գտնել մի իսպանացի քահայնաին, որ համաձայնէր մկրտութիւն տալ նոր ծնվածին։
Այդ տեսակ արգելքներին էր պատահում ամեն քայլի վրա երիտասարդ թագաւորը, և պէտք է ասած, բաւական ճարտարութեամբ պահպանում էր երկրի մէջ հաւասարակշռութիւնը։ Հէնց որ մի մինիստրութիւն հասարակական կարծիքի և կօրտէսների թերահաւատութիւն էր զարթեցնում, իսկոյն նոր մինիստրութիւն էր նշանակում, այնպէս որ 25 ամսվայ ընթացքում 8 մինիստրութիւն էր փոխել,— բայց վերջինի վրա ընկաւ։
Մանրամասնաբար դեռ յայտնի չէ ինչ է եղել թագաւորի և մինիստրութեան մէջ երկպառակութեան պատճառը, բայց դատելով երկրի նախընթաց դրութեան հիման վրա, չնչին առիթ պիտի լինէր, իսկ անբաւականութեան հիմնական պատճառները երկար ժամանակ դիզվում էին։ Ամէդէյը վաղուց էր հասկացել որ երբէ՛ք հասնելու չէ կատարեալ հանգստութեան Իսպանիայի գահի վրա, որ իր ամբողջ կեանքը պիտի նուիրէ մանր և ողորմելի թշնամութիւններին և կռիւներին այս կամ այն կուսակցութեան կամ մինիստրութեան հետ, որոց կամքին ընդիմադրելուց յետոյ, նա դարձեալ պիտի ենթարկվի։ Ահա մի օրինակ՝ մինիստրութիւնը կամենում էր յանձնել գեներալ Հիդալգօին զօրքի մի մասի կառավարութիւնը, թագաւորը չէր համաձայնում, լաւ գիտենալով, որ նշանակելով այդ պաշտօնի ժողովրդից չը սիրած մի անձն, նա ինքն էլ պիտի կորցնէր իր ժողովրդականութիւնը, բայց ստիպեցաւ ենթարկվել մինիստրութեան պահանջողութիւններին և երբ Հիդալգօն նշանակվեցաւ, նորան ստորադրեալ բոլոր օֆիցէրները յանկարծ բողոք ներկայացրին տէրութեանը և ամենքն էլ ծառայութենից հրաժարական տուին։ Օֆիցէրներին զիջումներ անել, կը նշանակէր խայտառակվել, կը նշանակէր ցոյց տալ իր թուլութիւնը, իսկ ուրիշ կողմից ընդիմադրութիւն անելու համար, հարկաւոր է ոյժ ունենալ։ Իսկ այդ ոյժը պակաս էր թագաւորին։ Մի և նոյն ժամանակ, կարլոսեան շարժումը օրէց օր աճելով, երկրի մէջ խռովութեան առիթները անդադար բազմանում էին։ Կարծում են որ նոյն իսկ այդ անցքերը պատճառ եղան նորա անկման։ Այդ տեսակ դրութեան մէջ թագաւորին ուրիշ աւելի խելացի և ազնիւ ելք չէր մնում, եթէ ոչ հրաժարվել գահից։ Երեկ, փետրվարի 11-ին նա հրաժարվեցաւ գահից իսկ այսօր առաւօտը թողեց Իսպանիայի սահմանները։ Կօրտէսները և Սենատը (ծերակոյթը) կազմեցին բարձրագոյն ժողով և յայտնեցին Իսպանիայի մէջ հանրապետութիւն, 266 ձայների բազմութեամբ 32-ի դէմ։ Ընտրվեցան նոր մինիստրներ 9 թուով, որոնցից մինը մինիստրութեան նախագահ։ Ահա անունները՝ Ֆիգվերաս (նախագահ) Պի Ի Մարգալ (ներքին գործերի) Կօրդօվա (զինուորական),Նիկ. Սալմէրօն (արդարութեան) Ֆրանցիսկ Սալմէրօն (գաղթականութեանց) Բէրանժէ (ծովային) Կաստէլար (արտաքին) Բէսերա (հրապարակական աշխատութեանց) Էչէգէրզյ (ել և մտից)։ Ֆիգվերասը իր ճառախօսութեան մէջ յայտնեց թէ հանրապետութիւնը հաստատվեցաւ Իսպանիայում մշտնջենականութեան համար (վատ նշան է, երբ հարկաւորութիւն է լինում այդ տեսակ բանի մէջ համոզելու), և որ նա օրինակ կը լինի և մնացած Եւրօպայի համար։ Մադրիդը դրօշակներով զարդարվեցաւ և լուսաւորվեցաւ։ Բայց հիւսիսում Ֆրանսիայի հետ յարաբերութիւնները կտրված են, որովհետև ահա տասն և մէկ ամիս է որ Կարլօսեան ապստամբութիւնը չէ թուլանում։ Ի՞նչ պիտի դառնայ խեղճ Իսպանիան։ Որքա՞ն կիրագործվի Ֆիգվերասից ցանկացած յաւիտենական հանրապետութիւնը։ Եւ մի՞թէ Իսպանիայի քահանաները այս անգամ կը հրաժարվին ներգործելուց... Ապագան ցոյց կը տայ, իսկ առ այժմ երևի թէ նորահաս հանրապետութեանը սպասում են անթիւ կռիվները Կարլօսեան շարժման մէջ կերպարանաւորված հնացած կաթօլիկութեան հետ։ Իզաբէլլայի որդի Ալֆօնսը իր կողմից թողեց Վիէննայ և տեղափոխվեցաւ Փարիզ՝ հարկաւոր է որսորդին միշտ պատրաստ լինել և ո՞վ գիտէ, մտածում է նա, գուցէ մի բան ինձ էլ կը ընկնի...
Ժէնէվ. 12 փետրվ.
ՆԱՄԱԿ ՎԱՆԻՑ
Հզօր ձեռն Օսմանեան կայսեր քսանհինգ կամ երեսուն տարի է, որ Վանայ, Բաղիչայ, Սղերտու, Մշոյ, Պաչգալէի և Պայազետու քաղաքաց սահմաններէն անխոնջ կը ջանայ հեռացնել քիւրդերու խումբ խումբ բռնաւոր ամիրաններ, մեծամեծ պէյեր և աղաներ, ինչպէս որ երբեմն Պէտիրխան-պէյ, Խան-Մայմուտ և այլն շատեր։ Բայց դեռ ցայօր չկարաց ըստ օրինի պահպանել և իսպառ ապահովել իւրեան ողորմելի հպատակաց կեանքը, որք ցայժմ ևս ենթարկուած են մի և նոյն հարստահարութեան և բռնութեան՝ հանապազ սպանիլ, կողոպտիլ, և ի միջոցում վայրկենի իւր ամեն ունեցած սեփականութիւններէն զրկուել։ Սոյն աղետից առաջք փութով առնելուն կարեւոր է միջոցներ ձեռք բերել, որպէս զի Օսմանեան տէրութիւնը բարեհաճէ իւր ուշադրութիւնը դարձնել սոյն սահմանագլուխ եղած գաւառներում վերա։ Հարկաւոր է երկու երեք տգէտ և անբարոյական չխերուն, որոց յիշեալ գաւառները զոհ եղած են՝ հանդերձ իւրեանց ընտանեօք իսպառ արտասահման առնել։ Բուռն սահմանագլուխներ, ուր որ հարկ է, կանօնաւոր զօրանոցներ պատրաստել, և զօրքերը դնել, պատճառ որ ամենևին մէկ չհամարձակի առանց արքունական հրամանին այլոց տէրութեան սահման մուտ և ել առնել։ Քիւրդ ազգին վրանաբնակ լինելուն համար բոլորովին արգելքներ դնել առհասարակ և խստիւ ևս պատուիրել՝ ո՞վ որ կամի տէրութեանը հպատակել, պիտոյ է նմա, որ այսուհետև, միւս ազգաց նման, սեփականութիւններ ունենայ, հողեր թափի ընէ և իւրաքանչիւր անհատ ևս իւր զաւակներ ուսմանց և արհեստից մէջ կրթէ։ Հապա թէ ո՛չ, քիչ միջոցի մէջ, եթէ այս դրութեան կենայ՝ բոլորովին վերջին աղքատութեան և յուսահատութեան ծայր հասած, հարևան խաղաղ բնակիչները պիտի ցիր և ցան լինեն և գնան ի սահմանս այլոց տէրութեան՝ ի Ռուսաստան ի Պարսկաստան և այլ կողմերը, ինչպէս ապացոյցներն ևս յայտնի տեսնուեցան, շնորհիւ Շխսապեթուլլահ մեռած բռնաւորին և իւր չարագործ որդոյն, որ բնակ ի Հիզան, թէ ո՞րքան հազարաւոր անձինք ի մօտակայ գաւառաց, իրենց հայրենիքէն զրկուած և սեփականութիւններն թողուցած, հանդերձ ընտանեօք գաղթեցին օտար երկրները։
