ձեռքով գրված է և ջնջված՝ «Հայ մեծատուն)), էջի տակ` «Անտեն —загробная, могильная жизнь». Բանաստեղծության գրության ստույգ ժամանակն անհայտ է, սակայն Գրիգոր Խալաթյանին հասցեագրած Ռ. Պատկանյանի 1881, հունիսի 22֊ի նամակից (ՌՊֆ, N 1714) երևում է, որ այն նախատեսված է եղել հեղինակի 1881 թվականի բանաստեղծությունների ժողովածուում տպագրվելու համար և դուրս է մնացել Ժողովածուից գրաքննչական արգելքի պատճառով։ Սրա հիման վրա կարելի է ենթադրել, որ գրված պիտի լինի 1880 թվականի վերջերին կամ 1881 թվականի սկզբներին։ Բանաստեղծությունը տեղ չի գտել նաև Ռ. Պատկանյանի երկերի 1893 թվականի հրատարակության մեջ, դարձյալ գրաքննչական արգելքի պատճառով։ Այդ առթիվ ուշագրավ տեղեկություն է պարունակում Գրիգոր Խալաթյանի 1892 թ. հոկտեմբերի 19-ի նամակը՝ հասցեագրված անհայտ անձնավորության (թերևս հեղինակի դստերը), որից մեկ հատված բերում ենք ստորև. «...Շատ ափսոս, որ «Անտենը» և «Ամիրայի» վերջը թույլ չտվեց գրաքննիչը, որպես և մի երկու բավական աջող բանաստեղծություն Ձեր ուղարկածներից։ Բայց ի՞նչ արած, մենք՝ դորան էլ պետք է շնորհակալ լինենք՝ ինչ որ թույլ են տվել, այդ էլ շատ մեծ բան է ...Մեկ անգամ ընղմիշտ պետք է իմանաք, որ մենք հրատարակում ենք ոչ թե Գամառ֊Քաթիպայի բոլոր գրվածները՝ այլ միայն ընտիր երկասիրությունները։ Այս պատճառով էլ բավականաչափ նյութեր Ն. Նախիջևանի բարբառով` թե ոտանավոր և թե արձակ չկարողացանք զետեղել մեր ժողովածուի մեջ...» (ՌՊֆ, N 1258)։ «Անտենը» առաջին անգամ տպագրվել է` ՌՊԵ III, էջ 25-27։ 136 ինքնագրի տեքստային տարբերությունները.
|
ԱՌԱԿ
(Էջ 55)
Ինքնագիրը չի պահպանվել։ Գրության թվականն անհայտ է։ Առաջին անգամ տպագրվել է՝ Հս, 1863 թ., N 2, էջ 16, այնուհետև՝ ՌՊԵ(մ), էջ 131։ Հիմք է ընդունված առաջին տպագրության թվականը։
ՄՇԱԿՆԵՐ ԵՎ ՇՈԻՆ
(Էջ 56)
Պահպանվել է երեք ինքնագիր` ՌՊֆ, N N 1 ա, թ. 30ա, 72, թ. 7ա, 74, թ. 3աբ և մեկ ընդօրինակություն՝ ՌՊֆ, N 142, թ. 9ա բ։ N 1ա ինքնագիրը ունի հետևյար ընծայականը՝ «Նվեր բարեկամական Գ. Սունդուկյանցին»։ Առաջին անդամ տպագրվել է ՌՊԵ I, էջ 227։
