Ձմռան մի գիշեր
Ակսել Բակունց |
Հունվար ամիսն էր: Չորս օր գիշեր-ցերեկ ձյուն էր եկել, ծածկել սար ու ձոր: Պատերի տակ քամին ձյունը կիտել, դիզել էր մինչև կտուր: Փողոցներում ձյունի վրայով բարակ արահետներ կային, տնից տուն ձգվող, որից ամենից տրորվածը դեպի գյուղամիջի աղբյուրն էր տանում: Եզ ու կով ձմռան այդ սաստիկ սառնամանիքին տաք գոմերից դուրս էին անում, ջրելու տանում: Ցրտից անասուննե՜րն էլ չէին ջուր խմում. կռանում էին նավի վրա և իսկույն հեռանում: Մինչև գոմերը հասնելը, քթածակերի տակ գոլորշին սառչում, մազերից կախվում էր, որպես ասեղներ:
Օջախները միշտ վառ էին: Եվ ցուրտ օդին երդիկներից բարձրացող ծուխն ավելի կապույտ էր երևում, թանձր քողի պես բարակ նստում էր կտուրի վրա, մինչև բարակ քամին փչեր, ծվեն-ծվեն աներ: Միայն երդիկի մոտ էր, որ ծուխից ձյունը հալչում էր, խառնվում սևացած քարերի վրա նստած մուրի հետ և մազութի պես կաթկթում օջախի քարերի և ամանների վրա:
Ցերեկով երբեմն, երբ արև էր անում, շտապ ներս ու դուրս էին անում, տավարը տեղավորում, փայտ ու աթար բերում, դողդողալով, ձեռքերն իրար քսելով, գնում ջրի, որովհետև արևը մայր մտնելուց՝ երկինքը ծածկվում էր գորշ ամպերով, ամպերը կախվում էին, սկսվում էր մի բարակ քամի, որ ածելու պես կտրում էր, ծակծկում: Թքեիր, թուքդ գետին չառած, կսառչեր: Իսկ մութն ընկնելուց՝ քամին մինչև լույս վզզում էր, բորանը պտույտ էր անում, կտուրից կտուր թռչում, երդիկներից ձյուն մաղում և միլիոնավոր բյուրեղներ շպրտում դռներին, պինդ փակած լուսամուտներին: Զրնգում էին պատուհանները, և այդ զրնգոցը, քամու զիլ ոռնոցի հետ, սարսափ ու ահ էր տարածում օջախի, բուխարիկի կամ քուրսու մոտ նստոտած մեծ ու փոքրի վրա:
Ես երբեք չեմ մոռանա ձմռան այդ գիշերը: Կուչ էինք եկել քուրսու մոտ, ոտներս կոխել հաստ յորղանի տակ, իրար մոտեցել ու լսում էինք պապիս, որ բարձերին թիկն տված, շորերն առանց հանելու մտել էր տեղաշորի մեջ, պատմում էր մեզ իր գլխով անցած օրերից:
Ես էի և քեռուս տղաները, հասակակից երեխաներ: Քեռիս մեզանից մի քիչ հեռու նստած, ապակու կտորտանքով քերում էր եզան կաշի, ականջը պապիս պատմածին:
— Հա...էն Ճաք քարը որ անց կացա, ձին մեկ էլ կանգնեց, ականջները խլշեց: Մի մթնկա էլ գիշեր էր, երկինքը՝ սև, ոչ աստղ կար, ոչ լուսին: Ձին կանգնեց. Ղազար մի՞տդ ա մի կապույտ ձի ունեինք, ոտքերին էլ սիպտակ խալեր ուներ, — դառնում է քեռուս, խոսքը կիսատ թողնելով:
— Օրուջին ծախած ձին չես ասո՞ւմ, — պատասխանում է քեռիս: Հայր ու որդի մտաբերում են կապույտ ձին: Մենք էլ խառնվում ենք նրանց խոսակցության:
— Հետո՞, պապի...Ձին, որ կանգնեց...
