Հայրն ու որդին

ՀԱՅՐՆ ՈՒ ՈՐԴԻՆ

Սիմոնը չքավոր էր և չգիտեր, որ չքավորությունն ամոթալի բան չէ։ Բայց գիտեր նաև, որ եթե մարդ չաշխատի նրա լուծը տանել պատվով, կտրող է դառնալ ամոթալի։

Արհեստով Սիմոնը գրաշար էր և իհարկե, ստիպված էր կարդալ այն բոլորը, ինչ որ շարում էր։ Տպարանատերը լուրջ գրքերն ու գրքույկները նրան էր տալիս շարելու, որովհետև նրան էր համարում ամենից գրագետ և ամենից բարեխիղճ։

Քսան ու մեկ տարվա ընթացքում Սիմոնը կարդացել էր բավականաչափ խելոք բաներ և շատ էր մտածել։ Նա բոլոր հեղինակներին հավասար հարգանքով չէր վերաբերվում։ Իր տեսակի քննադատ էր։ Առանձնապես խստապահանջ էր բարոյախոսների վերաբերմամբ։ Նրա համոզմունքով գրողն ինքը նախ և առաջ պիտի լինի այն, ինչ որ պահանջում է ուրիշներից։ Այլապես գրողն արժեք չուներ նրա աչքում։ Չսիրած հեղինակների գործերը շարելիս՝ Սիմոնի նեղ, նիհար ու պղնձագույն դեմքի վրա շարունակ խաղում էր մի հեգնական ժպիտ, նա իր մտքում ասում էր․

― Ստի՛ր, ստի՛ր, բարեկամ, բայց քեզ լավ եմ ճանաչում։

Մի անգամ նա, ընդհարվելով մի ինչ որ խմբագրի հետ, ասաց. ― Եթե դուք լավ մարդ լինեիք, այդքան չէիք շողոքորթի մեծամեծերին։

Վիրավորված խմբագիրը պահանջեց, որ Սիմոնը վռնդվի տպարնից։ Տպարանատերը չհամաձայնվեց, ասելով.

― Ես չեմ կարող ինձ զրկել Սիմոնին պես մի լավ բանվորից։ Նա իմ տպարանի աչքն է։

Ընկերները հարգում էին Սիմոնին և իրարու հետ ընդհարվելիս միշտ նրան էին դատավոր կանչում։ Ոմանք իրենց հոգու խորքում վախենում էին նրանից։

Սիմոնը բարեսիրտ էր, բայց խստապահանջ՝ մարդկային արարքների վերաբերմամբ։ Ատում էր ամբողջ հոգով բոլոր անարդարությունները, խոշորներից սկսյալ մինչև ամենափոքրերը։ Ուղղամիտ և արդարադատ էր։ Անողոք էր, երբ հարկավոր էր պարսավել, անսահման ներողամիտ՝ երբ վիրավորում էին նրան։ Հարգելով զորեղներին, չէր թեքվում նրանց առջև։ Պաշտպանելով թույլերին, երբեք կողմնապահ չէր նրանց օգտի համար։

Փիլիսոփա չէր Սիմոնը, բայց գիտեր արհամարհել կյանքի դառնությունները։ Ընտանեկան լուծը տանում էր անտրտունջ, թեև ծանր էր շաբաթական մի քանի տասնյակ ռուբլիներով կերակրել վեց բերան։

Նրա չորս զավակներից ամենամեծը տասնուհինգ տարեկան Վահանն էր՝ աշակերտ Ներսիսյան դպրոցի։ Մնացյալները 3, 5 և 9 տարեկան աղջիկներ էին։ Վաղ առավոտից մինչև ուշ երեկո նրա կինը աշխատում էր անընդհատ և հազիվ հազ կարողանում էր քիչ թե շատ կար, ու կարգ ու կանոն ու մաքրություն, պահպանել իր աղքատիկ տնտեսության մեջ։ Իր բնույթով ու կենսական պահանջներով Շողիկը Սիմոնի հակապատկերն էր։ Անիծում էր իր ճակատագիրը առավոտից մինչև երեկո և կծու խոսքերով հանդիմանում Սիմոնին նրա աղքատության համար։ Նա քահանայի աղջիկ էր։ Նա շարունակ կրկնում էր.