Թէև շատ անգամ սոյն ողորմելիք բիւրաւոր հարստահարութեանց և անթիւ ցաւոց մասին աղաղակ բարձին, դիմելով բողոքով բարձր կառավարութեանը ուր որ հարկն էր, բայց ամենևին անլսելի եղաւ նոցա ձայնը և յիշեալ չխին գերդաստանը իւր տեղ անշարժ կը կենայ օր աւուր ևս զանազան բարութիւններով ճոխացած, յառաջ կը գնայ։
Սակայն դեռ ևս չեմք յիշեր այստեղ բոլոր չարիքները, որ օր աւուր կը գործեն ի վնաս բոլոր հասարակութեան, չեմք յիշեր ամենևին քուրդ բռնաւորներուն անհամար սպանութիւններ, գողութիւններ, յափշտակութիւններ և զրկանքներ, որք հանապազօր, անձրևի նման կը դեղան ի գլուխս ողորմելի բնակչաց յիշեալ գաւառայնոց։
Ահա այս մեր ըսածներուս ըստ արժանոյն գործադրութիւնը և յիշեալ անթիւ ցավերին փութով դարման մատուցումն՝ Օսմանեան տէրութեան առատ խնամոց կը յանձնեմք։
ԱՐՏԱՔԻՆ ԼՈՒՐԵՐ
—„Times“ լրագիրը տպել է յետագայ հեռագիրը՝ Իտալիայի Ավստրիայի և եւրօպական պետութիւնների մեծ մասը վճռել են պահպանել Իսպանիայի հետ կիսապաշտօնական յարաբերութիւնները մինչև որ այդ երկրի մէջ հաստատվի կանօնաւոր տէրութիւնը։
—Փարիզում տարածվեցան անհանգստացնող լուրեր Թիէրի հիւանդութեան վրա։ Բայց „Le Temps“ լրագիրը հաւատացնում է, որ այդ հիւանդութիւնը թեթև է և վտանգ չէ ներկայացնում։
—Իսպանական „Imparcial“ լրագիրը հաղորդում է, որ մեծ փոփոխութիւններ են անում իսպանական զօրքի մէջ, իսկ ֆրանսիական „Siecle“ հաւատացնում է, որ նոր տէրութիւնը մտցնելու է ընդհանուր զինուորական պարտաւորութիւնը։
—Անգլիական „Times“ լրագրում կարդում ենք որ Իսպանիայի մի քանի տեղերում սկսվում են խռովութիւնները։ Պօրտուգալիան զինաւորվում է։
—Գերմանական „Kreuz Zeitung“ հերքում է, որ երեք կայսրները պիտի տեսակցութիւն ունենան Ս. Պետերբուրգի մէջ։
ԽԱՌՆ ԼՈՒՐԵՐ
Кавказъ լրագիրը հաղորդում է, իբր թէ Թիֆլիսի մի քանի հայ կանայք և օրիորդներ դիտաւորութիւն ունեն մի հայոց ամսագիր հրատարակել։ Մենք շատ և շատ ուրախ ենք, որ Թիֆլիսում գտնվեցան այնպիսի հայուհիք, որք կարող են իրանց մայրենի լեզվով ոչ թէ միայն գրել, բայց և խմբագրել մի ամսագիր։ Թող մնացած հայուհիք սոցանից օրինակ առնեն։
⁂
Առաջարկում ենք ընթերցողին հետևեալ հետաքրքիր թուանշանները, որք ցոյց են տալիս եւրօպական զանազան քաղաքներից իրանց ջրանցքի վրա առած ծախսերի չափը։ Համբուրգ քաղաքը ծախսում է 1¾ միլլիօն թալլէր, Բէրլին՝ 3¼ միլլիօն, Լիօն 3½ մ., Մարսէլ 9 միլլիօն, Նիւ Եօրկ 14¼ միլլիօն և վերջապէս Լօնդօնը 47⅓ միլլիօն թալէր։
⁂
