրահակ տանիք ուներ, այժմ շինել են ֆրոնտոններ թե հյուսիսային և թե հարավային կողմը, և դրանից առաջ են եկած անհամաչափություններ, սակայն հանուն սկզբունքի այդ անհամաչափություններին հանդուրժել են կտուրին իրենց ուզած ձևը տալու համար։
Կարծեք առաջին անգամ գմբեթ շինվում է Հայաստանում այս շենքի վրա, որը չափազանց տարօրինակ կերպով կազմվում է գմբեթին ներսը վայրահակ պատերով
- ↑ Այս հատվածը քաղում ենք «ցուցակից»։ Կազմող