― Եթե հայրս գիտենար, որ դու ինձ այդպես ես պահելու, քեզի կտա՞ր իր աղջիկը։

Մոռանում էր, որ տեր Մեսրովբը շատ լավ գիտեր գրաշարի նյութական վիճակը։ Մոռանում էր նաև իր անհրապույր արտաքինը, որ չէր կարող գրավել Սիմոնից մի աստիճան ավելի խստապահանջ մեկին։

Կնոջ անվերջ կշտամբանքներից ձանձրացած գրաշարը նայում էր իր կինամոնագույն խոշոր ու խելացի աչքերով կարճահասակ, կարճավիզ կոշտ ու կոպիտ կողակցին և զարմանում էր, թե նրա ինչովը հրապուրվեց։ Բայց նա այնքան նրբազգաց էր, որ երբեք Շողիկի երեսովը չէր տալիս նրա տգեղությունը։ Չէր էլ վիճում նրա հետ, զգալով, որ չունե բավականաչափ զորեղ հիմք՝ աղքատությունը պաշտպանելու համար։ Միայն կրկնում էր.

— Դու ինձնից ազնվություն պահանջիր և ոչ հարստություն։

Շողիկն ամեն անգամ կծու հեգնանքով ժպտում էր, այդ դարձվածքը լսելիս։ Մի անգամ այնպես կատաղեց, որ ասաց.

— Մի զույգ կոշիկներ երեխայիս համար ավելի թանկ արժե իմ աչքում, քան քո ազնվությունը։

Սիմոնը մի հոգս և մի փափագ միայն ուներ՝ ինչպես և է տալ Վահանին բարձր ուսում։ Իր լավագույն հույսերը նրա վրա էր դրել։ Էհ, մինչև այժմ մի կերպ ապրել են, էլի կապրեն մի քանի տարի։ Ահա Վահանն արդեն հինգերորդ դասարանումն է, երկու տարուց հետո նա կլինի համալսարանում և մեկ էլ տեսար մի օր ավարտեց ու եկավ բժիշկ կամ իրավաբան՝ միևնույն է։ Այն ժամանակ նա կխոսե Շողիկի հետ։

— Մինչև նրա գալը ես կգնամ մյուս աշխարհը,― ասում էր անհաշտ կինը և շարունակում էր կրծոտել Սիմոնի համբերությունը։

Վերջին ժամանակ Սիմոնը շատ անհանգիստ էր։ Բանն այն է, որ Վահանը ծուլացել էր, առաջվա սիրով չէր հետևում իր դասերին։ Արդեն երկու անգամ Սիմոնին կանչել էին դպրոց և այդ մասին հայտնել։

Սիմոնը սովոր չէր իր զավակներին ծեծով կրթելու։ Նա գիտեր, որ ծեծն առհասարակ խրատելու ու կրթելու միջոց չէ։ Նա միշտ հիշում էր մի գրքույկում կարդացածը, թե Զվիցերիայում կենդանիներին անգամ չեն ծեծում։

— Երեխաներին պիտի սովորեցնել հարգել ու սիրել ծնողներին և ոչ թե վախենալ նրանցից,― ասում էր նա հաճախ Շողիկին, որ այս դեպքում ևս համաձայն չէր նրա հետ և մեկ-մեկ ծվծվացնում էր իր փոքրիկներին։

Եվ նա ինքն աշխատում էր խոսքով ուղղել Վահանին։ Սակայն երբեմն չէր կարողանում կատաղությունը զսպել և իր խրատները ավարտում էր սպառնալիքով։

— Եթե քեզ դպրոցից դուրս անեն, քեզ կսպանեմ։

Վահանը, որ արտաքուստ իր մոր պատճենն էր իր լայն երեսով, նեղ ճակատով, տափակ քթով ու իրարից շատ հեռու տեղավորված աչքերով, լսում էր նրան լուռ, գլուխը կրծքին թեքած։ Նա միանգամայն հանգիստ էր, որ Սիմոնը երբեք ձեռ չի բարձրացնի որդու վրա։ Քի՞չ կան փողոցում թափառող ծույլ տղաներ, որոնց զրկել են ուսումից. ո՞ր մեկն է սպանվել դրա պատճառով։ Բայց Վահանը բացի ծույլ լինելուց՝ և անհանգիստ էր ու չար։ Ինքը դասերը չպատրաստելով, խանգարում էր և ընկերներին։ բավականաչափ զորեղ հիմք՝ աղքատությունը պաշտպանելու համար։ Միայն կրկնում էր.