— Հա...ձին որ կանգնեց, ասի էստեղ մի բան կա....Գլուխս շուռ տվի, տեսնեմ մթնում երկու պող պեծին են անում: Իմ ուսին էլ չախմախլու մի հրացան էր, կտաներ միանգամից մի բուռ բարութ...Անիրավիդ ձենն էլ էնքան պինդ էր, թոփի ձենը ձեզ օրինակ: Նազու աղջիկ, աչքիս չի ընկել, էն յարաղը ո՞րտեղ ես դրել:
Նազու աղջիկը տատս էր:
— Հրեն հացատանը, պարկերի քամակին...
Քեռուս կինը, որ մալանչների դեզը կողքին կիտել էր, գլխով ու ձեռքով սկեսուրին հասկացրեց, որ հրացանը ուրիշ տեղ է, հացատանը չի: Եվ երբ պապս նրան հարցրեց, թե ո՞րտեղ է, ո՞վ է տարել, քեռուս կինը մոտեցավ, ականջիս փսփսաց.
— Ասի ժանգոտել էր, Շալունց Ավանին եմ տվել՝ սրբի...
Անխոս էր սկեսուրից, թեկուզ 15 տարվա հարս էր:
— Հետո՞ պապի...Գա՞յլ էր...
— Արջ էր, արջ, քեզ կուտեր, — ժպտալով պատասխանեց քեռիս, ձգվեց տեղում, մեջքն աջ ու ձախ ոլորեց, ջղերը տրաք-տրաքոտեցին, ու նորից կռացավ կաշվի վրա:
Պապս բերանը դեռ բաց չէր արել, երբ բորանը մի պտույտ էլ արեց, ու երդիկով քամին ներս թռավ, ձյուն մաղեց: Քիչ մնաց ճրագը հանգչեր:
— Տես ինչ է անում է՛...Մեր էն դեզը փուլ չտա, հը՞, Ղազար...
— Չէ, վրան սալ քարեր եմ դրել:
Եվ տեսնելով, որ մեր աչքերը իր կողմն է, վերհիշեց կիսատ թողածն ու շարունակեց.
— Ես ու ես միտք եմ անում...վեր գամ, գայլ կլինի, վրա կտա փորձանք կպատահի: Ձին էլ տեղիցը չի շարժվում, ականջները խլշել է, գլուխը ծռել...Ի՞նչ ասեմ, վախը կալավ ինձ, չիմացա ոնց չախմախլուն վզիցս հանեցի: Էն անտերն էլ տեղն եղած ժամանակ չէր տրաքում, չգիտեմ էդ գիշեր ոնց եղավ...Աչքս քցեցի էն պեծերին...Էն եմ հիշում, որ մի սև բան շարժվում էր, պեծերն էլ մթնում վառվում էին...Հենց չախմախը քաշեցի թե չէ, մի որոտաց, մի որոտաց, կասես երկինքը տրաքվեց...Ձին թռավ...Դե հիմա չեմ կարողանում պահել, հրացանն էլ ձեռքիս էր...
Պապս սրտի ցավ ուներ, շնչելիս խզզացնում էր, մեկմեկ էլ հազը բռնում էր, հազում էր, հազում, կապտում, գլուխը մորթած հավի շլնքի պես ծռում բարձի վրա: Եվ պիտի սպասեինք, մինչև հանգստանար, մի խոր շունչ քաշեր:
Եվ երբ խոսքի կեսին հազն սկսեց, մենք ավելի կուչ եկանք: Իսկ քամին հա ձյուն էր շպրտում տան պատերին, քամուց դռան դրսի կողմի երկաթե լեզվակն օրորվում էր, զարկում ջաղացի չախչախի պես:
— Հասա մինչև Սանդ աղբյուր, նոր էդտեղ ձին մի քիչ հանդարտեց:
— Պա՛հ ինչքան տեղ ա թռել, է՛ ...
