Ողբ Եդեսիոյ

Ողբ Եդեսիոյ

1
Ողբացէ՜ք, եկեղեցիք, հարսունք վերին առագաստի,
Քորք եւ եղբարք իմ սիրելիք, որք յընդհանուր կողմ աշխարհի.
Քաղաք եւ գեւղք առհասարակ, ազգ եւ ազինք, որ էք յերկրի,
Հաւատացեալք Քրիստոսի, երկրպագուք նորին խաչի:
Նախ առաջին ձեզ բարբառիմ` արփիափայլ եւ հրաշալի,
Չորեքկերպիցն նմանեալ յերկրի աթոռք երկնաւորի,
Որ էք բղխումն աստուածային ի յաղբերէն Ադենայի,
Յորս առ ի ձէնջ քառավտակ, յորդահոսան գետք հոլովին`
Արբուցանել զտիեզերս աւետաբեր բղխմամբ բանի.
Առ որս խօսիմ աղերսալի, դուք լսեցէք լալոյս ձայնի:

2
Երուսաղէ'մ քաղաք մեծի թագաւորին երկնաւորի,
Ուստի Օրէնք եւ Մարգարէք աղբերաբար բղխեալ յերկրի,
Յորմէ Որդին Հօր միածին լոյս ծագեցաւ անճառելի
Եւ ինձ գրեաց երանութիւն յառաջագոյն, քան զամենի.
Քանզի նախկի հաւատացի, զՈրդի ընդ Հօր դաւանեցի,
Որով թէ ոչ յանդգնէի, զիս վեհագոյն քեզ ասէի:
Ի քեզ սպանին զՏէրն ի փայտի, ես ի հեռուստ երկրպագի.
Թէպէտ եւ այժմ ի մի հոգի երկրպագեմք նորին խաչի:
Բայց դու լսեա, ո'վ սիրելի, տարագրելոյս աղաղակի,
Լե'ր մխիթար ցաւակցելի եւ ցո'յց ինձ դեղ բեկեալ սրտի:
Եւ դու, Հռո'մ, մայր քաղաքաց, գերապայծառ եւ պատուելի,
Մեծին աթոռդ Պետրոսի առաքելոց գլխաւորի.
Եկեղեցիդ անշարժելի, ի Կեփայեան շինեալ վիմի,
Դրաց դժոխոց անյաղթելի եւ կնիք երկնիցն բացողի,
Որթ վայելուչ բազմաստեղեան եւ հաստարմատ տունկ Պօղոսի,
Առոգելով արեամբ նորին, որպէս զդրախտն, որ յԱդենի,
Մասին հասեալդ Ղուկայի, աստուածային մատենագրի,
Ահա առ քեզ բանս խօսիմ, վիճակ ՚ւ աթոռս Թադէի:
Լո'ւր ի հեռուստ իմոյս ձայնի, լե'ր ողբակից ինձ յայս վայրի,
Լա'ց ընդ լացողս, որպէս ասի ըստ գրեցելումն առ քեզ բանի:
Ձե'ռն մատո վաղվաղակի ինձ` կապելոյս ի տան բանտի,
Ա'ռ զվրէժս աններելի ի թշնամւոյն զիս գերողի:
Առ քեզ են բանք իմ փարելի, ո'վ դու քաղաք յոյժ պանծալի,
Զոր Կոստանդեայ թագաւորի շինեալ ի սկիզբն Ասիայի:
Երկրորդ եղեալ Երուսաղէմ եւ նոր Հռոմ զարմանալի,
Սիրեցելոյն աշակերտի աթոռ գոլով փոխադրելի:
Ժողովարան սուրբ վկայից, տուն եւ տեղի մաքրագունի,
Գահոյք հզօր մեծ արքայի, յերկրի նման երկնաւորի:
Լո'ւր ինձ եւ դու խոնարհաբար, ո'ւնկն մատո լալոյս ձայնի,
Զի սեփական ես քո էի մայրաքաղաք քում վիճակի:
Ի քէն շինեալ յիս տաճարի` անուանակիր քոյդ խորանի,
Հանգոյն վերինն Սիմոնի, անհամեմատ երկրաւորի:
Բայց այժմ թողեր զիս ամայի, իբրեւ զբու յաւերակի,
Կամ որպէս մարդ անօգնական եւ ի մեռեալս անյիշելի,
Զոր պաղատիմ զարթուցանել զզօրութիւնդ անվանելի,
Հատուցանել բազմապատիկ զվրէժ` ի ծոց իմոյ նեղչի:
Ահա գոչեմ առ դրունս քո, մայրաքաղաքդ Եգիպտոսի,
Աղեքսանդրիա ցանկալի, անուանակիր քում շինողի,
Որ ես աթոռ դու Մարկոսի` մեզ աւետեաց քարոզողի,
Որ եւ դրախտին աստուածայնոյ տունկ բանաւոր ի քեզ տնկի:
Արմաւենիք ծաղկեալ ի տան, հոյլք արդարոց Տեառն ընծայի,
Եւ որպէս մայրք Լիբանանու են միանձունք քոյդ նահանգի,
Հրեշտակերամք եւ խաչակիրք եւ անմարմնոց նմանք յերկրի:
Հիմն արմատ ուղղափառաց, տարամերժող հերձուածողաց
Էին գումարք հայրապետաց, որ առ ի քոյդ նախագահի,
Թէպէտ եւ չեն այժմ ի միջի, այլ լոկ երազ են գիշերի,
Քանզի եղեր եւ դու այրի, կարծեմ նման ինձ ողբալի:
Երբեմն էաք մեք ըղձալի, բայց այժմ եղաք յոյժ եղկելի.
Որով հայցեմ, ո'վ բաղձալի, ողբակցելով ինձ յայս վայրի,
Զի հաւասար հանգունակի յանօրինաց եղաք գերի:
Արդ, մխիթար այսմ աղէտի մեզ երկոցունց լինիցի`
Մաքուր մաղթանս աղերսալի մատուցանել Տեառն արարչի,
Զի բարկութիւնն, որ ըստ մեղաց, ի քաղցրութիւն փոխարկեսցի,
Ի տեսանել ի մեզ` բարի, ՚ւ ի թշնամիս` լինել չարի,
Թէ աստանօր հաճոյասցի եւ եթէ անդ հատուցանի:
Բանիւ դատմամբ ընդ քեզ կագիմ, ո'վ Անտիոք քոյր սիրելի,
Առաքելոց տուն եւ տեղի յԱւետարանն Մատթէի.
Յորում անունն սքանչելի նախ առաջին ի քեզ դնի,
Որ քրիստոնեայն վերակոչի երկրպագուացս Քրիստոսի,
Իմ մերձաւոր եւ անձկալի` յուրախութեան ժամանակի:
Ընդէ՞ր չհասեր վաղվաղակի ինձ ի թիկունս օգնականի,
Այլ թոյլ ետուր վասն խեթի մատնիլ ի ձեռս անօրինի:
Արդ, լո'ւր իմոյս դառն ձայնի եւ լեր կցորդ այրման սրտի,
Լա'ց ընդ լալիս յամենայնի, վասն իմ իջո ջուր վտակի:

3
Արդ, ի Ստորին կողմ աշխարհի զոր խօսեցաքս` շատասցի.
Բայց բանս մեր փոփոխեսցի, յելս արեւու վերադարձցի
Առ Մեծն Հայք` Տուն Թորգոմի, ազգ եւ ծնունդն Յաբեթի,
Անդ, ուր աթոռ Պարթեւազանց` թագաւորացն Արշակունի,
Յորում էի ի սահմանի, յառաջագոյն որպէս ասի:
Ի յԱբգարէ թագաւորէ նոցունց շինեալ ես լինէի,
Նաեւ նմին գոլ վիճակի առաքելոյն Թադէոսի,
Յորմէ բղխեալ ծաղիկ բարի եւ շառաւիղ գաւազանի
Գրիգորիոս Պարթեւազին` Լուսաւորիչն այնմ աշխարհի,
Խոտովանողն Քրիստոսի եւ մարտիրոսն կենդանի:
Եւ արդ, առ քե'զ բանիւ բերիմ, Հայաստանեայցդ եկեղեցի,
Յորում կաթեաց շողն երկնային, զպաղն հայեաց զհիւսիսի.