— Դու ինձնից ազնվություն պահանջիր և ոչ հարստություն։

Շողիկն ամեն անգամ կծու հեգնանքով ժպտում էր, այդ դարձվածքը լսելիս։ Մի անգամ այնպես կատաղեց, որ ասաց.

— Մի զույգ կոշիկներ երեխայիս համար ավելի թանկ արժե իմ աչքում, քան քո ազնվությունը։

Սիմոնը մի հոգս և մի փափագ միայն ուներ՝ ինչպես և է տալ Վահանին բարձր ուսում։ Իր լավագույն հույսերը նրա վրա էր դրել։ Էհ, մինչև այժմ մի կերպ ապրել են, էլի կապրեն մի քանի տարի։ Ահա Վահանն արդեն հինգերորդ դասարանումն է, երկու տարուց հետո նա կլինի համալսարանում և մեկ էլ տեսար մի օր ավարտեց ու եկավ բժիշկ կամ իրավաբան՝ միևնույն է։ Այն ժամանակ նա կխոսե Շողիկի հետ։

— Մինչև նրա գալը ես կգնամ մյուս աշխարհը,― ասում էր անհաշտ կինը և շարունակում էր կրծոտել Սիմոնի համբերությունը։

Վերջին ժամանակ Սիմոնը շատ անհանգիստ էր։ Բանն այն է, որ Վահանը ծուլացել էր, առաջվա սիրով չէր հետևում իր դասերին։ Արդեն երկու անգամ Սիմոնին կանչել էին դպրոց և այդ մասին հայտնել։

Սիմոնը սովոր չէր իր զավակներին ծեծով կրթելու։ Նա գիտեր, որ ծեծն առհասարակ խրատելու ու կրթելու միջոց չէ։ Նա միշտ հիշում էր մի գրքույկում կարդացածը, թե Զվիցերիայում կենդանիներին անգամ չեն ծեծում։

— Երեխաներին պիտի սովորեցնել հարգել ու սիրել ծնողներին և ոչ թե վախենալ նրանցից,― ասում էր նա հաճախ Շողիկին, որ այս դեպքում ևս համաձայն չէր նրա հետ և մեկ-մեկ ծվծվացնում էր իր փոքրիկներին։

Եվ նա ինքն աշխատում էր խոսքով ուղղել Վահանին։ Սակայն երբեմն չէր կարողանում կատաղությունը զսպել և իր խրատները ավարտում էր սպառնալիքով։

— Եթե քեզ դպրոցից դուրս անեն, քեզ կսպանեմ։

Վահանը, որ արտաքուստ իր մոր պատճենն էր իր լայն երեսով, նեղ ճակատով, տափակ քթով ու իրարից շատ հեռու տեղավորված աչքերով, լսում էր նրան լուռ, գլուխը կրծքին թեքած։ Նա միանգամայն հանգիստ էր, որ Սիմոնը երբեք ձեռ չի բարձրացնի որդու վրա։ Քի՞չ կան փողոցում թափառող ծույլ տղաներ, որոնց զրկել են ուսումից. ո՞ր մեկն է սպանվել դրա պատճառով։ Բայց Վահանը բացի ծույլ լինելուց՝ և անհանգիստ էր ու չար։ Ինքը դասերը չպատրաստելով, խանգարում էր և ընկերներին։ Երկրորդ անդամ Սիմոնը դպրոց կանչվելով, մանկավարժական խորհրդից լսել էր հետևյալ սպառնալիքը.

