Տե՛ս դու, ի՞նչ կը պատասխանէ. ես քաղաքակիրթ աշխարհակիրթ աշխարհէն կուգամ, կեանքս եւ ճաշակս բոլորովին փոխուած է. ես լոյս եւ գիտութիւն ունիմ, միթէ կարելի՞ է որ գիւղական խաւար եւ անկիրթ ժողովուրդին մէջ ապրիմ, որ երբէք չգիտեն գնահատել իմ արժէք, ո՛հ, ես յիշում եմ մեր տուն ու խրճիթ եւ այն չարաճճի անզգամ լուեր, որ զիս կը խաշէին եւ կը տանջէին: Ուրեմն մեր պ. համալսարանական պիտի բնակի քաղաքում եւ պիտի սպասէ այնչափ, մինչեւ իւր գեղը քաղաքակրթուի, խաւար գիւղացիք լուսաւորուին, իւր խրճիթներ ապարանք դառնան, եւ ապա մեր պարոնը վերադառնալ իւր գիւղը: Եւ թէ ասես, մի սպասիր այդ անյայտ երկա՛ր ժամանակին, դու այժմէն գնա կրթէ, լուսաւորէ գիւղացի մանուկներ եւ այդ բախտաւոր ժամանակ դու բեր քո անբաղդ գիւղին համար, միթէ դու ինքնին պարտականաթիւն չունիս, յիշէ այն օրը, երբ պաղատում էիր քո բարերարին թէ զիս Եւրոպա ղրկէ, կուխտեմ եւ կը խոստանամ, թէ ողջ վերադառնամ, ամենայն անձնաիրութեամբ հայրենեացս ծառայեմ. բայց պարոնին հայրենիք միայն քաղաքն է եւ ոչ թէ գիւղ:
Թողանք Եւրոպիոյ համալսարանի պարոնը, որ գուցէ իւր առարկութիւն երբեմն իրսսացի լինին, հապա ի՛նչ ասեմք այն պարոններան, որ առանց Եւրոպիոյ աշխարհ տեսնելու, նոյն իսկ մեր աշխարհին մէջ, կիսակրթութեան փոքր ինչ զարգացումն ստանալէն յետոյ՝ իրենց միտք եւ իրենց սրտի թագուն տենչանք դեպի քաղաքն է, որոց մեծ մասն դարձեալ գիւղացի զաւակներն են, կրթութեան եղանակի՞ն է յանցանք. չը գիտեմ, դաստիարակ ուսացիչներո՜ւն է յանցանք, չգիտեմ, ժամանակի եւ կեանքի պահանջման է յանցանք, դարձեալ չը գիտեմ: Միմիայն այս գիտեմ ես, որ դպրոցի կրթաթեան կապանքին արձակուելէն յևտոյ, դեպ ի քաղաք կը վազեն:
Ես լսեցի գիւղացի հայրերու ոմանց տրտունջն ու գանգատ, Հայրիկ, ես զաւակս մեծ փափագով կրթութեան տուի, որ ծերութեան ցուպ լինէր, նա գնաց այլ եւս չի դարձալ, մոռացաւ իւր որդիական պարտիք եւ աւելի ճիշտ է, որ ասես ուրացալ իւր ծնողք եւ այլն:
Կրթութեան այս մեծ խնդիր, ունի շատ իւր դժպատեհ հետեւանքներ, եթէ չը մտածենք դեղն ու դարման եւ թողանք որ այսպէս շարունակուի այս կրթական հիւանդութիւնն քիչ ժամանակէն պիտի տեսնամք, որ մեր գիւղացի պատանիներ դպրոցին դեպի քաղաք մի գաղթականության ճանապարհ պիտի բանան, եւ ի՞նչ կը լինի յայնժամ, երբ հայ ժողովուրդի ամենամեծ մասի կեանք հողն ու երկիրն է:
Ահա քեզ համար հոգացի եւ պատրաստեցի «ՊԱՊԻԿ եւ ԹՈՌՆԻԿ», իմ սիրելի գիւղացի ժողովուրդ, որ դու քո հայրենատար հողն ու դաշտ սիրես եւ երբէք չի բաժանաիս, դիանալով թէ քո կեանք հողն է եւ հողագործութեան արդար ու հալալ վաստակ: Ուշադրաթեամբ կարդա՛ այն խորհրդաւոր գլուխն՝ «ՊԱՊԿԷ ՊՍԱԿՆ Ի ԴԱՇՏ», թէ ինչպէս Պապիկ իւր Թոռնիկ խաչով, Աւետարանով պսակելէն յետոյ, կը տանի զինքն ի դաշտ եւ կասէ՝ գիւղացի փեսայի համաը բաւական չէ, ես այժմ կրկին պիտի պառկեմ զքեզ հողին ու մաճին, գութանին եւ հողագործութեան հետ, պէտք է ուխտես երկնից եւ երկրի առաջ, որ այս պսակն անքակտելի պա¬