Լոյսն անստուեր ծաւալեցաւ, եւ ճառագայթն անճառելի
Սաստիկ եհար ուռամբն ոսկի, ձայնք հնչեցին յստորինս երկրի:
Անդ հրեշտակացն բազմութիւնք յերկնից հեղան ըստ հիւղէի,
Եւ մարդկային ազգ երկրածին վերասլացան յեթերն երկնի:
Որ անապատն էիր վայրի, եղեր նման փթթեալ ծաղկի
Եւ կուսական արեամբ ներկեալ` պայծառացար ի գոյն վարդի:
Որդիս ծնար յաւազանի, որ քան զաւազ շատ է ծովի,
Դիեցուցեր կաթն ի ստենէ, սնուցեր արեամբն կենդանի,
Դաստիարակ մանկանց բարի տալով զՕրէնսն Մովսէսի,
Եւ կերակուր կատարելոց` զԱւետարանն Քրիստոսի:
Յայնժամ էիր երանելի, այսու բնաւից դու ցանկալի`
Երկնաւորաց եւ երկրայնոց եւ կենդանեաց բոլոր սեռի:
Բայց հարցանեմ, ո'վ բաղձալի, բանիս խնդրեմ պատասխանի.
Այժմ ո՞ւր է թագն քո զարդի եւ կամ պսակն հրաշալի,
Ո՞ւր զարդարանքն դշխոյի` հարսին որդւոյ թագաւորի,
Ո՞ւր պատմուճան հարսնարանի կամ ոսկեհուռ վերջաւորի:
Է՞ր չէ փեսայն ի խորանի, կամ փեսաւէրքն` ի տաճարի:
Ո՞ւր են մանկունքն առագաստի, զի՞ ոչ հնչեն զերգսն Դաւթի:
Զիա՞րդ լռեալ ոչ հարկանեն զփողն հնչող Տարսոնացի:
Ո՞ւր պարարակն եզնամոլի, զիա՞րդ ի քեզ ոչ զենանի,
Կամ մատռուակքն բաժակին զի՞ ոչ բաշխեն զանուշ գինին:
Ո՞ւր բարեկամքն զուարճակից ընդ գիւտ որդւոյն անառակի
Կամ տարածեալ գիրկ հայրենի` առ ի համբոյր մեղաւորի:
Ո՞ւր քաղցրաձայնն երաժշտի կամ գեղգեղումն եղանակի,
Ո՞ւր ընթերցողքն են Սուրբ Տառի, կամ վարդապետքն` ի հանդիսի,
Ո՞ւր է աթոռ հայրապետի, կամ քահանայք` ի սուրբ բեմբի,
Ո՞ւր սարկաւագք են ի սպասի, կամ պաշտօնեայք` պատարագի:
Ո՞ւր են խնկոցն ի քեզ բուրմունք` աներեւոյթ ՚ւ երեւելի
Կամ ժողովոցն գումարումն` յաւուր տօնիցն տէրունի:
Ո՞ւր են գահոյք թագաւորի Վաղարշապատ քո քաղաքի,
Կամ նախարարքն ո՞ւր արքայի Այրարատեանդ գաւառի:
Ո՞ւր են իշխանքն, որ առաջի, կամ` զինակիրքն, որ են վերջի,
Ո՞ւր զօրականքն յասպարիզի, կամ լեգէոնքն` ի ճակատի:
Ո՞ւր մեծամեծքն ի բազմոցի, կամ ո՞ւր սեղանն ամենալի,
Ո՞ւր են ազատքն ի տաճարի, կամ տեառնորդիքն ի ծաղկոցի:
Ահա բարձաւ այս վաղագոյն, յոյժ հեռացաւ, ոչ երեւի.
Անուրջք ՚ւ երազք էին յայտնի, արդ ծածկեցան ի զարթմնի:
Այլ փոխանակ այսր ամենի յոյժ հակառակն տեսանի,
Քանզի նստիս որբ եւ այրի, տխուր դիմօք` զերդ ի սգի:
Վասն այն զքեզ իսկ կոչեցից` լինել սգակից ինձ յայս վայրի,
Քանզի նման քոյն ցուցանի իմոյս նորոգ եղեալ չարի:
Արդ, ուսուսցես, ո'վ սիրելի, եւ զիմս ողբալ ըստ արժանի,
Իբրու հմուտ լալեաց բանի եւ քաջ տեղեակ այրման սրտի:
Բայց եւ զքեզ յայս հրաւիրեմ, արեւելեան քաղաքդ Անի
Կցորդ իմոյս լինել ձայնի եւ սփոփիչ տարակուսի:
Քանզի եւ դու երբեմն էիր վայելչական հարսն ի քօղի,
Մերձաւորաց յոյժ ցանկալի, հեռաւորաց փափագելի:
Շինեալ եղեր տուն արքունի յընտրեալ նահանգդ Շարայի
Թագաւորաց Բագրատունի, որ ի ցեղէն Իսրայէլի,
Յազգէ սերեալ մեծին Դաւթի` աստուածահօր մարգարէի,
Գեղեցկանուն զարմանալի, որ երրակի տառիւ բերի
ՅԵրրորդութեանն խորհրդի, որ միշտ ի քէն երկրպագի:
Յորում էիր ժամանակի բերկրեալ ուրախ եւ ցնծալի,
Որպէս այգի ողկուզալի կամ ձիթենի պտղով իլի:
Մանկունք քո զուարթալի նման նորոգ բուրաստանի,
Դստերք քո պաճուճալի յերգ ՚ւ ի քնար միշտ ի խաղի,
Իսկ թագաւոր քո պանծալի նստեալ յաթոռ թագն ի գլխի,
Եւ զօրականքն աստի ՚ւ անտի կալով ի սպաս իւր հրամանի:
Նաեւ որդիքն Սիոնի նման դասուցն հրեղինի,
Յարմարապէս յօրինուածով կաթողիկէ յեկեղեցի,
Այն, որ հանգէտ եւ հաւասար վերնակառոյցն խորանի:
Հայրապետք, եպիսկոպոսք եւ քահանայք ՚ւ այլք ըստ կարգի,
Իւրաքանչիւր յիւրում դասի պատշաճաւոր յայն տաճարի,
Զոր թէ ասել հարկ լինիցի, է դժուարին ՚ւ յերկարելի,
Եւ անօգուտ յայժմուս բերի, յորոց է ոչ մի ի միջի:
Քանզի անցին ըստ երազի որպէս ծաղիկ ամարայնի,
Զյորդութիւն յորդ վտակի գարնանաբեր հեղեղատի,
Կամ զուռուցեալ զպղպջակի, որ ընդ լինելն պատառի:
Սուրն անողորմ անօրինի, որ մեր արեանս է ի սովի,
Որ չէ յագեալ եւ ոչ յագի մինչեւ ի գալ կատարածի,
Նոյն նա եհաս ուրեմն ի քեզ, որպէս յիս` յայս ժամանակի,
Հնձեաց զօրայն յանդաստանի, կանաչաւոր ի հասակի,
Զայգին խլեաց արմատաքի, մերկեաց յոստոցն զձիթենի:
Եհեղ զարիւն սրբոց յերկրի, հոսեաց նման ջրոց գետի,
Արար դիակ անթուելի, անթաղ մեռեալ գէշ գազանի,
Քահանայիցն Քրիստոսի արեամբ ներկեաց զեկեղեցի:
Սարկաւագաց պաշտօնէից մարմինք անկեալ մէջ փողոցի
Եւ այլ բազմաց, որ ոչ թուի եւ է ասելն անկարելի,
Որ քեզ հասին յայնմ վայրի բոլոր ամէն մասունք չարի
Եւ արարին զքեզ գերի, քան զՍաղիմ ՚ւ այլ աւելի:
Վասն այսորիկ, ո'վ անձկալի, որ ես ներհուն այսր ամենի,
Ի քոյն յայնժամ խիստ աղէտի ծանիր եւ զիմս ողորմելի
Եւ որպէս փորձ տարակուսի` լեր տրտմակից ինձ յայս վայրի,
Քանզի նման յոյժ տեսանի իմս քոյոյն հասեալ չարի:
Արդ, ժողովե'ա զդստերս քո, վասն իմ ի լաց նիստ ՚ւ ի սգի,
Գոչեա ձայնիւ կականելի, շարժեա ի յողբ զամէն հոգի,
Զի զովացումն այրման սրտի ոչ է այլ ինչ, քան այս լինի:

4
Բայց աղէտս իմ ցաւելի ո'չ փոքրագոյն դեղով բուժի
Եւ ո'չ միով տեղեաւ փակի կամ մասնաւոր մարդկամբ սփոփի:
Այլ կարեկից այսր աղէտի պարտ է կոչել աղերսալի
Զչորեքծագեան կողմ աշխարհի, ուր են հանուր մարդկան որդի.
