Ղ. Աղայանի «Անահիտը»

Վիքիդարանից՝ ազատ գրադարանից
Ղ. Աղայանի «Անահիտը»

Հովհաննես Թումանյան

[ 368 ] արավ, թե՝ Ղ․ Աղայանը իր «Անահիտը» վերցրել Է Թաղիադյանի «Վեպ Վարսենկան» գրվածքից։

Ես նրան հաչտնեցի իմ գիտեցածը, թե «Անահիտը» ժողովրդական հեքիաթ է, որի մի վարիանտն էլ, «Փեշակը ոսկի ա» վերնագրով տպված է Նավասարդյանի հեքիաթների ժողովածուի մեջ, էն էլ Լոռու վարիանտը, որ Աղայանը գիտեր մանկուց, իսկ վրացական վարիանտը՝ «Թագավորն ու արհեստավորը» անունով տպված է «Աղբյուրի» առաջին տարում

Պարոն Մանվելյանն էս ամենը հիշատակել էր իր «Հայոց գրականության պատմության» առաջին գրքում, կցելով սակայն, թե էս նյութն առաջին անգամ մշակել է Թաղիադյանը, որին հետևեց Աղայանը։ Եվ խոստացել էր «Վարսենիկի» և «Անահիտի» համեմատությունն իր տեղն անելու։

Աղայանը սպասում էր խոստացած համեմատության հրատարակությանը, որ ասի էս առարկայի մասին իր խոսքը, բայց դեռ համեմատությունը չտպված,բինքը մեռավ։ Այժմ դուրս է եկել խոստացված գիրքը, Հայոց գրականության պատմության չորրորդ պրակը, որի մեջ պ. Մանվելյանը իր համեմատությունը անելիս գրում է. «Աղայանը իր սյուժետը վերցրել է Թաղիաղյանի «Վեպ Վարսենկան» վերնագրով հեղինակությունից»։

Եվ ահա, թե՛ իմ ողբացյալ ընկերի հիշատակի առաջ, թե՛ գրականության պատմության առաջ ես իմ պարտականությունն եմ համարում էսօր գրելու էս մի քանի տողը ճշմարտությունը պարզելու նպատակով, հայտարարելով միանգամայն, որ սրանով պ. Մանվելյանին չեմ վերագրում ճշմարտության դեմ դիտավորությամբ մեղանչելու որևէ միտք, անընդունակ ճանաչելով նրան էդ տեսակ վարմունքի։

«Անահիտի» սյուժետը Աղայանը Թաղիադյանի «Վարսենիկից» չի վերցրել։ Աղայանը մինչև անգամ պնդում էր, որ Թաղիադյանի վեպը փոխադրություն է իտալականից, տալիս էր իտալացի գրողի անունը և խոստանում էր ապացուցանել։ Աղայանի «Անահիտի» և Թաղիադյանի «Վարսենիկի» մեջ չկա էն նմանությունը, ինչ որ կա հայ ժողովրդական հեքիաթի և Աղայանի գործի մեջ, որ նույնն է ամենայն հարազատությամբ։