Րայք հարկ է նկատել, Որ Աղայահլր երբեք Ա․ Ղ․ ստորագրությամբ հանդես չի եկել մամուլում, դա մի այլ հեղինակի ստորագրությունն էր Իսկ Աղայանը, եթե երբեմն լրիվ չէր ստորագրում, ապա՚ գրում էր միայն V ԱԼ., այսինքն, նախ իր անվան և հետո* ազգանվան սկզրնատաոերրւ Իհարկե, Աղայանը կողմնակից էր մեծ վիպագրի երկերի վերահրա¬ տարակությանը, որովհետև' թե' Րաֆֆոլ մահից հետո և թե մինչ այգ էյ նա բազմիցս դրականաբար է խոսում իր մեծ ժամանակակցի ստեղծագոր¬ ծության մասին։ Րայց նա երբեք, ոչ ուղղակի և ոչ էլ անուղղակի կերպով չի ասել, թե ինքը սխալվել է «Կայծերօ-ի հերոսների գնահատման հարցում Ավելի՛ն, մինչև իսկ երկու-երեք տարի հետո էլ նա այլևայլ առիթներով կրկնում է իր հիմնական միտքը Րաֆֆու այս վեպի գլխավոր գաղափա¬ րակիր հերոսների մասին։ Ահա, օրինակ, 1890 թ. մայիսին գրած Մի նկատողություն» հոդվածում, անդրադառնալով Իր. Արծրունու և ապա Րաֆֆոլ հետ ունեցած իր բանավեճերի բնույթին և էությանը' Աղ այանր նշում է, որ իր նոր հակառակորդները (նկատի ունի «Արձագանքօ֊ի խըմ- բագրին' Աբգ* Հովհաննիսյանին ու նրա կողմնակիցներին. Ա. Ա.) իր ոպալրղ գրածը ուղիղ ըմբռնելու հակամետ չեն, այլ գլխիվայր են ըմբռնում» ամեն Ւն1՝ ուրեմն և խեղաթյուրված են ներկայացնում իր հայացքն ու վերաբեր¬ մունքը թե՛ Արծրունու գործունեության և թե’ Րաֆֆու ստեղծագործության ու գաղափարական ուղղության նկատմամբ։ Ապա առանձնացնելով իր խոա- քը Րաֆֆու հետ ունեցած իր բանավեճին' Աղայանը շատ որոշակի գրում է, «Րաֆֆու վրա հարձակվել եմ' սլաշասլւսնելով նրա իսկ գաղափարը (այս ընդգծումը Աղայանինն է, հետագա ընդգծումները մերն են, Ա. Ա.), որ և իմն եմ համարել և ուրիշ շատերինբ: Ես այգ շատերի կողմից բողո¬ քել եմ նրա այն արարմունքի ղեմ, որ մեր ամենիս փայփայած սուրբ գա¬ ղափարը, սուրբ գործը ձգել է պիղծ մարդկանց ձեոք շառլատանների V խաչագողների, որով մի ասյտակ է զարկել բոլոր այգ գաղափարին նվիր¬ վածներին» (տե՛ս այս հատորը' էջ 219, Մի նկատողությունն հոդվածի Ա. գյխի վերջում)։ Ահա այդ հայացքն է ունեցել Աղայանը տԿայծեր»֊ի հերոսների մասին և այդ հայացքը նա չի վերանայել համողված, որ fննաղատելով Րաֆֆո« այդ հերոսներին' դրանով իսկ ւղաշտսլանել է նրա նվիրական գաղափարը: Թող որ րաֆֆիագիտությունը համոզիչ և արդարացի չհամարի Աղայասի քննադատությունը, բայց իր հիմքում սկզբունքային չհամարել այնճ արդա¬ րացի հԷր /AlA'
Առ Պ. ՐԱՖՖԻ (154— 155)
Տպագրվել է «Աղրյուր-ի 1887, M 11, էջ Ю7, երկրորդ անգամ' Եր֊ կեր», հ. 3-ր էջ 263։ Էշ 154. «Կարդացի ձեր... րողոֆը նկատի ունի Րաֆֆու հրապարա¬ կական նամակը* «Պարոն Ղ• Աղայանի հասցեին» վերնագրով (*Արձա- 515