Զարեւելս` արեւմտիւք, եւ զհարաւ` ընդ հիւսիսի,
Առ որ գոչեմ ձայնիւ գուժի, լալով խօսիմ զայս ասելի,
Թէ` ազգ ամէն բանաւորի, ժողովեցէ'ք ի մին վայրի,
Արք եւ կանա'յք, հարք եւ որդի'ք, հարսն եւ փեսա'յն յառագաստի,
Տղա'յք, մանկո'ւնք ՚ւ երիտասա'րդք, ծե'րք եւ ամէն չափ հասակի,
Թագաւո'րք` հանդերձ զօրօք, պետք եւ իշխա'նք, տեա'րք աշխարհի,
Հայրապե'տք, տեսո'ւչք հօտի, կարգեալ իշխա'նք յեկեղեցի,
Քահանա'յք` սարկաւագօք եւ խո'ւմբ հանուրց կղերիկոսի,
Վանակա'նք` յանապատի, որք անմարմին էք ի մարմնի,
Հո'յլք իմաստուն սուրբ կուսանաց, որ ցեղակից էք սրոբէից,
Դա'սք հանճարեղ վարդապետաց եւ քաղցրաձայն պաշտօնէից,
Զորս ողբակից ինձ հրաւիրեմ, յորդւոց իմոց կոտորածի:
Լացէ'ք, լացէ'ք բարձր ի ձայնի, զիս ողբացէ'ք կողկողալի,
Ես` Եդեսիա, Ուռհա քաղաք, որդեկորոյս, որբ եւ այրի,
Կանչեմ առ ձեզ ձայն կանացի, կականալիր ՚ւ ողորմելի:
Զքօղս ի գլխոյս մերկանալով, զիմ պատառեմ ծածկոյթ զարդի,
Փետտեմ զվարս իմ ցանկալի, խզեմ զհերս անխնայելի,
Քարամբք ծեծեմ զկուրծս սրտի, բախեմ զերեսս իմ ապտակի,
Նստիմ ի սուգ ի տան մթի, որպէս օրէն է սգաւորի,
Եւ փոխանակ որդան զգեստի` սեաւ զգենում գոյն տխրելի,
Հեղում արտօսր անչափելի, յորդ եւ առատ նման գետի:
Քանզի առա'կ եղէ յերկրի, տիեզերաց նախատելի,
Եւ անցաւորք ճանապարհի վա~յ ի վերայ ասեն վայի:
Զի ոչ ծածուկ էի տեղի, կամ ի յանկեան ինչ թաքստի,
Այլ ի գետիցն, որ յԱդենի էի բազմեալ ես ի միջի`
Ի յԵփրատայ եւ Տիգրիսի, որ Միջագետք անուանէի:
Արդ, նախ` ասեմ զայն, որ կրեցի ի ձեռանէ Տեառն զբարի,
Ապա` զչարիսն, որ պատահեաց ինձ ըստ մեղաց յանկարծակի:
Դուք հեզաբար աստ մատուցէք զականջս ձեր իմոյս բանի,
Զոր ծանուցից փոքր ի շատէ ձեզ զգանգատս իմ ըստ կարգի:
Ես մայր էի բազմորդութեան, անթիւ ծնայ դուստր եւ որդի
Զորս մայրաբար դիեցուցի ի ստեանց իմոց կաթն արբուցի,
Գեղեցկատիպ յօրինեցի, վայելչապէս զարդարեցի:
Քանզի երկիր պարարտ էի, աղբիւր կաթին յորդ բղխէի,
Աւետաբեր նման վայրի, ՚ւ այլ վերագոյն ես թուէի:
Ջուր կենդանի յինէն բղխէր, զուարթածաղիկ բոյս յօրինէր,
Գետոց նման վտակ հոսէր, զբուրաստանս արբուցանէր:
Ծովն ի միջի իմ ծածանէր, քաղցրիկ օդովն ծիծաղէր
Զաղտեղութիւն տղմի մաքրէր եւ զհրապարակսն զարդարէր,
Բազմագունի տունկ յօրինէր, որպէս զդրախտն, որ յԵդեմ էր,
Սաղարթաբեր ծառովք ծաղկէր, առատագոյն պտղաբերէր,
Տերեւախիտ հեզիկ շարժէր, հոտ անմահից յիւրմէ բուրէր,
Նարդոս, քրքում ինձ ընձիւղէր, վարդ մանուշակ վերաբերէր,
Առաւօտուն ցօղն իջանէր, ոսկենման ճաճանչ փայլէր.
Անհամեմատ յերկրի նա էր պտղովք ամէն, զոր ընծայէր:
Զոր եւ ասել ոք ոչ կարէր, մի առ միոյ թէ եւ կամէր,
Զի զանդաստանս իմ թէ գործէր ոք երկրագործ եւ սերմանէր,
Հարիւրաւոր, վաթսնաւոր կամ երեսուն պտղաբերէր,
Տոհմականօք, զոր ընծայէր, բազմաբեղուն բարիս բերէր,
Յշտեմարանս ժողովէր ՚ւ այնու զորդիսն իմ կերակրէր:
Բայց թէ զդիրս իմ յանկաւոր ոք պատմեսցէ պատշաճաւոր,
Կարծեմ թէ չէ նմանաւոր այս` քաղաքաց, որ երկրաւոր:
Լայն եւ արձակ նստեալ յաթոռ, որպէս ի կառս` թագաւոր
Կամ թագուհի` յոյժ գեղաւոր, ոսկետտուն եւ ճամկաւոր,
Փողփողելով ի վերջաւոր, պայծառազգեստ եւ պճնաւոր:
Շուրջանակի պարառաւոր պարիսպ ածեալ լայն եւ ամուր,
Աշտարակօք բարձր ահաւոր, իմաստապէս ՚ւ արուեստաւոր,
Որպէս գլուխն դիպաւոր մակաւասար անձին բոլոր:
Հաստահեղոյս հիմամբ ՚ւ ի խոր մահարձանօք պսակաւոր,
Տունք եւ տաճարք զարմանաւոր շինեալ ի գիրկս իմ շքեղաւոր:
Յարկ եւ փողոց, տեղ վաճառաց գոյր յօրինեալ հանճարաւոր,
Բայց զխորանսն լուսաւոր, թէ որպիսիք յոյժ փառաւոր,
Զայն չէ ասել ինձ հնարաւոր կամ հողեղէն մարդ երկրաւոր,
Զի երկնայնոցն էր նմանաւոր, վերնագունին հանգիտաւոր,
Զարմանազան եւ աննման, զոր չէ տեսեալ ոք բանաւոր:
Այդպէս կայի յոյժ խնդաւոր, զերդ մայր` որդւովք բերկրեալ յորդոր,
Դուստր եւ որդիք իմ բիւրաւոր զինեւ կային շուրջ պարաւոր,
Փթթեալ վարդից նման թերթից կամ գեղունակ ճղաց խնձոր:
Որպէս զայգի մեծ տաշտաւոր կամ բարունակ ողկուզաւոր,
Իբր ի յանկեան տունկ սորէկ որթ, տեղւոջ պարարտ եւ զօրաւոր:
Եւթանասունք խորհրդաւոր աւանք պատեալ զինեւ բոլոր,
Եւ ես բազմեալ զերդ թագաւոր կայի ի մէջ հանդիսաւոր:

5
Արդ այս բարիքն, որ պատմեցան, փոքր ի շատէ բան ճառեցան,
Որ ի յանցեալ դարուն սկսան եւ այժմ առին փոյթ զվախճան,
Յորում էի յուրախական մասին հասեալ երանական,
Ի տեսողաց` ներբողական եւ լսողաց` զարմանական:
Բայց ի հասեալ ներկայական ժամանակիս, որ դիպեցան,
Բարիքն ամէն սպառեցան, եւ քաղցրութիւնքն դառնացան,
Եւ երանի տալոյն փոխան, զիս եղկելի այժմիկ կարդան:
Արդ թշնամեաց դասքն խնդան, եւ սիրելիք ձայնիւ ողբան,
Գլուխ ի վերայ իմ ամբառնան, որք ի ներքոյ ոտիցս եդան:
Ազգն, որ ծառայքն էին բնական, ծնունդք ՚ւ որդիք աղախնական,
Ի Սառայէ փախստական Հագար ՚ւ որդին հալածական,
Զի մի' ժառանգ հայրական Աբրահամու գոլ սեփական,
Այժմ յազատիս վերայ յարեան, հանել զտիկինս կամեցան,
Անժառանգել զիս խորհեցան եւ հալածել յորդւոց մարդկան:
Եւ թէ զիա՞րդ այս գործեցան կամ յի՞նչ իրաց պատահեցան,
Ժամ է ասել դէմ յանդիման, պատմել բանիւ ողբերգական:
Թէպէտ եւ յոյժ անհնարական է զբովանդակն ասել մեզ բան,
Սակայն փոքունք մեզ բաւական յայտնել զաղէտն, որ դիպեցան:
Քանզի այգւոյն զիս պահապան եդ` որ ստեղծ զիս ի սկզբան,
Եւ աւանդեաց ինձ պատուիրան, ուստի եւ կեանք անմահական:
Յայնժամ որդիքն մայրական, մարտեան ընդ իս պատրողական,
Տեսեալ ի փառս անզուգական` չար նախանձու բորբոքեցան.
