Էջ:Manuk Abeghyan Collective works vol. 3.djvu/501

Վիքիդարանից՝ ազատ գրադարանից
Այս էջը սրբագրված է

րուեզ թագավորի պատերազմների վերաբերյալ։ Վերջին դեպքը, որ հիշում է Կազանկատոլացին, է՛ Պարտավ մայրաքաղաքի առումը ռոլղիկների, որ է՝ ռուսների ձեռով 914 թվականից ոչ շատ հետո (ըստ ոմանց՝ 944 թ.)։ Այս դեպքից հետո կան երկու գլուիւներ ևս, որոնց մեջ բերված են Աղվանից իշխանների ու կաթողիկոսների ցանկերը մինչև 988 թ.։ Վերջին անունները կարող են, սակայն, ուրիշների ձեռով ավելացրած լինել։ Այս հեղինակը 10-րդ դարում է դրել իր երկը, 10-րդ դարի հեղինակ Ուխտանես եպիսկոպոսը, որ հավանորեն 986 թվից առաջ է վախճանված համարվում, բառացի օգտվում է նրա գրքից:

Մովսես Կաղանկատուացու երկն իսկապես պատմագրություն չէ, ոչ էլ ժամանակագրություն, այլ մի քաղագրություն, որի մեջ նյութերը դրված են ժամանակաբանական կարգով։ Նա գլխավորապես Աղվանից կողմերի պատմությունը նկատի ունենալով՝ իր ձեռի տակ ունեցած գրավոր աղբյուրներից՝ թղթերից, կանոններից և այլն քաղում, կազմում է իր գիրքը, բազմազան ոճերով, երբեմն մութն ու ճոխաբւսն, երբեմն էլ պարզ ու կենդանի, նայելով թե ի՛նչ աղբյուրից է օգտվում։ Նա առանց մշակելու կամ քննադատելու, մեջ է բերում ամեն ինչ, որ իր աչքին կարևոր է թվում, երբեմն նաև այնպիսի բաներ, որ Աղվանից պատմության հետ որևէ աոնչություն չունեն։

Մ. Կազանկատոլացին իսկապես մեծ մասամբ արտադրում է իր աղբյուրները՝ բառացի կամ կրճատելով։ Այս քաղադրությանն երբեմն այնպես մեխանիկորեն է արված, որ նույնիսկ անփոփոխ պահված է աղբյուրների դեմքը, այսպես, օրինակ, Խաղիրների արքայորդու մոտ 7-րդ դարում Աղվանից Վիրո կաթողիկոսի գնալու պատմության մեջ պահված է մի երկու տեղ առաջին դեմքը, և թվում է, թե Կաղանկատոլացին ինքն է այդպես պատմում և նա 7-րդ դարի հեղինակ է և կաթողիկոսի հետ իբրև դեսպան գնացած մարդկանցից մեկն է։ «Անդ տեսաք զբազմոցս նոցա ի գուճս ի վերաչ ծնգաց ըստ նմանութեան փազանգաց ծանրաբեռն ոլղտուց, իւրաքանշփլր կոնք մի լցեալ մսով յանսուրբ անասնոց, ըստ նմին և սկտեզք չորում թանային չուտելն իւրեանց չազաջուրյ և զբածակս և զըմպելիս արծաթեղէնս քանդակունս յոսկի համակեալսյ զորս բերեալ էին չաւարէն Տփխեաց. ընգ նմին և զըմբոցս եղշիւրեղէնս և զղորոմաձէսէ փաչտեղէնս մեծամեծսյ որով զարգանակն լափէին, և նովին պարարտական սաղոյց անլուայ աղտիւքն՝ չաբխոոն չանզգաչս՝ ի միոչ բածակէ՝ երկու երկու կամ երեք երեք ի նոցանէ զանապակ գինին, կամ զկաթն ուղտուց և ձիոց չանչագ որովայնս իւրեանց իբրև ի տիկս ուռուցիկս չափէինէ Ոչ օրինաւոր մատոուակք էին առաջի նոցա, և ոչ սպասաւորք ի թիկնաց կողմանէ, և ոչ անգամ որգսծչ թագաւորին, բայց զինաւսրք, որք զգուոն նսրա պահէին ջուրջանակի ասպարափակ նիզակախիտ զղուշոէթեամբ, Եւ իբրև մսւծին զնոսա փ ներքս ըստ մի դռնապահս մինչև ցերկրորդին և զընծաչս ողչսմւին բարձեալ ի բազկաց մերոց զկնի կաթողիկոսին, ապա ընթացան ընգ առաջ նորա և հրամայեցին ամենեցուն փոխեէ ոտն