― Եթե դուք չուղղեք ձեր որդուն, ստիպված կլինենք նրան արձակել։ Այդ տեսակ աշակերտները դպրոցի չարիքն են։

Մի երեկո, տպարանից տուն գնալով, լսեց որ դարձյալ իրեն դպրոց են կանչել։

― Սիրտս վկայում է,― ասաց նա Շողիկին, որ այս անգամ այդ անպիտանին դուրս են անելու դպրոցից։

― Քանդվի նրանց դպրոցն ու իրենք էլ գետինը մտնեն,― գոչեց Շողիկը։― Շատ են փքվում իրենց տված ուսումով։

Երբ Վահանն երևաց, Սիմոնը այնպիսի երկարատև ու խորը թափանցող մի հայացք ձգեց նրա վրա, որից մի ուրիշ գավակ կդողար։ Բայց Վահանի անտարբեր ու բրութ դեմքի մի մկանն էլ չշարժվեց։ Միայն նրա աչքերի բիբերը ծռվեցին մի կողմը և սպիտակուցները պսպղացին շիկացրած երկաթի պեծերի պես։ Հայրն էր, որ սարսափեց որդու աչքերից։ Այդ աչքերը լավ բան չէին խոստանում նրան։

Հետևյալ առավոտ Սիմոնը բանվորական կապույտ շապիկի փոխարեն հագավ իր տոնային հագուստը օսլայած շապիկով և գնաց դպրոց, կանխապես մտներով տպարան և տիրոջից մի ժամվա արձակուրդ խնդրելով։ Նրա սիրտն ուժգին բաբախում էր ամոթի զգցմունքից։ Ի՞նչ պատասխան պիտի տա նա մանկավարժներին, ինչո՞վ պիտի պաշտպանե ու արդարացնե իրեն ու իր որդուն։

Նա ստիպված եղավ սպասել գրեթե մի ամբողջ ժամ, որովհետև աոաջին դասը նոր էր սկսվել, երբ նա մտավ դպրոց։

Վերջապես, լսվեց զանգակի ձայնը։ Աակերտները աղմուկով դուրս թափվեցին բոլոր դասարաններից միաժամանակ, ինչպես մեղուները փեթակից և դպրոցի բակը լցրին աղմուկով։ Սիմոնն աչքերով փնտրեց Վահանին ու չգտավ։ Այս հանգամանքն ավելի սաստկացրեց նրա անհանգստությունը։ Նա սկսեց ամաչել աշակերտներից անգամ։ Նրան թվաց, որ յուրաքանչյուր պատանի մտքում ծաղրում է ու խղճում իրեն"

Նրան կանչեցին ուսուցչական սենյակը։

Այստեղ կանաչ մահուդով ծածկված երկայն սեղանի քով նստած էին միայն տեսուչն ու մի վերակացու։ Սիմոնը ներս մտավ անվստահ քայլերով, խոնարհ գլուխ տվեց ու կանգնեց դռների առջև։

― Առաջ եկեք,― հրավիրեց տեսուչը, մի չափազանց նիհար մարդ կարճլիկ ալեխառն մորուքով։ Նրա ձայնը Սիմոնին թվաց չարագուշակ, և նայելով կնճռոտված ճակատին, զգաց որ այս անգամ լսելու է ավելի վատ բան։

Նա չէր սխալվում։

― Պարոն Մուրադյան,― արտասանեց տեսուչը չոր ու կտրուկ ձայնով, մանկավարժական խորհուրդը որոշել է ձեր որդուն արձակել դպրոցից։ Ցավում ենք, իհարկե, բայց այլևս չենք կարող նրան պահել։

Հարվածը զորեղ էր, բայց Սիմոնը արդեն պատրաստվել էր նրան ընդունելու։ Նա չէր գուշակում, որ իրեն սպասում է մի ուրիշ ավելի զորեղ հարված։

― Ծուլության ու չարության պատճառո՞վ եք արձակում իմ որդուն,― հարցրեց նա հազիվ լսելի ձայնով։

Տեսչի դեմքով սահեց մի հեգնական ժպիտ։

― Դժբախտաբար,― ասաց նա ճակատը շփելով,― ձեր որդու ախտը միայն ծուլությունն ու չարությունը չեն։

― Հապա՞։

― Նա գող է։

Սիմոնը ցնցվեց, մի քայլ ետ կանգնեց և գլուխը հպարտ բարձրացնելով, արտասանեց.

― Պարոն տեսուչ ես ձեզ խնդրում եմ չանարգել իմ որդուն։

― Պարոն Մուրադյան, ձեր որդին գող է,― կրկնեց տեսուչը յուրաքանչյուր բառ առանձին շեշտելով։ Մենք նրա մասին կասկածներ ունեինք դեռ անցյալ տարի, հիմնվոլով մի քանի աշակերտների գանգատների վրա։ Բայց չեինք կարող առանց ապացույցների հավատալ, որ Ձեզ նման մի ազնիվ մարդու որդին կարող է այդպիսի ախտ ունենալ։ Դժբախտաբար այսօր մեր ձեռքում կան անհերքելի փաստեր, ուստի որոշեցինք դպրոցն ազատել մի ախտավորից։

― Բայց ի՞նչ է գողացել իմ որդին և ո՞ւմից է գողացել,― հարցրեց Սիմոնը։

― Պարոն Ջանամյանց,― դարձավ տեսուչը վերակացուին,― կարդացեք ձեր կազմած «ցուցակ-հանցանքը»։

Վերակացուն, որ մի ակնոցավոր ծերունի էր, վերցրեց իր առջև դրած թուղթն ու կարդաց։ Ապացուցված էին ու վկաներով հաստատված ինը դեպքեր գողության, որոնցից ամենափոքրն էր մի ռուբլի, ամենամեծ մի արծաթյա ժամացույց՝ վերջին դասարանի մի աշակերտից։ Յուրաքանչյուրը մուրճի մի-մի հարված էին Սիմոնի համար։

Նա լսում էր գլուխը կրծքին թեքած, շունչը զսպած, ոտքից մինչև գլուխ դողալով։ Երբ վերակացուն ավարտեց, Սիմոնը հարցրեց.

― Այդ գործողությունները խոստովանե՞լ է իմ որդին։

― Մի քանիսը, այո,― պատասխանեց վերակացուն։

― Գողացած իրերից կամ փողերից ոչի՞նչ չի վերադարձրել։

― Բացի մի զմելիից ոչինչ չի վերադարձրել։

― Ո՞րքան է ձեր կարծիքով գողացած փողերի գումարը։ Ժամացույցն էլ հաշվեցեք։

― Փողերի գումարն է վաթսունհինգ ռուբլի, իսկ ժամացույցն արժեր ոչ պակաս, քան տասնհինգ ռուբլի։

Սիմոնը քրքրեց իր գրպաները։ Գտավ ընդամենը տասնմեկ ռուբլի։ Դողդողուն ձեռքով դնելով այդ գումարը սեղանի վրա, նա ասաց.

― Մնացյալը թույլ տվեք բերել հետո։ Ասաց և առանց մի խոսք ավելացնելու, գլուխ տվեց ու դուրս եկավ։

― Խեղճ մարդ, ինչպե՞ս ազդվեց, ասաց տեսուչը։

Սիմոնը գնում էր տուն, ճանապարհին նա հիշեց տպարանը և մտնելով այնտեղ հայտնեց տիրոջը, որ այդ օրը չի կարող աշխատել։

― Ի՞նչ է պատահել, դու դողում ես,― հարցրեց տպարանատերը զարմացած։

― Ոչինչ,― ասաց Սիմոնը ու հեռացավ։

Երկինք և երկիր մթագնել էին Սիմոնի աչքերում։ Ամոթի ու խայտառակության զգացումն էր պաշարել նրան, նրա որդին գո՞ղ։ Մի՞թե աստված կարող է լինել այդչափ դաժան։ Ինչո՞ւ, ի՞նչ մեղքերի համար։ Մի՞թե նա չէ, որ իր շրջանում ամենից կատաղի է բողոքել մարդկային այլանդակ արարքների դեմ։

― Գո՛ղ, իմ որդին, գո՜ղ,― կրկնում էին նրա վրա բորբոքված շրթունքներն երբեմն այնքան լսելի ձայնով, որ անցորդները կանգ էին առնում և նայում նրա ետևից։

Գող՝ Սիմոն Մուրադյանի հարազատ զավա՞կը։ Այլևս ի՞նչ երեսով նա պիտի երևա իր ընկերներին ու ծանոթներին։ Ի՞նչ պիտի մտածեն նրանք։ Չէ՞ որ որքան աշխատե թաքցնել իր խայտառակությունը, վերջ ի վերջո ամենքը գիտենալու են։ Մի՞թե կա հնար զսպել հարյուրավոր աշակերտների բերանները։ Մի՞թե յուրաքանչյուրը նրանցից հենց այսօր ևեթ չի պատմելու իր ծնողներին սոսկալի եղելությունը։

― Ի՞նչ է պատահել քեզ, մարդ, երեսիդ գույն չկա,― դիմավորեց նրան Շողիկը։

Սիմոնը ոչինչ չասաց, դեն ձգեց գլխից իր լայնեզր գլխարկը ու նստեց հնամաշ, կապերտով ծածկված թախտի վրա։ ― Ի՞նչ է պատահել, ասելու՞ ես թե չէ,― համառեց Շողիկը։

― Մի բաժակ ջուր տուր ինձ,― արտասանեց Սիմոնը խեղդված ձայնով,― մի բաժակ ջուր։

Կուլ տալով մի քանի կում ջուր, Սիմոնը կարողացավ ուշքը փոքր ինչ ժողովել և տխուր եղելությունը պատմեց։

Շողիկը կատաղեց ու սկսեց հայհոյել տեսչին, վերականգուն, աշակերտներին և ամբողջ դպրոցը։ Սուտ են ասում ամենքը, Վահանը ոչ ոքից և ոչինչ չի գողացել։ Նրան ստիպել են, վախեցրել, և ինքն իրեն զրպատրել է։ Վերջապես, եթե իսկապես նա մեկից կամ մյուսից գողացել է մի քանի կոպեկ, ի՞նչ մեծ հանցանք է։ Երեխա է, չի հասկանում։ Մի՞թե դրա համար կարելի է զրկել նրան ուսումից։

― Բավակա՛ն է, կին, բավակա՛ն է․ գոչեց Սիմոնը, չկարողանալաով այլևս լսել իր կողակցի բարբաջանքները։ Կանչիր այստեղ անզգամին։

Վահանը խոհանոցումն էր։ Շողիկը բռնեց նրա թևից ու ուժով տարավ Սիմոնի մոտ, ասելով.

― Շնորհակալ եմ, որդի, դու լավ վարձատրեցիր քո հորը։

Վահանը հասկացավ հոր կծու ծաղրը և հոգով ուրախացավ, որ այդպես հեշտ է ազատվում։ Նա բոլորովին վշտացած չէր, որ իրեն արձակել են դպրոցից։ Նա վաղուց էր սպասում այդ։ Վաղուց էր ձաձրացել ու զզվել ուսումից։ Նրա ուշն ու միտքն ուրիշ տեղ էր։ Նա ուներ ավելի ուրախ շրջան, քան դպրոցական ընկերները։

Սիմոնը չգիտեր, որ ահա մի տարի է, ինչ որ իր որդին կրթվում է մի ուրիշ դպրոցում․․․

Խայտառակ եղելությունն այնքան էր ներգործել Սիմոնի վրա, որ ամբողջ մի շաբաթ նա գործի չգնաց։ Բայց հարկավոր էր գնալ, և վերջապես, մի օր գնաց։ Տպարանատիրոջ հարցերին նա պատասխանեց հակիրճ.

― Հիվանդ էի։

Ընկերները նկատեցին, որ մի շաբաթվա մեջ նա մի քանի տարով ծերացել էր։ Նա ոչինչ չասաց։ Նա չէր ուզում խոսել ոչ ոքի հետ։ Գլուխը քաշ աշխատում էր, խույս տալով ընկերների հայացքից անգամ։ Բնազդմամբ զգում էր, որ արդեն ամեն բան հայտնի է նրանց։ Եվ չէր սխալվում։