Յերկիր հանին անիծական, փուշ եւ տատասկ յորմէ բուսան,
Մեղօք լցին անյագական` սիրոյ մերժեալ յարարչական:
Մինչեւ Հովիւ արիական խնդրեաց զհօտն իւր բանական,
Բարձեալ ի յուսն աստուածական` հանեալ ի վեր, ուստի անկան:
Սակայն դարձեալ թշուառացայ, յերկնից յերկիր կործանեցայ.
Ի բարձրութեանցն վայր անկայ, խոնարհեցայ եւ ափշեցայ:
Զպատուիրանն մոռացայ եւ յօրինացն հեռացայ:
Բազմատեսակ մեղօք լցայ եւ չար գործովք աղտեղացայ:
Սողոմոնեան խորան եղայ եւ Կեդարու անուանեցայ,
Քանզի խեթիւ յիս հայեցաւ լոյսն արեւուն, եւ սեւացայ:
Արդ, վայ ասեմ ինձ ըստ Դաւթայ, քանզի երկար պանդխտացայ
Ի սկզբանէ, յորմէ սկսայ լինել ազգի ցեղին Հռոմայ:
Յայնժամ յարեան ի յիմ վերայ, ազգ եւ ծնունդն Հագարայ.
Յառաջ զորդիսն իմ, զոր ծնայ, կոտորեցին ի յանխնայ,
Ապա` զաւանսն պարագայ, որ շուրջ կային զինեւ ի ճահ,
Աւերեցին եւ քանդեցին, հողաբլուր թողին զնոսա:
Եւ այս ի յամս էր ոչ սակաւ, այլ քառասուն կամ գերակայ,
Յորս ի յուժոյ պակասեցայ եւ զօրութեամբ տկարացայ:
Հէնք ի հինից գային վերայ. ասպատակաւ ես գերեցայ,
Պէսպէս ցաւօք հիւանդացայ, յախտս մահու ծիւրեալ անկայ:
Եւ դեղ ցաւոց իմ ոչ գտայ եւ ոչ բժիշկ, որ զդեղն տայ:
Ի դժոխոց դրունս հասայ, նաեւ յատակն մերձեցայ:

6
Արդ, զայս տեսեալ բռնաւորին եւ կամակոր չար վիշապին,
Սողայր եւ գայր նման օձին եւ նենգաւոր թիւնաւորին`
Առ ի խայթել գարշապարին, եւ հարկանել գաղտնի նետին,
Այն որ ղօղեալ եւ թաքուցեալ, ծածկեալ ունէր զնենգն ի սրտին.
Եւ դարանեալ գայլն ի մայրին, ինձն թաքչէր յանապատին,
Որում անուն իւր կոչէին Զանգի` չարեաց գործօնէին:
Յարձակեցաւ յանկարծօրէն եւ յեղակարծ ժամանակին,
Յորժամ տեսին եւ ծանուցին, որ զօրականքն իմ աստ չէին:
Յայնժամ պատեալ շուրջանակի, զիս պաշարեաց զօրօք նորին`
Արաբացւոց մոխրականին, որ ըստ անուանն իսկ ոչ թուին`
Ելիմացիք եւ Քետացիք, անթիւ բազում լէգէոնին:
Շամբք եւ հօտիւք պատեալ կային, անել ՚ւ անմուտ զիս առնէին,
Միշտ հանապազ մարտնչէին, օր ըստ օրէ զիս նեղէին:
Ձեւ զանազան փոփոխէին, նոքօք ի մարտ վառեալ գային
Զրահաւորք, մկնդաւորք, ճօշիւք ծածկեալ բոլոր անձին,
Սունաւորք, աղեղնաւորք, նետիւք հարեալ խոցոտէին,
Պատնէշ կանգնեալ մեքենայիւք, ռմբաքարս հոսէին:
Ծեծէին, հարկանէին, անհնարին տագնապէին.
Բայց այսոքիւք ոչ կարացին յաղթել քաջացն, որ յիս կային:
Մինչեւ ի յայլ հնար մտեալ այն խորամանկ նենգաւորին.
Որպէս խլուրդն փորէին, ներքոյ հիմանն ամրականին,
Սիւնս եւ նեցուկ հաստատէին աշտարակացն եւ պարսպին,
Առ ի յայրել պատրաստէին, որպէս օրէն է այս նոցին:
Յայնժամ բարբառ արձակէին առ ժողովուրդս քաղաքին.
Մի' յամառել ընդդէմ նմին, զի մի' մահու մեռանիցին,
Այլ տալ յօժար եւ կամովին, զի բարութեանց պատահեսցին:
Եւ զայս լուեալ` ժողովէին քաջն եւ արիքն ի միասին:
Պնդէին, հաստատէին, ուխտ եւ դաշինս դնէին`
Ո'չ յերկուանալ ի հանդիսին, ո'չ լքանել պատերազմին.
Ո'չ հաւանել բանից նոցին, եւ ո'չ բանալ կամաւ նմին,
Այլ բարիոք վարկանէին, զի անդանօր մեռանիցին,
Քան թէ ստել մեծի ուխտին եւ վայելել յառօրէին:
Մակաբայեանց նմանէին եւ Վարդանանց պատերազմին,
Միշտ առ միմեանս ձայնէին, աղաղակաւ զայս ասէին.
Մի' երկիցուք զանգիտելով, եղբա'րք, ի սրոյ մահկանացուին
Եւ ընդ քաջացն արիութիւն մի' խառնեսցուք զերկիւղ վատին.
Անուն բարեաց ժառանգեսցուք, որ ընթանայ յազգ երկրածին:
Անդրդուելի կազմել զհոգին վասն յուսոյ երկնաւորին.