Մեր լրագրին գրում են Ալեքսանդրապօլից, որ այդ քաղաքը մանր մունր ուսումնարաններով առատ է, բայց 30 թուով տղայոց ուսումնարաններից շատերում շարունակվում է դեռ դասատվութեան հին ձևը, օրինակ ընթերցանութեան համար, Սաղմոս, Նարէկ, քերականութենից Չամչեան և այլն...։ Օրիորդաց Ուսումնարանները ասում են թուով 25 են (?) որոց վարժուհիները ըստ մեծի մասին կոյսեր են։ Սոցանից գովելիքն են միայն երկուսը՝ իշխ. Արղութեանցի շնորհիւ հիմն ստացածը և երկրորդ «Վարպետի» կոչված ուսումնարանը...։
⁂
Լսում ենք որ մի շամախեցի պարոն ԱլԷքսանդր ՄԷլիք—Շահնազարեանց, նորերումս թարգմանել է հայերէն լեզվով черты отъ жизни извѣстного филантропа Іоанна Оберлиния, пастора въ Штепиталъ գիրքը։— Ափսոս որ այդ տեսակ գիրքը լրագրի մէջ անհնարին է տպել։
⁂
Նիւ-Եօրկու երկաթուղու ճանապարհներից մէկում, չարագործները սովորութիւն էին շինել ահագին քարեր դնել, որով ակները թռչելով րէյլսներից, միշտ ամենամեծ դժբաղտութիւն էին առաջացնում...։ Նորերումս մի և նոյն տեղում, դարձեալ գտան մի ահագին քար։ Մեքենապետը իսկոյն կանգնեցնելով գնացքը, և մերձակայ ձորը ընկնելով՝ շուտով յետ դառաւ յանցաւորների մէկի ձեռիցը ամուր բռնած։ Նա յայտնեց որ այս անգամ ինքն է յանձն առնում պատժել յանցաւորին՝ լօկօմօտիվի դռները բաց անելով, գցեց չարագործին բոցի մէջ... դռները կողպվեցան, իսկ գնացքը դարձեալ ճանապարհ ընկաւ....
⁂
Փետրվարի 19-ին ներկայ 1873 տարվայ Տօրն քաղաքում կատարեցին երկու ազգութիւններ՝ գերմանացիք և լեհացիք այն գիտնականի ծննդեան 400 տարվայ տարեդարձը, որի ծագման փառքը երկու ազգութիւններից իւրաքանչիւրը իրան է յատկացնում։ Այդ գիտնականը երևելի Նիկողայոս Կօպէրնիկն է։
⁂
Կ. Պօլսի „Մասիս“ լրագիրը, հաղորդում է՝ Փունջ լրագիրն իւր անցեալ չորեքշաբթի աւուր (777) թուոյն մէջ Ս. Պատրիարքին դէմ խել մ՝անվայել խօսքեր հրատարակած լինելով, Բ. Դրան հրամանաւ երկու ամիս դադրեցաւ։
ԱՌԵՒՏՐԱԿԱՆ
ԹԻՖԼԻԶԻ ՎԱՃԱՌԱՆՈՑ
(Փետրվարի 28-ին)
ՈՍԿԻՆ (պօլուիմպէրիալ)․ ․ ․ ․ 6 ռ․ 11 կ․
ԲԱՄԲԱԿԸ Երևանու ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ 4 „ 50 „
- „ երկրորդ տեսակը ․ ․ ․ ․ 4 „ 40 „
- „ Ամերիկաի սերմից ․ ․ ․ 6 „ 70 „
ԲՈՒՐԴԸ թուշի ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ 8 „ — —
- „ „ երկրորդ տեսակը ․ ․ 7 „ 80 „
- „ թարեքեամի ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ 4 „ — —
ՇԱՔԱՐԸ Ռսի (Բրօցկու) ․ ․ ․ ․ 7 „ 80 „
- „ „ միւս տեսակը ․ ․ ․ ․ ․ 7 „ 75 „
- „ զագրանիցու տրանցիդ․ ․ ․ 5 „ 60 „
- մաքսը վճարած ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ 8 „ 80 „
ՇԱՔԱՐԱՎԱԶԸ Ռսի ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ 6 „ 60 „
ՂԱՀՎԱ Լիվանի լաւը ․ ․ ․ ․ ․ ․ 13 „ — —