Ամբողջ օրը Սիմոնը և Վահանը իրարու չէին հանդիպում ու չէին ուզում հանդիպել։ Առավոտները Սիմոնն աշխատում էր տնից ավելի վաղ դուրս գալ, քան Վահանը կզարթներ։ Ճաշի միջոցին նույնպես չէինք հանդիպում։ Շողիկը Վահանին կերակրում էր մյուս սենյակում կամ խոհանոցում, վախենալով Սիմոնի տարօրինակ մռայլ տրամադրությունից։ Երեկոները Վահանը տուն է գալիս այն ժամանակ, երբ Սիմոնը քնած էր կամ ձևացնում էր, թե քնած է։

Գրեթե ամեն օր Վահանն իր մորը տալիս էր որոշ գամար։ Թե ինչպես և որտեղից էր վաստակում այդ փողերը՝ չէր ասում։ Շողիկը մի քանի անգամ հետաքրքրվեց իմանալ և, որոշ պատասխան չստանալով, լռեց։

Վահանն ասել էր.

― Եթե հայրիկին հայտնես, որ ես քեզ փող եմ տալիս, էլ մի կոպեկ չեմ տա։

Եվ Շողիկը չէր հայտնում։

Մի օր Վահանը տուն եկավ ծեծված ու ջարդված, դեմքն արյունաշաղախ։ Մոր համառ հարցերին նա, տատանվելով ու կակազելով պատասխանեց թե, տրամվայից է ընկել։ Եվ երեք օր տանը մնաց պառկած։ Տպարանում Սիմոնի ընկերներից մեկն ասաց նրան, որ ինքն ասել է, թե ինչպես ամբոխը հարձակվել ու ծեծել է Վահանին։

Բայց ինչու՝ չասաց։ Մի ուրիշ օր Վահանը տուն եկավ արբած և, գրպանից դուրս բերելով մի քանի հարյուրանոց թղթադրամներ, շպրտեց մորը․

— Վերցրու,— ասաց նա, այսօր գործերս լավ են գնացել և հաղթությունս տոնել եմ։

Շողիկի աչքերն ագահությունից պսպղացին։ Նա չհարցրեց անգամ, թե այդ ինչ գործեր են։

Ամիսներ անցան Սիմոնը տակավին լուռ էր ու մռայլ։ Բայց նրա անհանգիստ ուղեղը գործում էր գիշեր ցերեկ։ Հազար ու մեկ մտքեր, միմյանցից սոսկալի, գալիս ու անցնում էին նրա գլխով, և նա ավելի էր խորասուզվում իր մեջ։ Նա զգում էր, թե Վահանն ինչով է զբաղված այժմ։ Նա սարսափում էր իր ենթադրաթյունից։ Զգում էր, որ պատրաստվում է մի փոթորիկ, որ այսօր վաղը պայթելու է և կործանելու իրեն և իր որդուն։ Նա աղերսում էր աստծուն հեռացնել այդ փոթորիկն իր գլխից և բավականանալ նրա սոսկալի տանջանքներով։

Բայց ճակատագիրն ավելի զորավոր էր, քան նրա լուռ աղերսանքները․․․

Գիշեր էր։ Որ ժամը՝ Սիմոնը չգիտեր։ Զգում էր, որ ուշ է։ Նա պառկած էր երկու փոքրիկ սենյակներից մեկում, առանձին։ Տրորվում էր անկողնու մեջ և քունը չէր գալիս հանգստություն տալու նրա տկար մարմնին ու հոգնած ներվերին։ Գիտեր, որ Վահանը տանը չէ և մտածում էր նրա մասին։ Մյուս սենյակից լսվում էր խորը քնած Շողիկի ու երեխաների շնչառությունը։ Ուրիշ ոչ մի ձայն, ոչ մի շշուկ։

