(Թարգմ. Ս. Մարշակից)
«Մի երկիր գնալիս՝ աշխատեցեք նրա
օրենքներն ու սովորությունները պահպանել՝
թյուրիմացություններից խուսափելու համար»:
(Կարլ Բեդեկերի 2-րդ ուղեցույցից)
Ուժեղ են նաև հայկական առածները.
«Մի տեղ գնալիս՝ տեսար մարդիկ կույր
են, դու էլ աչքերդ կապիր, կույր ձևացիր»:
«Չեմ-չում շատ արավ,
Բայց կակղեց-կերավ»:
I
Արտասահմանում
Գրասենյակ կա «Կուկ».
Եթե քեզ պատի
Ձանձրույթ, թե տաղտուկ
Եվ դու կամենաս
Ման գալ ամեն վայր, —
Շուրջ արար-աշխարհ,
Նաև, ո՞վ գիտի,
Կղզին Թաիթի,
Փարիզ և Պամիր՝
Դու Կուկին դիմիր:
Իսկույն ևեթ նա
Քեզ համար նավում
Լավ տեղ կբանա.
Կամ կհրամայի դեռ
Տալ քեզ ինքնաթիռ,
Կամ քո ետևից
Ամեն բան սարքի,
Ուղտ էլ կուղարկի:
Լավ հյուրանոցում
Սենյակ և վաննա,
Անգամ անկողնում
Նախաճաշ կտա:
Կուկը ցույց կտա՝
Սարեր և խորշեր,
Հյուսիս և հարավ,
Արմավենիներ,
Հսկա նոճիներ
Անսպառ, անբավ:
II
Միստըր
Թվիստըր՝
Նախկին մինիստր,
Միստըր
Թվիստըր՝
Մի հետաքրքիր
Ծակամուտ բանկիր,
Գործարանների,
Շոգենավերի,
Եվ տների տեր
Որոշեց ման գալ
Նա ամբողջ աշխարհ:
Բայց թե չիմանաք,
Ինքը մեն-մենակ:
Ո՜չ:
Կին ու աղջիկը
Եղան նրան պոչ:
III
Վաղ մի առավոտ
Զնգաց Կուկի մոտ —
Խոսեց ապարատ.
— Չորս նավասենյակ
Նյու-Յորք — Լենինգրադ:
Հյուրանոց,
Վաննա,
Այգի,
Շատրվան
Անշուշտ կունենա:
Միայն, տեսեք, ա՜յ,
Աչքիս չերևան
Նեգր, չինացի -
Չըլինեն հարևան
Միստըր Թվիստըրը
Չի սիրում իսկի
Որևէ խուժան
Գունավոր ազգի:
Լսվում է Կուկի
Խոսքը դրական.
— Կլինի...
Եվ այն՝
Ձեր պատվին միայն:
IV
Տաս րոպե առաջ
Նավի մեկնելուց՝
Միստըրը կայմում
Հանեց իրեն ցույց:
Կողքին՝
Պառավը
Ճամփի ակնոցով,
Ապա
Աղջիկը՝
Անբաժան կապկով:
Իր գրկանոցով
Դեմքին է փչում
Դնչիկն է պաչում:
Հետքից գալիս են
Չորս հատ աժդահա՝
Ուղիղ քսան չորս
Ճամփի պայուսակ
Հենց իրենց վրա:
V
Մեծ շոգենավը
Ամերիկայից,
Օվկիանոսի
Ջրերն է ճղում,
Իր ճամփան ուղղած
Դեպի արևելք,
Դեպի մեզ լողում:
Միստըր
Թվիստըր՝
Նախկին մինիստր,
Մի մեծ ծակամուտ,
Ամեն տեղ պուպուստ,
Բանկիր շատ հարուստ.
Գործարանների,
Շոգենավերի
Եվ տների տեր,
Անտակ-անհատակ
Օվկիանի վրա
Իր համար անհոգ
Խաղում է գնդակ:
Զգում է իրեն
Ուրախ անսովոր՝
Ազգեր գունավոր՝
Նեգր ու չինացի
Չունի դրացի:
Այլ շոգենավ են
Ջրերն օրորում,
Նեգր ու չինացու
Առաջ են հրում:
Նրանց տեղերը
Ե՜վ խոնավ, և՜ շոգ...
Ալիք, բարկ օջախ
Տանջում են ջոկ-ջոկ:
VI
Միստըր
Թվիստըր —
Հայտնի միլիոներ,
Շատ զբոսասեր,
Իբրև մի տուրիստ
Գալիս է մեզ մոտ,
Դեպի ԷՍԷՍԵՐ,
Լսվում է աղմուկ
Լենինգրադի
Նավահանգստից,
Քաղաքն է կանգնում
Իր ամբողջությամբ
Նավի աջ կողքից,
Գորշագույն ջրեր,
Սյուներ անհամար...