ՂԱՀՎԱ Մօկօ, շատ լաւը ․ ․ ․ ․ 15 „ — —
- „ Մարտինիկոյի, ցածրը ․ ․ ․ 12 „ 80 „
ԱԼԻՒՐԸ Երևանի առաջին տեսակը ․ ․ ․ ․ 1 „ 50 „
- „ „ երկրորդ տեսակը ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ 1 „ 45 „
ԱԼԻՒՐԸ Գեանջու հասարակ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ 1 „ 80 „
- „ Շորագեալու ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ 1 „ 60 „
ԳԱՐԻՆ Երևանի ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ 1 „ 20 „
ՊՂՊԵՂԸ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ 11 „ 70 „
ՇԻՐԲԱԽՏԻ ձէթ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ 9 „ 80 „
ՄՈՄ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ 12 „ 50 „
ՅԱՅՏԱՐԱՐՈՒԹԻՒՆՆԵՐ
Մենք ստացանք հետևեալ ծանուցումՆ Թիֆլիսի բարեգործական ընկերութեան կողմից։
Թիֆլիսի բնակիչներին լաւ յայտնի է, որ քաղաքիս Բարեգործական Ընկերութեան գլխաւոր նպատակներից մինն է ձրիաբար դաստիարակութիւն և կրթութիւն ամենաչքաւոր դասի երեխաների, և որ միջոցները այդ նպատակին հասնելու համար, միշտ չեն նպաստում Ընկերութեան ձգտումների իրագործմանը, կախված լինելով նրանցից անբաժան պատահական հանգամանքներից։ Այդ տեսակ միջոցները մինչև ցայժմ բարերար անդամների դրամական տուրք էին և զանազան վիճակախաղներից պարահանդէսներից, ներկայացումներից, կօնցէրտներից արդիւնքը։
Այժմ կամենալով հաստատել ըստ կարելոյն հաստատ և միակերպ մուտք կամաւորնուէրների, ընկերութեան նիւթական միջոցները աճեցնելու, և նրա գործունէութիւնը հաստատ սկիզբների վերա հիմնելու համար, Ընկերութիւնը մտադրած է Կայսրութեան միւս նշանաւոր քաղաքների օրինակով, Թիֆլիսի մէջ էլ մտցնել „կօպէկանոց նուիրատւութիւնը, որի նպատակով Ընկերութեան անդամները յայտնի ժամանակին առանձին տուփերով (կբուժկի) Քաղաքային վարչութեան ընդհանուր ժողովից ընտրված անձերի մասնակցութեամբ, պիտի մանգան ամեն մի տուն, խնդրելով յանուն անօգնական որբերի նուիրել մի կօպէկ բարի գործի համար։
Յայտնելով սորա մասին հասարակութեանը, բարեգործական Ընկերութիւնը յոյսով է, որ Թիֆլիսի բնակիչները, իրանց յատուկ համակրութեամբ, դէպի բարեգործութիւնը արձագանք կը տան նրա այդ հրաւէրքին, յիշելով, որ թուողի ձեռքը չի աղքատանայ և որ ամեն տուրք բարի է և ամէն պարգև կատարեալ։
Հրավիրում եմ սորանով բոլոր մեծ. հայկական պարոններին օգնական լինելու իւրեանց դրամական ձեռնտվութենով „Մեծ մարդերի պատմութիւններ“ վերնագրով թարգմանական աշխատութիւն տպագրութեան։ Գինն է 1 ռուբլի։ Իւրաքանչիւր ստորագրող կը ստանայ, եթէ կը բարեհաճէ, այնքան օրինակ, որքան ռուբլի կը վճարէր յառաջուց։
Дозволено Цензурою, Тифлисъ, 28 Февраля 1873 г.
Ծէրէթէլի և ընկ․ (նախկին Դուբէլիրի) տպարան
Խմբագիր — հրատարակող Գրիգոր Արծրունի