Հանկարծ հարևան սենյակի դռները կամացուկ բացվեցին։ Սիմոնը զգաց, որ Վահանն է։

«Մայրիկ, մայրիկ» լսեց նա մի քանի անգամ որդու շշնջյունը։ Հետո նա լսեց Շողիկի զարթնելը, որդու հետ շշնջայն ու ոտքի ելնելը։ Լսեց, որ մայր ու որդի զգույշ քայլերով դուրս եկան սենյակից։ Նա գտավ լուցկիների տուփը ու կամեցավ քովը դրած փոքրիկ լամպարը վառել, բայց մտածեց ու չվառեց։ Նա կամացուկ վեր կացավ և խարխափելով անցավ մյուս սենյակ, այնտեղից անցավ նախասենյակ, որից դենը խոհանոցն էր։ Նա կանգ առավ մթության մեջ։ Խոհանոցի դռները գոց էին, բայց այնտեղ լույս կար։ Սիմոնը մոտեցավ դռներին, զգուշությամբ նրանց մի փոքր բաժանեց իրարուց ու տեսավ հետևյալ պատկերը։ Մայր ու որդի կանգնած էին դեմ դիմաց, երկուսն էլ տարօրինակ հուզված, երկուսն էլ գունատ։ Վահանը դուրս բերեց պիջակի գրպանից թղթադրամների մի մեծ կապոց և տալով մորը, շշնջաց.

― Դու այս փողերը թաքցրու մի ապահով տեղ, մնացյալը ոչինչ։ Ինձ բռնելը շատ էլ հեշտ չէ։

― Բայց գողությունը լավ բան չէ,― լսվեց Շողիկի ձայնը։

Միևնույն ժամանակ Սիմոնը նկատեց, թե ինչպես Շողիկի աչքերը փայլեցին թղթադրամների կապոցը տեսնելիս և ինչպես նա դողդոջուն ձեռքով վերցրեց կապոցը։

― Գողությունը լավ բան չէ, բայց հինգ հազար ռուբլին լավ բան է։ Թող հայրս ինչքան ուզում է իր ազնվությունը քարոզե, իսկ ես չեմ ուզում, որ դու կիսաքաղցած ապրես։ Թաքցրու։

Շողիկն այլևս ոչինչ չասաց։ Նայեց աջ ու ձախ։ Սիմոնը զգաց, որ նա փողերը թաքցնելու համար ապահով տեղ է փնտրում։ Տեսարանն այնքան զազրելի էր նրա համար, որ մի վայրկյան կամեցավ հեռանալ, որ չտեսնե։ Բայց ինչպես թողնել, որ մայր ու որդի անպատիժ ոտնատակ անեն ցեխի մեջ մնացորդը նրա պատվի։

Սիմոնը բաց արավ դռներն ու մտավ խոհանոց։

Շողիկը բարձրաձայն ճչաց։ Վահանը մի վայրկյան ցնցվեց՝ անտեսելով հոր կիսամերկ, նիհար ու բարձր կերպարանքը լամպի աղոտ լույսի ներքո։ Բայց իսկույն ևեթ կարողացավ ուշքը ժողովել իր տարիքին ոչ հատուկ կամքի ուժով։ ― Ավազակներ, այդ ինչ եք անում այստեղ,― գոռաց Սիմոնը, բռունցքները սեղմելով,― ես ձեր գլուխը կջարդեմ։

― Չես կարող,― արտասանեց Վահանը։

Սիմոնը նկատեց, որ նա մի ձեռը տարավ գրպանը։ Որդու այդ սպառնալի շարժումը սպառեց Սիմոնի համբերության վերջին կաթիլը։ Նրա ուղեղը պղտորեց։ Նայեց արյունալի աչքերով աջ ու ձախ։ Պատի դարակներից մեկի վրա դրած էր մի աղյուս, որ Շողիկը գործ էր ածում դանակները ժանգից մաքրելու համար։ Մի ակնթարթում Սիմոնը վերցրեց աղյուսը ու ուժգին թափով ձգեց Վահանի վրա։ Հարվածը հասավ ուղիղ Վահանի ճակատին։ Եվ նա մի խուլ ճիչ արձակելով փռվեց գետնի վրա։ Որդու արյունը շառագեց մոր աչքերը։

― Այդ ի՞նչ արիր, գազան,― գոչեց Շողիկն ու ընկավ որդու վրա։

― Արի, ինչ որ պարտավոր էի անել։ Այժմ թող ինձ դատեն աստված և մարդիկ։

Եվ անմիջապես հագնվելով, վերցրեց Վահանի գողացած փողերը և գնաց ոստիկանատուն անձնատուր լինելու իբրև որդեսպան։