Գործարանների
Հիսն է մրոտում
Ջինջ երկնակամար:
Տեսեք միստըրին՝
Գլխարկը ձեռին,
Շավղով՝ անհանգիստ
Վազում է դեպի
Վեր, նավահանգիստ:
Թե ողջ է մարդը —
Ականջը խոսի,
Դիտելով հեռվից
Պետրոս-Պողոսի
Ասեղը-շպիլ,
Սկսեց շտապել,
Նստեց ավտոմոբիլ:
Դարսվեցին իրեր
Աղջիկը, կապիկ, կին
Բազմեցին կարգին:
Ավտոն չարագույժ
Ճռճռոցով մի
Շարժվեց իր տեղից,
Վզզաց ոնց քամի.
Իր ճանապարհին
Սահեց ասֆալտով,
Պատվելով աջ, ձախ
Բենզինի հոտով:
VII
Միստըր
Թվիստըր՝
Նախկին մինիստր,
Միստըր
Թվիստըր՝
Հայտնի միլիոներ,
Գործարանների,
Շոգենավերի
Ու տների տեր:
Վստահ մտնում է
Մեծ հյուրանոցը,
Անունն «Անգլետեր».
Ոսկի սիգարը
Դրած բերանին՝
Հպարտ ասում է
Նա դռնապանին
— Կա՞ն հյուրանոցում
Ազատ համարներ,
Հիշիր երեկվա
Հեռագիրը մեր:
— Կան.
Երկու համար
Մեկ՝ իններորդը,
Մեկ՝ տասներորդը,
Շատ էլ ձեզ հարմար, —
Պատասխանում է
Դռնապանը նրան,
Զարմանքով չռած
Աչքերը վրան:
VIII
Հայելիների
Մոտով, մի նախշուն
Գորգի վրայով
Գնում են դեպի վեր՝
Նշած համարները,
Դանդաղ քայլերով:
Դռնապանն առաջից,
Հասակն ահագին,
Սերթուկը հագին,
Հետքից
Եկվորը՝
Պանամ գլխարկով,
Հետքից
Պառավը՝
Ճամփի ակնոցով.
Հետքից
Դստրիկը՝
Իր գրկանոցով:
Արտասահմանցիք
Կուչ ու ձիգ,
Հանկարծ՝
Մնացին բերնբաց.
Հայր Թվիստըրը հո՜
Կորավ քրտինքում
ԷՍԷՍԵՐ գալը
Անիծեց մտքում:
Գալիս էր մի մարդ՝
Սևամորթ հսկա,
Դեպի՝ ցած վերից,
Հարյուր իննսուն
Գլխի համարից:
Իր մի սև ձեռքը
Աստիճանների
Ճաղերին տալով՝
Գալիս էր հանգիստ,
Կարճլիկ չիբուխը
Անհոգ ծխելով:
Հայելիների
Միջով,
Առաջով…
Եվ ահա այնպես,
Մեկը մեկի պես
Շարքով:
Երկար-ձիգ
Գալիս էին ցած
Սևամորթ անձինք...
Ամեն սևամորթ
Ձեռքը ճաղերին,
Իրեն համար ջոկ.
Ամեն սևամորթ
Կարճլիկ չիբուխը
Ծխում էր անհոգ:
Միստըրն ուտում է
Ինքն իրեն ներսից,
Եվ քիչ է մնում,
Որ ճաքի հերսից:
Նայում է նա աջ,
Նայում է նա ձախ,
— Վա՛խ. վա՛խ,
Էս ինչ խաղ:
Եթե նեգրեր կան
Այս հյուրանոցում,
Մենք ապրողը չենք
Խուժանանոցում, —
Եկվորն է ասում
Ու սլանում վար
Աստիճաններով
Խիստ սարսափահար,
Լայն-լայն քայլերով,
Էնքան լայնեզր
Պանամ գլխարկով:
Հետքով
Պառավը՝
Ճամփի ակնոցով,
Հետքով
Դստրիկը՝
Իր գրկանոցով:
IX
Ե՜վ լուռ, և՜ շտապ,
Նստում մեքենա,
Մեքենավարին
Բոթում՝ թե գնա:
Նրանց ճամփելով
Դռնապանը խիստ,
Հեռախոսի մոտ
Կանչեց անհանգիստ:
— Երկո՜ւ,
Քառասուներկո՜ւ,
Քառասունևութ,
«Աստորիա»,
Հեռախոսի մոտ,
Կանչեք խնդրեմ շո՜ւտ,
Դռնապան՝
Բանին —
Ձեր էն Ստեփանին:
— Լսի՜ր ինձ, Ստեփան,
Այ, էսպես մի բան.
Մի մեքենայով
Գալիս են ձեզ մոտ
Ամերիկացի
Անտես, անծանոթ
Երեք նոր տուրիստ.
Ազգը՝ Թվիստըր
Աշխարհում հայտնի
Իմպերիալիստը.
Այն էլ ոչ թե քիչ,
Այլ մեծ խառնակիչ:
Ասա՜ նրանց, հա՜ ,
Որ համար չկա,
Չզիջես հանկարծ,
Ստեփա՜ն, ողջ կաց:
— Քսան մե՜կ,
Տասնո՜ւթ,
«Սիցիլիա».
Շուտ՝
Կանչել դռնապան
Վստահ Վասիլին
Հեռախոսի մոտ.
Վասի՜լ, ինձ լսիր,
Էլ մի՜ սպասիր.
Մեզնից դեպի ձեզ
Ուր, ուր չի, հրես
Մի մեքենայով
Շտապ գալիս են
Երեք նոր տուրիստ.
Ազգը Թվիստըր,
Աշխարհում հայտնի
Իմպերիալիստը.
Այն էլ ոչ թե քիչ,
Այլ մեծ խառնակիչ:
Կասես նրանց, հա՜ ,
Համար՝ աստված տա…
Էլ բան չեմ ասիլ,
Է, ողջ կաց, Վասիլ:
— Հի՜նգ,
Երեսունհի՜նգ,
Երեսունի՜նը,
«Իտալիա»,
— Կարելի է՝ գա
Հեռախոսի մոտ
Դռնապանը ձեր՝
Ընկեր Վիտալիա.
Բարև, Վիտա՜լի,
Գալիս են... և այլն,
Լեզվին տալիս,
Կրկնում հինն էլի:
Փողոցն առել է
Մի փոշի բարակ,
Ավտոն է թռչում
Արագից արագ:
Փողոց Գոգոլի,
Մուտքը՝ հինգերորդ,
Պատասխանում են՝
— Տեղ կա ոչ, ճամփո՜րդ:
Փողոց Պեստելի,
Մուտքը՝ առաջին.
Պատասխանոմ են.
— Տրված է անգամ
Համարը վերջին:
Եվ հրապարակը
Ապստամբության,
Մուտք հինգերորդ.
Պատասխանում են.
— Տեղ կա ոչ, ճամփորդ:
Էդ քիչ էր.
Էդ դեռ,
Ավտոն էլ նոր բեռ:
Հանկարծ ճաքում է
Հետին աջ շինը.
Վերշին շնչումն է
Նաև բենզինը:
X
Միստըր Թվիստըր.
Նախկին մինիստր.
Հայտնի միլիոներ.
Գործարանների,
Շոգենավերի
Լրագրերի տեր,
Վերադառնում է
Էլի «Անգլետեր».
Հետքով՝
Պառավը
Ճնճղկա քայլով,
Ճամփի ակնոցով.
Հետքով՝
Դստրիկն իր
Անբաժան կապկով՝
Իր գրկանոցով:
Զանգահարեցին
Փակ դուռը դրսից,
Եվ լուսավորվեց
Տան մուտքը ներսից:
Մին էլ դրսից դուրս
Խփեց գիշերվա
Ժամը տասներկուս.
Դռնապանն իսկույն
Բանալով մուտքը՝
Հենց դռան ճեղքից
Ասում է նրանց.
— Ու՜շ է, ու՜շ արդեն,
Բայց թե ձեր մեղքից:
Ինը համարն էլ,
Տասը համարն էլ
Փակ են ձեզ համար.
Ճնշված ազգերը,
Հավաքված այնտեղ,
Հենց հիմա ունեն
Մեծ համագումար,
— Ի՛նչ անեմ, ափսո՛ս
Մեր ջանք ու ճիգը,
Հոգնել եմ, հայրի՜կ, —
Փսփսաց աղջիկը.
Եթե այս գիշեր
Բան է՝ չգտանք
Քնելու անկյուն,
Միստըր, մեզ համար
Գուցե դու առնես
Որևէ մի տուն:
Առնե՛ս....
Նազելիս....
Ուզած տունը քո —
Հասնենք Չիկագո, —
Հայր Թվիստըրն ասաց,
Եվ հառաչելով,
Եվ հորանջելով:
XI
Գիշերվա մթնում,
Կորած մոլորված
Մորն ու աղջկան
Սպասում էր կաթված,
Թե դռնապանը
Չառաջարկեր տեղ՝
Ծառայանոցում
Պրոլետարական,
Մի թախտի վրա
Նեղը, հո շա՛տ նեղ:
Իսկ հայր միստըրը՝
Փողալի քեռին
Նախասենյակում
Ընկավ աթոռին:
Բացականչելով
— Օ, աստվա՛ծ, աստվա՛ծ...