Մեզ օրինակ բարեաց աստէն ունիմք բազումս ի հանդիսին`
Զվկայիցն բազմութիւն, որ քան զթիւ գերազանցին,
Որք յաղթեցին չար իշխանին` երեւելոյն եւ անյայտին:
Ի մարդկանէ այժմ գովին եւ յԱստուծոյ փառաւորին,
Ի հանդերձեալսն պսակին, արեգական նման ծագին:
Փոքր ինչ է վիշտն, զոր կրեցին, անբաւ` բարիքն, որ պարգեւին,
Չարչարեցան ի վայրկենին, բայց ժառանգեն զյաւիտենին:
Նմանեսցուք սուրբ վկայիցն, որք Քառասունք վերաձայնին,
Որք միաբան ընթանային, յաղթող գտան յասպարիզին:
Մի' նմանել թոյլ եւ վատին, զոր բաղանիքն կորուսին,
Այլ` պսակացն տեսողին` իմաստախոհ բաղնապանին.
Հանդիսադիր մերոյ մարտին չէ' ի ցեղէ հողեղինին,
Եւ ոչ եդաք զյոյս մեր ի մարդ` մահկանացու եւ երկրային,
Այլ զօրագլուխն հրեշտակաց, որ է յաթոռ քերոբէին.
Նա յարդարիչ պատերազմին եւ պարգեւիչ յաղթանակին:
Առ որ ունիմք անքակտելի զհաւատ եւ զյոյս առ սիրելին,
Յորմէ կրկին մեզ պարգեւին, թագ եւ պսակ բրաբիոնին:
Զի թէ յաղթեմք` պսակիմք, ՚ւ անուն բարեաց մեզ քարոզին,
Եւ թէ մարմնով յաղթահարիմք, լուսով հոգիք մեր փայլեսցին:
Ընդ արդարոցն դասեսցուք յարքայութեան Հօրն վերին,
Յանզրաւական հարսնարանին, զոր խոստացեալէ յաղթողին:
Զի թէ աստուստ տարագրեսցուք, որ հայրենեաց կոչի գետին,
Որ է պայծառ յերեւելիս եւ վայելուչ աչաց բերին,
Այլ փոխանակ անցաւորին ժառանգեսցուք զանանց բարին`
Ի փափկութեան լուսոյ դրախտին, յորմէ ամկաւ մարդն առաջին,
Յանմահութեան անախտ վայրին, ի սեփական մեր հայրենին:
Եւ փոխանակ այս քաղաքի, որ է շինուած սա մարդկային,
Ունիմք շինուած մեք յԱստուծոյ, անձեռագործ եւ երկնային,
Որոյ շինող ճարտարապետ աջ արարչին է անեղին:
Այն, որ կանգնեաց կամար զերկին, կացոյց ի նմա զդասս վերին,
Այն, որ զերկիրս հաստատեաց, եւ զորս ի սմա` մինչ ոչ գոյին:
Արդ, մեք ի նա հաստատեցաք զյոյս եւ զհաւատ, սէրն ընդ նոսին,
Զի թէ կամի եւ կեցուսցէ, փառք եւ պատիւ տացուք նմին:
Ապա թէ ոչ զայս ախորժէ, այլ տայ ի ձեռս անօրինին,
Յայսմ առաւել մեք գոհասցուք, զի տնօրինէ մեզ զբարին,
Որպէս զհայր գթած խրատէ վասն մեղաց մեր, որ լինին:
Բայց եւ դարձեալ մխիթարէ, որպէս բնութիւն է այս նորին,
Եւ զտղայս Բաբելոնի մատնէ զօրաց քրիստոնէին,
Կալնուլ զոտից մանկանց նոցին եւ հարկանել պինդ զքարին:
Որ քակեցէք այժմ, ասացին, եւ մինչ ի հիմն հասուցին.
Քանդեսցին, աւերեսցին, եւ ի հիմանց տապալեսցին,
Զերդ վաղափուլն աշտարակին, զոր շինեցին դարձեալ նոքին,
Եւ կամ դժոխքն անդնդային, զոր աւերեաց աջ հզօրին:
Արդ, նոքա զայս եւ այսպիսիս միշտ առ միմեանս գոչէին,
Իբր ատամունքն վարազին, բանիւ զիրեարս սրէին:
Քաջալերէր հայրն զորդին. որդիքն ի մարտ պատրաստէին:
Անդ ո'չ իշխան էր պատուական, եւ ո'չ կրտսեր` ի տեղ վերջին,
Այլ միաբան եւ հաւասար, միախորհուրդ ամենեքին:
Միշտ հանապազ քարոզէին հրապարակաւ եւ առտնին:
Եպիսկոպոսք եւ քահանայք` իւրաքանչիւր դաս իւր ցեղին.
Անդրդուելի կալ ի մարտին, արիաբար` ընդդէմ չարին:
Մի' երկնչիլ ի սրոյ նորին, որ սպանանէ միայն զմարմին,
Այլ յայնմանէ' զարհուրեսցուք, որ գեհենին տայ զերկոսին,
Միայն զնա' մեք սիրեսցուք, որ պսակէ զիւր սիրելին.
Համբերութեամբ ստասցուք զոգին, վարձս ընկալցուք զանպատմելին:

7
Արդ, իբրեւ զայս բարբառէին եւ քաջալեր միմեանց տային.
Ահա հասցեն մեզ յօգնութիւն, քաջ եւ արի զօրքն, ասէին,
Եւ ի թիկունս հայէին, ընդ ճանապարհսն դիտէին,
Ի գիշերի եւ ի տուընջեան, միշտ գալստեան ակն ունէին:
Թէպէտ եւ ոչ ժամանեցին, որոց նոքայն սպասէին,
Քանզի յամեալ յապաղեցին, որ յընդհանուր կողմանս էին,
Գալ յօգնութիւն իմոյ կոմսին, երկրպագուք սրբոյ խաչին:
Վասն այսորիկ յոյժ փութային կողմանք դասուց հակառակին,
Զի գործ ծածուկ մեքենային փոյթ եւ արագ վճարեսցին:
Քանզի գիտէր չարն ի յինքեան, ոչ դիմամարտ լինել նոցին,
Այլ թէ կանխեալ ժամանէին, յանզերծ տեղիսն փախչէին:
Բայց զի մեղացն բազմութիւն, որ միշտ առ իս յաճախէին,
Զայն որ բարեաց մասունքն էին, զամենեսեան խափանէին,
Իսկ զչարիս մերձեցուցին, մինչեւ ի գլուխ իսկ հասուցին:
Զոր աստանօր սիրտ իմ ճմլի ՚ւ երիկամունքս գալարին,
Ցաւ հարկանի որովայնիս, միտք եւ հոգիս իմ այլայլին,
Մինչդեռ յիշեմ զօրն ահագին եւ զառաւօտն մթագին,
Զանլոյս ցորեկն խաւարին, որ լուսացաւ նսեմ խորին:
Յորժամ զհուրն Սոդոմին, ներքուստ ի վեր բորբոքեցին,
Ոչ ի վերուստ անձրեւածին, այլ ի ստորինս փորուածին,
Յայնժամ պարիսպ ամրականին վերուստ ի վայր կործանէին
Եւ ի հիմանց տապալէին, մուտ թշնամեացն գործէին:
Այլ քաջարիքն ո'չ կասէին ՚ւ ո'չ ի փախուստ իսկ դառնային,
Բայց առ միմեանս ձայն տային, քաջալերեալ յորդորէին:
Արիաբար հաստատէին զինուք յանկածն պարսպին,
Դիմեալ ի մահ խրախուսէին, ո'չ զանգիտել ի սրոյ նոցին,
Այլ որպէս հօտ հովուապետին յաղն երկնային դռոհ տային:
Քահանայք եփուտաւորք սուսերաւորք լինէին,
Եպիսկոպոսքն պատուականք, ի ձեռս առեալ զնշան խաչին.
Հապա, եղբա'րըք սիրելիք, մի' զարհուրիք, առձայնէին.
Զմա'հ ընտրեցէք դուք քաջութեամբ, որ քան զկեանս է գովելին:
Ահա հասեալ է մարտադիրն, եւ յաղթանակն է ի ձեռին,
Եւ պսակէ զքաջ եւ արին, որ յայսմ աւուր մեռանիցին:
Իսկ չարութեան արբանեկին զդասն վառէր զօրականին,
Հրատարակէր ի լուր նոցին, արիանալ յայնմ մարտին,
Յորմէ պարգեւք խոստանային եւ մեծութիւն յոյժ երկրային,
Նաեւ պատիժ պատուհասին սպառնայր ածել թոյլ եւ վատին:
Յայնժամ զինեալք լինէին գունդքն զօրաց անաստուածին,
Գազանաբար յարձակէին` մերձեալ ի մուտն պարսպին:
Իսկ զօրականքն անյաղթելի, որ անդանօր հասեալ կային,
Ընդդիմամարտ գոլով նոցին` զհակառակսն վանէին.
Եւ որպէս փայտ ինչ անտառի յանօրինաց կոտորէին,
Մինչ զի զահի հարկանէին եւ յետս ընդդէմ նահանջէին:
Բայց երանի էր իմս անձին թէ բանք իմ աստ դադարէին,
Եւ ոչ յառաջ այլ խաղային` ճմլել զսիրտս լսողին:
Այլ չէ օգուտ յայսցանէ ինձ բանիւ լռել զորս ի կարգին,
Իբրու արդեամբք ընդ իս անցին չարիքս այս մեծ ՚ւ անհնարին:
Քանզի յորժամ ոչ կարացին, յաղթել քաջացն, որ անդ կային,
Յայնժամ վիրագն անդնդային գոչեաց ռամիկ զօրականին.
Ի սուր ՚ւ յաւար ՚ւ ի գերութիւն, ասաց, լինել զամենեսին:
Եւ զայն լուեալ Արաբացին, անթիւ զօրաց բարբարոսին,
Իբրեւ զեռանդն պտուտկէին` շրջան առեալ շուրջ քաղաքին.
Զեռմամբ յեռեալ տագնապէին, մի առ միով արշաւէին,
Փողս եւ գոսերս գոչէին, իբրեւ յամպոցն որոտային,
Ձայնս ահագինս հնչէին, մինչ զի զերկիր դղրդէին,
Որ վատասիրտքն վախէին, քաջք եւ արիք խիզախէին,
Ոմանք ի մահն դիմէին, ՚ւ այլք ի յահէն մեռանէին:
Այլ զի նուազ ժողովէին, ՚ւ ոչ բաւականս պարսպին,
Եւ այն դատեալ վաստակէին, ի յանդադար պատերազմին:
Քանզի տեւեալ ժուժկալեցին, իբր ամսօրեայ գոլով մարտին
Վասն այնորիկ տեղ ինչ մասին ի պահպանաց թափուր գտին:
Յորում ելեալ բարձրանային սակաւք ոմանք յաշտարակին,
Իսկ ժողովուրդք քաղաքին զայն ինչ տեսեալ զարհուրէին,
Ձայնս գուժի արկանէին եւ ի փախուստն դառնային:
Եւ ապա զինչ կամ որպիսի անդ տեսութիւն էր դժուարին:
Քանզի խուժան անօրինին, իբր զփախուստն զայն տեսին,
Սուսերամերկք լինելով մէջ քաղաքին յարձակէին:
Եւ ժողովոցն բազմութիւն մի զմիոյ հետ կասէին
Եւ առաջի ընթանային, մինչեւ ի դրունս դղեկին:
Իսկ մարդադէմն գազանաց, զսայրասուրսն քամէին
Եւ որպէս գայլք ի հօտ գառանց` ի մէջ նոցունց անկանէին:
Առ հասարակ կոտորէին, արեան վտակք հոսէին,
Զերիտասարդս եւ զմանկունս անխնայապէս խողխողէին:
Յալիս ծերոց ոչ գթային, ոչ ի հասակն տղային:
Ո'չ ի պատիւ քահանային, ո'չ յաստիճան հայրապետին,
Մինչ զի յարեանցն ճապաղիս ծերոցն ալիք ներկանէին:
Եւ քահանայքն խորհրդին ի սուրբ արեան Կենարարին
Զարիւնս իւրեանց յայն խառնէին եւ ընդ նոսին թաթաւէին,
Քանզի արեան էր ծարաւի, եւ արբեցաւ սուրն նոցին:
Առիւծ գոչէր ի յանտառին, եւ գիշախանձ արջն` ի բային,
Բայց զհանդէպն ողորմագին, որ դառնագոյն է լսողին,
Չէ բաւական բան ասողին` պատմել զաղէտն սաստկագին:
Քանզի յորժամ գայլքն մտին եւ շունքն լիրբք պաշարեցին,
Զհօտս ոչխարացն ցրուեցին, զանմեղ գառինս պատառեցին:
Յայնմ երկիւղէ զարհուրէին, բարձր ի դղեակն դիմէին:
Իսկ չարութեան արբանեկին, որ պահապան էր կլային,
Զդրունս եդեալ ընդդէմ նոցին` ոչ թուլացոյց զմուտ բերդին:
Եւ բազմութիւնք փախստէին, յահէ սրոյն խուսափէին,
Ամենեքեան անդ փութային, իբր յապաւէն անկանէին,
Մի զմիով անցանէին, առ ի ճեպոյն տագնապէին:

8
Եւ զի փակեալ մուտն առաջին, եւ թշնամեաց սուրն` վերջին,
Յայնժամ առ դրունսն կուտէին իբրեւ զշեղջս անհնարին,
Կամ յօրինակ մայրից փայտին` միմեանց վերայ դիզանէին
Արք եւ կանայք, ծերք եւ տղայք, մանկունք ՚ւ ամէն չափ հասակին:
Դստերք ի մարց լային գրկին եւ ընդ լալոյն նուաղէին,
Մարք զտղայսն գրկէին, ի միասին մեռանէին:
Հարքն ընդ որդւոց տառապէին, թէ փրկութեան հասանիցին,
Որդիքն ընդ հարցն ջանային, զի ի յանդորր ելանիցեն:
Այլ զի չէ այր ոք օգտակար, ոչ ձեռնտու` ի յայն վայրին,
Միայն յերկինս ամբառնային զաչս մտաց կողկողագին:
Եւ զի խօսէլ ոչ կարէին, յոգւոց հանելն հեղձնուին:
Եղբայր եղբօր ոչ օգնէին, եւ ոչ ի քորսն գթային,
Թէ եւ կարի յոյժ սիրէին ՚ւ աղէկոտոր իսկ լինէին,
Բայց փրկութեան ձեռն ոչ տային, զի եւ շարժել ոչ կարէին:
Իւրաքանչիւր յիւրում տեղին ուր պատահեացն` անկանէին
Եւ ի շնչոյն նուազութեանց հեղձամղձուկ անդ լինէին:
Իսկ փախստեայքն, որ շտապէին յահէ սրոյն զարհուրագին,
Եւ յանկելոց դիակուտին կէսքն ոտիւքն ընթանային,
Որպէս ի գետ կամ ի ծովի` վերայ գյխոցն լեղային:
Բայց այլազգացն բազմութիւն, որ սուսերօքն ի հետ գային,
Իբրեւ գազանս վայրենի ի մէջ հօտիցն անկանէին:
Իւրաքանչիւր ոք ըստ մտին` առ յընտրութիւն պարապէին,
Քանզի զոմանս գերէին, որք գեղեցիկ դիմօքն էին
Առ յուստերաց եւ դստերաց, ընդ որս ինքեանքն հաճէին:
Իսկ զլցեալսն հասակաւ զայն չարաչար խողխողէին.
Եւ զխեղդելոց դիակուտին մարմինս արտաքս քարշէին,
Զորս զննէին, կողոպտէին, մերկ, խայտառակ զայն թողուին:
Ո'չ պատանօք զոք պատէին, ո'չ վերարկուս արկանէին,
Օրինաւոր ո'չ թաղէին եւ ո'չ կոծովք յուղարկէին:
Անդ ո'չ գոյր երգ քահանային, եւ ո'չ հնչումն աստուածային,
Ո'չ պաշտօնեայք սաղմոսէին, ո'չ սարկաւագք ընթեռնուին:
Թէպէտ յերկինս ոգիքն ելին եւ յԱստուծոյ են ի ձեռին,
Որոց անուանքն դրոշմէին ի դպրութեան կենաց գրին,
Սակայն մարմինքն անպատուէին, զի յապաժոյժ թաւալէին:
Զորս ընդ քարինսն հոսէին` իբրեւ զգէշ անասնային,
Ի գազանաց գիշատէին եւ կերակուր շանց լինէին:
Յորմէ եւ բան մարգարէին յառաջագոյն գուշակեցին
ՅԵրուսաղէմ խօսեալ բանին, որք եւ առ իս կատարէին:
Զարիւն սրբոց յերկրի հեղին, որպէս հոսանք ջուրց վտակին,
Զքահանայս եւ զժողովուրդս առ հասարակ խողխողէին:
Չորից ազգաց քրիստոնէից գլուխք հօտից, որք աստ կային,
Դաղմատիայն եւ Թորգոմին, Յունականին եւ Ասորին,
Առ հասարակ զանձինս եդին, մինչեւ ի մահ գուն գործեցին,
Քաջ եւ արի հովուապետին գործովք բարեաց նմանեցին:
Ո'չ վարձկանաց նման փախեան ի տեսլենէ չար գազանին
Եւ ո'չ զհօտն մատնեցին եւ կամ զանձինս ապրեցուցին,
Այլ քաջապէս հարկանէին ընդդէմ գայլոյն պատառողին,
Մինչ զի ի նմին պատերազմին արիացեալ ի հանդիսին`
Հռոմայեցւոց հօտապետին զանձն իւր ի մահ ետ ընդ հօտին,
Եհեղ զարիւն իւր ընդ նոսին նման Յուդա Մակաբէին:
Եղիազարն այն առաջին, որ քահանայն էր ստուերին,
Բարեբարոյն` ըստ գովեստի եւ ծերունին` ըստ հասակին,
Նաեւ Հայոց ազգաց ցեղին եպիսկոպոսն ընտրեալ նոցին,
Թէպէտ մահու ոչ մատնէին, ըստ խնամոց բարերարին,
Այն, որ պահեաց ի մէջ կուտին, որպէս զՅովնան` ի փոր կիտին,
Սակայն յոքունց ի հանդիսին յաղթող գտաւ յասպարիզին,
Անձամբ տուեալ զանձն իւր ի մահ, իբր յօրինակ հօտից նորին:
Բայց զի հնար ոչ լինիցին, զոր աստանօր կատարեցին,
Մի ըստ միոյ գրել բանիւ զիւրաքանչիւր գովեստ անձին,
Զի այս անկար` շարագրողին եւ անհնար` բանաւորին,
Ոչ թէ տկար միայն անձին եւ անտեղեակ քերեալ տառին,
Այլ եւ նոցուն ներարհեստին, որք պանծալի գոլով սովին:
Բայց մեք ի կարգ անդր առաջին, դարձեալ սկսցուք աստ վերստին,
Մինչեւ յանգեալ վախճանեսցին պատմեալ աղէտս ողորմագին:
Քանզի իբրեւ զշունք հասին եւ ցուլքն գէրք պաշարեցին.
Անմեղ գառանցն ի հետ մտին, խեղդմամբ եւ սրով վախճանեցին:
Որք յայնմանէ զերծանէին, սակաւք ի դղեակն ամրանային,
Յոր հուպ եկեալ բռնաւորին` զայս ասելով բան առ նոսին.
Իմում թէ ոչ լսէք բանի, եւ հնազանդեալ` տայք ի ձեռին,
Լինիք եւ դուք նման սոցին` անկեալք գէշ գազանային:
Բայց նոքա ոչ զանգիտէին եւ տալ ի յանձն ոչ առնուին,
Այլ քաջապէս յոյժ պնդէին, արիաբար հաստատէին:
Սակայն զի ոչ յառաջագոյն Անդ կերակուրք համբարեցին,
Եւ ոչ զջուրսն, որ ի ներքուստ վերաբերեալ պատրաստէին,
Նաեւ զօրաց Քրիստոնէին, որք ժողովեալք ի միասին,
Չարար տեղեակ ոք զնոսին, թէ` ահա մերձ գան եւ հպին,
Վասն այնորիկ ոչ կարացին տեւել յերկար ընդդէմ չարին,
Այլ յետ աւուրց ինչ պայմանին, տուեալ արտաքս ելանէին:
Իսկ դիւաբնակ նենգաւորին եւ խորամանկ չար խաբողին
Ջուխտն ստէր, զոր եդ նոցին, որպէս բնութիւն էր այս նորին:
Ընտրէր զդասս զօրականին, յորոց ունէր խոց ի սրտին,
Տայր նշաւակ` կանգնել յոտին, նետիւք խոցէր իւրով ձեռին,
Զոր յաղթութիւն յապագային մեծ վարկանէր իւրոյ անձին,
Նաեւ վարձուց փոխարինին, ըստ ժանդագործ օրինադրին:
Զինքն կարծէր ողորմելին վրէժխնդիր երկնաւորին,
Որում նուէր աստուածային մատուցանէր զարիւն նոցին,
Որպէս եւ բանն Տէրունին, յառաջագոյն գուշակեցին:
Արդ, իբրեւ զայս կատարեցին, զորս ի շատէն փոքր ասացի,
Զգերելոցն, որ գերեցին, եւ զորս արեամբ սրով սպանին,
Զինչս եւ զգոյս կողոպտեցին, զհարց եւ զհաւուց զոր պահէին
Զոսկիակուռ զարդ կանացին, եւ զպատուական հանդերձանին,
Զարծաթեղէն զոսկեղինին, զանօթ սրբոյ պատարագին,
Զունակ բուրման անոյշ խնկին, եւ զհնչող քշոցանին,
Զվարագոյրսն խորանին եւ զհանդերձանս սեղանին,
Զքահանայից զարդ հանդիսին, զհայրապետաց պատմուճանին,
Զպատուական նափորտանին, զեմիփորոն սուրբ խորհրդին,
Զոսկէնկար տիպն ուրարին, այն որ զուսովքն պատէին,
Զականակապ քառակուսին, որ էր նման սուրբ վակասին.
Զբազմագունեան գործ հրաշալին, այն, որ ի քղանցս հանդերձին.
Եւ զայն ամէն, որ ըստ կարգին, որոց ողբումն է յիշելին,
Որովք ի տօնսն Տէրունին վայելչապէս զարդարէին,
Իբրեւ փեսայ յառագստին կամ որպէս հարսն ի տաճարին:
Քահանայք, սարկաւագունք կարգ ըստ կարգի պար առնուին,
Եւ հայրապետն այն ի միջին, որպէս գլուխ` բոլոր հօտին,
Շրջան առեալ յեկեղեցին, մեղմօրինակ անդ ճեմէին:
Իսկ ժողովոցն բազմութիւն` արք եւ կանայք, որ անդ կային,
Զհետ հետոց ընթանային, որպէս եւ հօտն զկնի հովուին,
Ի մի բերան փառատրէին, զերգս ի բարձունս առաքէին:
Ընդ անմարմնոցն Սրոբէից, զերեքսրբեանն հնչէին,
ԶԵրրորդութիւնն գովէին, մի Տէրութիւն դաւանէին:
Արդ, փոխանակ այսր ամենի, դուք լուարուք` զինչ լինիցի.
Կամ դառնաբեր պտուղ չարին զորս ընդ որոց փախարկեցին.
Զի հեթանոսքն իբրեւ մտին եւ զիս արեան գետով լցին,
Զիմ գեղեցիկ ծնեալ զորդին աստ ի գրկիս խողխողեցին:
Յայնժամ պղծեալ գարշապարաւ զսրբութիւնսն իմ կոխեցին,
Զսուրբ տաճարսն պղծեցին եւ զսեղանս կործանեցին
Եւ զտէրունեան նշան խաչին ոտից կոխան զայն առնէին,
Եւ զպատկերս աստուածային մարմնացելոյ Հօրն Բանին
Եւ զսրբոյ Աստուծածնին եւ զայլ սրբոցն, որ ըստ կարգին,
Կոխէին, անարգէին, հայհոյութեան բանս ասէին:
Իսկ առաջնորդք չարեաց նոցին, որոց մամուլս անուանէին,
Ի բարձրութիւնս ելանէին, ուր զզանգակսն հնչէին:
Ձայնիւ մեծաւ անդ գոչէին, աղաղակաւ զայս ասէին,
Թէ` Այսօր քեզ մեծ աւետիք, Մահմետ, պատգա'մդ երկնաւորին,
Դարձեալ առաք, զոր կորուսաք, զքո սեփական տուն եւ տեղին:
Յայս մոլորեալ ժողովրդոց, յերկրպագուաց անշունչ քարին,
Զորոց արեամբ լցաք զերկիր, ըստ հրամանի քում Ղուրանին:
Ահա եւ քեզ ձայն աւետեաց, մեծդ Մաքքա, տո'ւն Մահմետին,
Յորում է յոյսն ի Սեաւ քարին եւ հետեւումն մի ոտին.