— Հա...անիրավը շատ սրտոտ էր, ղուշի նման էր թռչում: Վերջը եկա տուն, մի էսպես, էսպես բան...Մինը թե արջ կլինի, մեկէը՝ աղվես: Լուսացավ, տեսնեմ մեր Առաքելը՝ ձին նստած, դարպասի մոտ կանգնած: — Առաքել, էս ո՞ւր էսպես կանուխ. թե՝ բա չես ասի մեր երինջը էսա երկու օր կորած ա, ջանդաքը գիշերս գտել են Ճաք քարի մոտ, գլուխը ցրիվ եկած: Ավանն ասում է, թե առաջ գյուլլով են տրվել, հետո ջանդաքը գելերը ցրիվ են տվել...Թե չէ գելը հեյվանի գլուխը չի ուտիլ: Էդտեղ ես լեզուս կծեցի...
Ու սկսեց բարակ, նվաղուն ձայնով ծիծաղել: Չէր իմացվում ծիծաղից էր, թե հին ցավից, կրծքի տակ մի բան խզզում էր: Քեռիս ծիծաղից թուլացել էր.
— Դու հո գիշերը քոռ բու ես...Գել լիներ հո կրակիլ չէիր...կորած երինջ պիտի լինի, որ սպանես:
Թեկուզ դեպքը շատ առաջ էր կատարվել, բայց տատս չէր կարողանում ներել նրա ախալը: Ես ուրիշ անգամ էլ եմ լսել այդ պատմությունը: Տատս այս անգամ էլ նույն ձևով էր իր զայրույթը հայտնել, երբեք չհաշտվելով այն մտքի հետ, թե վախից կարելի է շփոթվել:
Մի քիչ հետո, պապս քամու վզզոցին ականջ դրած՝ դարձավ քեռուս.
— Ղազար, ապրանքի տեղը հո ցուրտ չի՞ ...
— Ծակ ու ծուկ պինդ կալել եմ, դռան գլուխն էլ ծեփել եմ միջի կողմից:
— Էն մադյանը միշտ ջուլած պահեք...Հեյվանը ծանրած ա, կմրսի...
Փոքրիկ Սամսոնը, որ պատմության կեսին քնել էր, հանկարծ զարթնեց, աչքերը լայն բաց արավ ու ասաց՝
— Պապի, բա գելը քեզ չկերա՞վ...
Բոլորս ծիծաղեցինք:
— Գել չէր, բալա, Առաքել ապոր երինջն էր. — ու քիչ հետո դարձավ քեռուս, — Ղազար, Առաքելը երկու ջուխտ եզն էլ տարե՞լ է...
— Մի ջուխտով էնքան տեղը գերան կբերվի՞ էս եղանակին:
— Նրան էլ ինչ ասեմ...էտ մարդը դադար չունի էլի: Հենց էս բորանին պիտի գնա՞ր:
Թոնթորաց տատս, մոտեցավ Սամսոնին, որ մեր ծիծաղից խռովել, կուչ էր եկել ու նորից քնավ անցել, մոտեցավ ու վերմակի ծայրով ծածկեց:
— Խելք չունի՞, չի տեսնում: Նրանք էս եղանակին ճանապարհ կգա՞ն: Մենակ նա չի...Սարվանենց տղերքն էլ են գնացել, Մուգումին Անդրիասը, — ասաց քեռիս, կլպած կաշու մազերը փեշերից թափ տալով:
— Նրանք հիմա կրակ են արել, գերանները քցել ու նստոտել կրակի կողքին: Անտառի մեջ էլ հո բորան չի... Է՛, էնքան եմ մնացել անտառում...Նստոտում էինք, կրակը երկինք էր հասնում, մեջքներս կրակին դեմ էինք անում: Ու մին էլ մի պախրա, ծառի ճղեերը պոզին տալով ծառերի արանքից դուրս էր գալիս, զարմացած նայում կրակին, էլի ճղները կոտրատելով փախչում, կորչում...Լուսնյակ որ լիներ, տեսնում էինք գայլերին: Գալիս էին՝ էստեղ նստում, էնտեղ նստում, ձյունը քանդում, կորչում, էլի գալիս...Բայց վախենում էին մոտ գալ: Մենք էլ մինչև լույս կրակը վառ էինք պահում: Մի գիշեր էլ ողորմածհոգի մեր Սիմոնն էր, ես էի, մեր Առաքելն էր...
— Է, դե երեխեքը ննջում են, թող քնեն, — դարձավ տատս նրան, իսկ մենք աչքներս լայն բաց արինք՝ ցույց տալու, որ քնել չենք ուզում:
— Նանի, նանի, էդ էլ լսենք, հետո քնենք...
— Վեր կացեք, մտեք տեղաշորի մեջ, էլի լսեք...
Տեղաշորը ցուրտ էր, և մենք շատը դրա համար էինք չեմ ու չում անում, պռոշ կախում: Բայց տատս իր ասածի կին էր, պրծնում չկար:
— Հա...ես ասեմ, դուք էլ շորներդ հանեք...Էդպես էլի գնացել էինք գերանի...չէ, մեղա աստծու, ածուխ էինք վառում: Ես ու Առաքելը նստել էինք կրակի մոտ, ողորմած հոգի Սիմոնն էլ փալանները շարել էր, արջի բուն շինել, մտել տակը...
— Պապի, սուս...կասես դուռը չանգռում են, — ասացի ես: Մի վայրկյան լռեցինք, նայեցինք դռան կողմը: Ձայն չկար...
— Քամին էր, ձյունով տվավ, — ասաց պապս ու շարունակեց: Հաստ վերմակի տակ ես ու քեռուս երեխաները կծկվել, գունդ էինք դառել, մեջք-մեջքի տված: Ուզում էինք և լսել, և մեր շունչը վերմակի տակ անել, տաքանալու համար:
— Նազու աղջիկ, մի կարպետ էլ քցի, երեխեքը կմրսեն:
Տատս ծալքից մի կարպետ հանեց ու տնքալով մեկնեց մեզ վրա: Կարպետի ծանրությունը հաճելի էր մեզ համար:
— Ձիերն էլ կապոտել ենք իրար, դարման են ուտում:
— Պապի, դուռը էլի չանգռում են...
— Ղազար, մի տես ի՞նչ կա...
Քեռիս վեր կացավ, մոտեցավ ու ետ քաշեց դռան հաստ կապը: Դուռը բացվեց, ու մեկ էլ տեսնենք ձյունի մեջ թաթախված մի բան ներս ընկավ, գլորվեց ու չորեքթաթ եկավ առաջ: Քեռիս զարմանքից, թե վախից բաց դռան մոտ մի քիչ կանգնեց, քամին բաց դռնով այնպիսի թափով ներս թռավ, որ ձյունի Փաթիլների սառնությունը մենք ևս զգացինք:
— Նազու աղջիկ, Ղազար, բա չեք տեսնո՞ւմ...
Քեռիս դուռը դրեց ու մոտ վազեց:
Ներս մտնողը Առաքել ապոր Ավանն էր, որ հոր հետ գնացել էր անտառից գերաններ բերելու: Ես հետո մտաբերեցի, որ տատս շփոթմունքից ձեռքի բարձը դրեց խմորով լի տաշտի վրա:
— Ավան, բա Առաքե՞լը...
— Վայ, ապերս մեռա՛վ...
Լեզուն կապ էր ընկել, խոսելիս սառած շրթունքները հազիվ էին շարժվում:
— Ղազա՛ր, շուտ հավար քցի...թռի, Դանիելին ձեն տուր...Հաբեդին...ձիանքը նստեք...
— Որտե՞ղ են...բա եզինքը...
— Լուս խաչերում...եզինքն էլ: Վա՛յ ապեր...
Վայ էր կանչում և տնքում: Շորերը, փափախը, տրեխները ձյունով ծածկված, բեղերից, փափախի մազերից սառցի կտորներ էին կախվել: Տնքում էր, գլուխն օրորում:
— Ա հարս, ինչի՞ ես սառել...Շուտ ջուր դիր...հանի չուխան, հանի տրեխները...Մտի՜ քուրսու տակ:
Քեռիս մահակի ծայրին փալասը փաթաթեց, գունդ արեց դդումի չափ, կոխեց սև նավթի կարասի մեջ, ծլծլալով հանեց ու վառեց ջահը:
— Ղազար, յափնջի առ...
Տատս հազիվ հասավ նրան ու դռան մոտ յափնջին գցեց ուսերին:
Մենք վախից կուչ էինք եկել, նայում էինք մերթ Ավանին, որ տնքալով պատմում էր, մերթ տատիս, որ օջախն էր տաքացնում՝ ջուր դնելու:
Պապիս հազն էլի բռնեց: — Սարվանենք՝ մի կողմից, Մուգումին Անդրիասը՝ մեկէլ կողմից՝ թե մի՛ գնացեք, բորան է, եզինքը կկոտորվեն, ճանապարհը չեք ճարի...Ապերս թե՝ չէ ու չէ, պիտի գնամ, բորանն ինձ ի՞նչ պիտի անի...
— Հակառակ հակառակի տղա, — նախատինքով ասաց պապս, երբ հազը կտրեց, — բեգյառ չեն քշո՞ւմ քեզ, սպասեիր էլի...
— Եկանք...Մինչև կեսօր լավ էր, արև էլ կար...Սարը որ անցանք, ապերս թե՝ էս երեսը ցուրտ կլինի, բեր մի քիչ արաղ խմենք...Մին, երկու քցեց, թե քշի...Սլլալով եկանք...Գետի մոտ արևը մեր մտավ...
Կտուրի վրայով ինչ-որ մարդիկ էին անցնում, լսում էինք ոտների տրփոց: Քեռիս գոռում էր ձիու վրա, որը դժկամությամբ էր տաք գոմից դուրս գալիս:
— Նազու աղջիկ, Ղազարին ասա շաղ եկած չգնան, իրար չկորցնեն...
Իսկ Ավանը, որ մտել էր քուրսու տակ ու միայն գլուխն էր երևում, մերթընդմերթ տնքում էր, ասում.
— Վայ՛, ապերս, վա՛յ...Էս ի՞նչ փորձանք էր...
— Լուս խաչերում չկարեցի՞ք մտնել էն քարի տակ...
— Քարի տակը ո՞րն ա, քարի տա՞կ էր մնացել, ձյունը ծածկել, կորել էր...Խաչերի քարերն էլ չէին երևում...
Քանի տաքանում, այնքան էլ լեզուն բացվում էր, ուշքի էր գալիս, ավելի մանրամասն պատմում, բայց և ավելի հաճախ ախուվախ անում:
— Գետին որ հասանք, Ալա եզանը ոտը սլխկաց, սառնը կոտրեց, քիչ մնաց եզն ընկներ...Ապերը թռավ լուծի վրա, թռնելիս փափախն ընկավ...Վազ տվի, ընկա ջուրը, փափախը ձեռքս ընկավ, տվի իրեն...Հասանք Լուս խաչերը...Էլ ճար չկար, ոչ ճանապարհ էր երևում, ոչ քար, ոչ սար...Ապերս թե՝ Ավան, ես եզների մոտ մնամ, դու թռի, հավարը քցի, թե չէ ձյունը մեզ կխեղդի...Մինչև հասա, էլ ինչ ասեմ, տարի քաշեց:
Ու ցածր ձայնով ավելացրեց.
— Ինքն էլ մի քիչ քեփով էր...Ցուրտը որ նեղում էր, կանգնում էր, բութուլի բերանը բաց անում...Նանի, գնացի՞ն...
— Շուտ են գնացել,հիմի կհասնեն...
— Եզներն էլ էին մոլորվել, փնչացնում էին, թաղվում ձյունի մեջ...Երկու գերան թողինք գետի են կողմը...Հիմա ով գիտի ձյունը ծածկել է...Ապեր, գելերը փորձանք չեն բերի՞:
— Էս եղանակին գել կլինի՞, — պատասխանեց պապս:
Լռեցին: Օջախում կրակը ճատճատում էր, և երբ բուխարիկով վայր էր ընկնում ձյունի մի գունդ, կրակը թշշում էր, կարծես դժգոհում էր ձյունի սառնությունից: Քամին դադարել էր, էլ առաջվա թափով չէր խփում դռանն ու լուսամուտին:
Քիչ հետո գնացողները եկան: Բակում լսվեց ոտների ձայն, ձիան վրնջոց: Տատիս դուռը բանալն ու քեռուս ներս մտնելը մեկ եղավ: Բաց դռնից տեսանք բակում վառվող ջահերը: Քեռուս ետևից ներս մտան երկու հոգի, որոնք բերում էին Առաքել ապոր ձյունով ծածկած մարմինը:
— Ղա՜զար...
Պապիս կանչելու շեշտից քեռիս հասկացավ և, յափնջու ձյունը շեմքի մոտ թափ տալով, պատասխանեց՝
— Սիրտը տեղն ա, շունչ ունի...Մի երկու անգամ էլ տնքաց...
Ավանը ուզեց դուրս գալ քուրսու տակից, պապս վրան նեղացավ, ու նա նորից ներս շուլալվեց, այս անգամ հեկեկալով:
Ներս մտան և մյուսները, որոնց թվում և ջաղացպան Անդրին, որի սպիտակ միրուքի վրա ձյուն էր նստել ու միրուքը հաստացել, մեծացել էր: Զարմանալու էր, որ այդ բորանին ջաղացպանը միացել էր նրանց:
— Նազու աղջիկ, բա ջուրդ չտաքացա՞վ, — դարձավ նա տատիս, որն առանց այն էլ աշխատում էր արագ շարժվել: Քեռուս կինը տաք ջրով լի կաթսան օջախից վերցրեց, դրեց գետնին:
— Սա ջրի բան չի... Գոմում թե փեյին կա, — դարձավ ջաղացպանը քեռուս, — կիտուկը ճզենք, Առաքելին դնենք մեջը, թե չէ ջրով ետ չի գալ:
Ջաղացպանը բարի ու միամիտ մի ծերունի էր, իր կյանքում շատ բաներ էր տեսել ու լսել, շատ անգամ էր իր խորհուրդով օգնության եկել սրան նրան:
Առաքել ապոր չուխան ու փափախը հանեցին, քեռիս ու Դանիելը թևը մտան ու կես քարշ տալով, տարան նրան: Այնքա՛ն պարզ հիշում եմ նրա քայլվածքը: Առաքել ապերը ավելի դանդաղ էր քայլերը փոխում, քան թե տանողները: Ասես փայտից էին նրա ոտները, և գետին դնելուց էլ` փայտի ձայն էին հանում:
Քիչ հետո ներս եկան: Քեռիս ու Դանիելը բահով ճեղքել էին գոմի մեջ կիտած թարմ աղբի կիտուկը: Առաքել ապոր շորերը հանել և ջաղացպանի ցույց տված ձևով նրան նստեցրել տաք աղբի մեջ, մինչև բերանը ծածկել:
— Մի բուղ էր դուրս գալիս որ, ասես թոնիր լիներ...
— Էդ բուղը նրան կփրկի. — ասաց ջաղացպանը և տեղավորվեց օջախի մոտ:
— Էսպես էլ փորձանք. — ասաց պապս, երբ եկողները նստոտեցին: — Սատանի բան ա էլի...Ասա քեզ ո՞վ էր ասում էս եղանակին ճանապարհ ընկի...
— Փորձանքը մարդուց մշտական անպակաս կլինի... — ասաց ջաղացպանը, ձեռքով օջախից վերցրեց կրակի կտորը, դրեց բարակ ու երկար կոթով չիբուխի ծայրին և մի քանի անգամ փստացնելուց հետո շարունակեց. — Էն տարին էլ Սարվանենց ալևորն էր մնացել ձյունի տակ...Եկա տեսա փետացած, գերանի պես մեկնված: Տարանք էլի փեյինը ճեղքեցինք, դրինք մեջը: Մի քիչ հետո ետ եկավ...
— Էն հենց էդ ցավից էլ մեռավ...Ապրեց, բայց ներսի կողմը փչացած էր, ասում էին ջիգյարը սևացած էր...
— Եզները բերի՞ք, Ղա՜զար, — քուրսու տակից ձայն տվեց Ավանը:
— Հա, գոմումն են...Ապեր, գնացինք տեսանք Լուս խաշերի էս կողմին, էն մեծ քարի մոտ, եզներն իրար կողքի, Առաքել ապերն էլ գլուխը կոխել է եզների փորի տակ...Որ մոտեցանք, եզները իրար անցան:
— Հայվանն անլեզու ա, համա մարդու պես հասկանում ա, — ասաց ջաղացպանը:
— Ես ասի՝ Առաքել ապերը ջան չունի, — ասաց ճախարակից քիչ հեռու նստած Դանիելը. — Որ կռների տակից մի երկու անգամ հուպ տվի, տեսնեմ տնքաց...
— Էնքան ձյունն էլ կիտել էր, որ անասել: Մեր մադյանը ոնց էր փնչացնում:
— Ղազար, մի բան չլինի հեյվանին, չքուռակատի, — ասաց պապս:
— Չէ, էն հաստ չուլն էի քցել, համ էլ ետևիցս էի քաշում...
— Անդրի... — ու պապիս հազը նորից բռնեց, հազաց, ձեռքը սրտին տարավ, կապտեց, ասես հիմա հազի հետ տակն ու վրա պիտի լինեն թոքերն ու սիրտը...հետո թուլացավ:
— Այ տղա, էս հազն էլ ձեռք չի քաշում էս հալևորից, — ասաց Դանիելը: Բոլորի աչքն էլ նրա՝ բարձին հենած գլխին էր: Ու մի քիչ հետո, խոր շունչ առնելով, պապս շարունակեց՝
— Անդրի, մի տեսեք ի՞նչ եղավ...
Ջաղացպանն ու քեռիս դուրս եկան: Դանիելը պատմում էր, թե ինչքան հաստ էին գերանները, որ քաշ էին տվել, անցկացրել գետի այս կողմը:
— Բորանն էլ չլիներ, մի՜ հաշիվ է, էլի եզները էս ձյունին էն գերանները տեղ չէին հասցնի...Ամեն մինը էս պարկի հաստոցի չափ:
Դանիելը պատմում էր, բայց պապս անհանգիստ էր, աչքը՝ դռանը: Տատս տեղավորվել էր մեր գլխավերևում, բարձի վրա, ձեռքերը խաչել կրծքին: Դանիելը ուզեց պատմի, թև ինչքան էր Առաքել ապոր վրա նստած ձյունը, երբ դուռը՝ ճռռաց ու ներս մտավ քեռիս, հետո՝ ջաղացպանը:
— Հը, Ղազա՞ր...
Քեռիս չպատասխանեց: Ու երբ տատս բռունցքները կրծքին խփեց, հասկացանք, որ Առաքել ապերը մեռել էր...