Ու ձեռքից գնաց:
Ոչ ողջ, ոչ մեռած,
Հոգնած, բեզարած,
Լռիկ տազ արած
Գլուխը շեմքին
Քնեց մինչև լույս
Ընկած իր լենքին,
Գլուխ-ոտք ծոցում,
Այն խորհրդային
Մեծ հյուրանոցում,
Անունն՝ է «Անգլետեր».
Գիտե՞ք այն էլ ով՝
Մտքով.
Ծով խելքով
Միստըր Թվիստըր,
Նախկին մինիստր,
Միստըր Թվիստըր,
Հայտկի միլիոներ:
XII
Մարդը քնած է,
Քնի մեջ ժպտում
Եվ զարմանալի
Մի երազ տեսնում:
Նա տեսնում է, որ
Մութ փողոցներում
Անտուն, շրջմոլիկ
Ինքն է թափառում:
Հանկարծ ինքնաթիռ,
Հեռվից աղմուկը,
Երկնքից երկիր
Ընկնում է Կուկը:
Վազում սեղմում է
Նա Կուկի ձեռքը,
Նստում Կուկի մոտ
Մեծ ինքնաթիռը:
Մեկնելով կուռը,
Փակելով դուռը,
Երկինք է լողում
Դեպ Ամերիկա…
Հայրենի հողում
Մեծ տուն մարմարյա,
Պարտեզը դռան.
Միստրին ասում է
Վաղեմի ծառան:
— Մի ցցվիր այստեղ.
Հիմա ներկայում
Դու էլ տեղ չունես
Ամերիկայում:
Դռները կաղնի
Դրվեցին ընդհուպ,
Քնից վեր թռավ
Աչքերը կես-խուփ:
Ահի, սարսափի
Կնիքը դեմքին,
Զարթնեց շփոթված,
Գլուխը շեմքին,
Նույն խորհրդային
Մեծ հյուրանոցում,
Անունն «Անգլետեր»,
Էլ ո՞վ կար, էլ ո՞վ.
Անցած ցամաք, ծով
Միստըր Թվիստըր,
Նախկին մինիստր,
Միստըր Թվիստըր
Հայտնի միլիոներ:
XIII
Առավոտն եկավ
Մի ժիր պատանի,
Որ կոշիկները
Սրբելու տանի:
Կոկ վրձինի տակ
Առան գույն ու փայլ
Քանի զույգ կոշիկ՝
Ձևով այլ և այլ,
Թե լայն և թե նեղ,
Կարմիր ու դեղին,
Եվ շվեդական.
Եվ խորհրդային
Եվ գերմանական,
Եվ ֆրանսիական,
Ամենն իր տեղին,
Իր ժամանակին,
Վարժ ձեռքի տակին:
Հանկարծ ի՛նչ տեսնի...
Մանկան պես ժպտուն,
Կես քուն, կես-արթուն
Աչքերը բաց-խուփ,
Ձեռքին ծխատուփ
Մի օտարական,
Դիտելով շուրջը
Իջավ աթոռից:
Նույն ծառայողը
Գրասենյակից
Ասում է նրան.
— Եթե ուզում եք, —
Ազատ տեղեր կան.
Մեկ-մեկից հարմար
Երկու կից համար:
Հետն էլ հյուրանոց.
Վաննա,
Շատրվան,
Այգի
Աննման:
Միայն խնդրում եմ,
Ձեր հրամանքը
Լավ հաշվի առնի
Այս հանգամանքը.
Սենյակին, աջից,
Ունենք չին դրկից.
Դրանից բացի,
Սենյակին ձախից՝
Մի սև մալայցի.
Ձեր գլխի վերև
Ապրում է ինդուս,
Ձեր տակին, ներքև՝
Աժդահա զուլուս:
Էն միլիոները
Դեռ քնից չսթափված,
Կայտառ մանկան պես
Ծիծաղեց գնաց:
Գլուխը թափ-թափ,
Ձեռքերով ծափ-ծափ
Ճչաց անգլերեն
— Օ քե՛յ...
Այդ սենյակների
Բանալիները
Տվեք ինձ շուտ, հե՛յ:
Ու խլշկոտած,
Ու էնպես տաք-տաք
Դստերն ու կապկին
Տված թևատակ,
Թը՛ռ, տրտինգ տալով
Սլացավ վեր-վեր՝
Վերին համարներ
Մեծ հյուրանոցում,
Անունն «Անգլետեր».
Միստըր Թվիստըր,
Նախկին մինիստր,
Միստըր Թվիստըր,
Հայտնի միլիոներ:
Սրան ինչ կասեն,
Ասա՜, թե գիտես...
«Որ կակղես՝ կուտես»:
