գաւոր ինքն առանձին մի տէրութիւն կազմէ առանց ժողովուրդին։
Եւ, որդեակ իմ, երթանք քեզ հետ ի պարտէզ, ես ցոյց տամ քեզ բնական օրինակները։ Տես դու այդ ձեռատունկ ծառեր, երկիրը փորէ, արմատներ դիտէ. դէպի ի վեր նայիր դէպ յարեւ բարձրացած աճեցուն ճիւղերը դիտէ. կա՞յ մի ծառ, որ մի արմատով եւ մի ճիւղով աճի ու պտղաբերէ։ Երթանք ի դաշտ, որ քեզ աւելի շատ բնական է, եւ դու տեսեր ես ու գիտես. թէ մի մշակ մի եզով կամ մի լծով կարո՞ղ է գութան լծել եւ գետին վարել, մանաւանդ երբ կորդացած լինի, կամ սերմնացան, որ մի հատիկ ցորենով մի ամբողջ արտ ցանէ։
Շատ ճշմարիտ է հիներուն առածը, թէ մի ծաղիկ գարուն չի բերեր. մի մեղու մեղր չի շիներ. եւ ոչ իսկ պուտ մի ջուր՝ ջրաղացի ծանր քարը կը դարձնէ, մի կաթիլ անձրեւ մի աղբիւր եւ մի վտակ գետեր չեն կազմեր։
Այդ ամենուն պատճառ մի՛ հետազօտեր, ինքնին յայտնի է, երբ փոքրիկ զօրութիւն մի՝ մարդոյ մէջ կը մնայ առանձին առանց ընկերական մեծ զօրութեան, թէ հանճարով եւ թէ բազկով հուժկու մարդն ապիկար կը դառնայ. նա մի խելքով եւ ուժով ոչինչ կարէ գործել աշխարհիս վերայ. խեղճ ինքնաշխատ մարդ կը վարանի ինքնին, կը շիջանի նաեւ հանճարին լոյս առանց իւր շուրջը լուսաւորելու։
Այո՛, հանճարին զօրութիւն՝ գաղափարի աղբիւրն է. որ կը բղխի մարդոյն մտաւորական ակնէն. եթէ ջրոց վտակներու պէս վազելով չը ծաւալի ընկերութեան հրապարակը, կամ նախանձոտ հանճարը ջանայ իւր ջրով միայն իւր պարտէզ ջրել, եւ չիմանայ թէ հանճարին փոքրիկ աղբիւր քանի վազէ ու տարածի՝ գետի պէս կառատանայ. թէ թումբ կանգնես իւր դիմաց եւ արգիլես անդէն իւր տեղը կը ցամաքի եւ կը չքանայ։
Աշխարհիս բոլոր գիւտերու ինքնաշխատ գրիչ հեղինակներն՝ իրենց նորանոր գիւտեր միշտ փոխ տուին ընկերութեան. եւ տես դու թէ ի՞նչ գործեց ընկերական զօրութիւն։ Հանճարներէն մի փոքրիկ աղբերակ կամ լուսոյ նշոյլ մի առնելով՝ այնչափ ծաւալեց եւ ընդարձակեց, մինչեւ բովանդակ աշխարհ ողողեց ջրով ու լուսով, եւ այսպէս առաւել եւս պայծառ պսակեց հանճարին արդիւնքը եւ փառաւորեց զայն։
Եթէ հանճարին սերման գիւտը նմանցնեմք մանանեխի հա-