Զի այժմ առ քեզ փոփոխեսցուք. զերկրպագուսն արեւելին,
Զմոլորեալսն զհետ խաչին, զպաշտօնեայսն Յիսուսին:
Զայս ասելով խրախճանային, երգս եւ խնճոյս յօրինէին,
Ծափս ծափի հարկանէին, ոտիւք վազեալ կաքաւէին:
Այլք ի չարին յարբանեկին, որոց ղազիք անուանէին,
Իբրեւ զշունս կատաղիս յորսոց վերայ յարձակէին,
Զարիւնս առեալ զսպանելոցն զանձինս իւրեանց օծանէին:
Եւ զորովայնսն հերձուին, զլեարդսն հանեալ խածանէին
Եւ զգլուխսն քերթէին ՚ւ ի Խորասան զայն տանէին,
Զի ի նոցունց վարձս ընկալցին ըստ սպանելոցն համարին:
Իսկ անօրէն պիղծ վիշապին եւ չարաթոյն բռնաւորին,
Այն, որ նման գոլով Նեռին, եղջիւր ամբարձ դէմ Արարչին,
Արհամարհեաց զյարկ տաճարին, զաստուածընկալն եւ հրաշալին,
Զանուանակիրն Յովհաննու` զՄկրտիչ մարգարէին
Կամ զաւետեաց քարոզ բանին, իբր համանուն գոլ երկոքին:
Եմուտ անդ գարշն եւ պղծալին, արիւնահեղն եւ նենգով լին,
Հանդերձ զօրօքն, որ ընդ նմին, պաշտօնէիւքն Մահմետին:
Եւ ի սեղանն աստուածային, յոր միշտ զենոյր Աստուածորդին,
Հարճս նստոյց երգել ի նմին ի գինարբուս ըստ Հերովդին,
Անդ, ուր հրեշտակքն հնչէին եւ սերոբէք սաւառնէին,
Քերոբէքն ակումբ կային, եւ պետութիւնքն սարսէին,
Յորժամ երկնից թագաւորին գալուստ լինէր յեկեղեցին,
Եւ անարատ եւ սուրբ գառին հեղոյր արիւնն ի սեղանին`
Ի հաշտութիւն Հօրն վերին, ՚ւ ի քաւութիւն մեղաւորին:
Բայց ոչ միայն անդ առնէին զանարգութիւնս, որ ասէին,
Այլ յամենայն խորանս սրբոց, որք աստանոր շինեալ կային:
Յիւրաքանչիւրսն մտէին, զսրբութիւնսն պղծէին,
Գործ գարշութեան անդ գործէին, զոր ուսուցեալ էր Մահմետին,
Զոր եւ խօսելն է աղտեղի, լսելն գարշ` սրբասիրին:
Զոմանս ուղտուց տուն առնէին, եւ զայլս` իշուց ՚ւ երիվարին,
Յոմանս ինքեանք բնակէին, որ են վատթար, քան զանբանին:
Արդ, իբրեւ զայս կատարեցին, ըստ թոյլ տալոյ բարերարին,
Զորս համառօտ եւ ծայրաքաղ փոքր ինչ ցուցաք զաղէտս իրին,
Յայնժամ զգերեալսն բաշխէին, մի առ միոյ պարգեւ տային,
Ի հեռաւորսն արձակէին զգեղեցկատիպսն, որ ընտրէին,
Բաբելացւոց թագաւորին ՚ւ ի Խորասան` մեծ սուլթանին,
Սնոտի մոլար` խալիֆային, կոյր եւ կուրաց առաջնորդին,
Որ է յաթոռն Մահմետին` սուտ մարգարէ խաբեբային,
Խաւարելոց օրինադրին, չարեաց մեղաց ուսուցողին,
Այն, որ գործէ զաղտեղութիւն` զանասելին մարդոյ լեզուին.
՚Ի ուսուցանէ իւր ժողովին` գործել զնոյն զպղծալին,
Եւ քաւութիւն մեղաց նոցին օրինադրէ զլուալին`
Ողողանիլ ջրով գետին, մաքրել միայն զերեւելին,
Որով եւ գորտք, որ ի ծովին, առաւելուն, քան զնոսին,
Իսկ զհոգւոյն վայելչութիւն մեղօք թաղեն միշտ ի տղմին:
Արդ, այսպիսիս լուր աւետեաց գրով հնչէր յականջս նորին,
Թէ` Աւետիք քեզ խնդալից, ահա զպաշտօն բարձի զխաչին
Եւ զքաղաքս ամուր նոցին տապալեցի հիմն` յարեւին:
Բայց այս սկիզբն իմոյ մարտին, որ վասն քոյդ է հաւատին
Եւ ռասուլ քոյոյ նախնոյն` պատգամաւոր փղամբարին:
Այլ դու յիշեա զիս յուրբաթին, ի յաղօթելն ի մսքթին,
Զի ես ահա վաղվաղակի յերկրէ բառնամ զազգս նոցին
Եւ սատակեմ զամենեսին, որք դաւանեն զԱստուածորդին:

9
Արդ` զայս գրէր անդ ի հեռին ՚ւ ինքն փքայր ոգւով չարին,
Խրոխտայր նման Ռափսակին, խորհէր` ջնջել զայլս, որ կային:
Ո'չ գիտելով զայս յիմարին ՚ւ ո'չ զմտաւ ածել կուրին,
Թէ ո'չ ուժով իւրոյ բազկին կամ զօրութեամբ իւր Մահմետին
Եղեւ զՈւռհա առնուլ նմին, մատնել ի սուր ՚ւ ի գերութիւն,
Այլ իմ մեղացն բազմութիւն, եւ յաճախել գործոյ չարին
Մատնեաց ի ձեռս անօրինին` խիստ ՚ւ ապստամբ բռնաւորին.
Որպէս երբեմն վաղագոյն սոյն այս լինէր Իսրայէլին,
Պատուիրելով Տեառն` նոցին ի ձեռն սուրբ մարգարէին.
Թէ ախորժէք եւ լսէք ինձ, դուք ժառանգէք զբարութիւն,
Ապա թէ ոչ լսել կամիք, զձեզ կերիցէ սուր գերողին:
Դարձեալ բանիւ Տեառն Աստուծոյ, խօսի Դաւիթ ի Սաղմոսին.
Եթէ թողցեն որդիքն քո զօրէնս եդեալ իմ հրամանին,
Գաւազանաւն բարկութեան հարում զմեղսն, որ գործեցին:
Իբրեւ յառաջ ժամանակին յԵբրայեցւոցն առնէր յազգին,
Զայն, որ եհան յԵգիպտոսէ, անցոյց ընդ մէջ Կարմիր ծովին
Եւ զմանանայն յանապատին իջոյց յերկնից` նման ձիւնին:
Որոց ի տուէ` ամպ հովանին եւ սիւն հրոյ` լոյս գիշերին,
Եւ խոստանայր տալով նոցին զոր Աւետեաց երկիր կոչին:
Բայց իբրեւ ոչ նոքա կացին յօրէնս եդեալ պատուիրանին,
Այլ զԱրարիչն իւրեանց թողին ՚ւ որթուն գլխոյ երկրպագին,
Ընդ Մադիամ խառնակէին եւ պղծութեամբ յերկիր լցին:
Էարկ տապաստ յանապատին, երդուաւ ի յաջ իւր կենդանին,
Եթէ` մտցեն անդր ի հանգիստ նոքա, որ զիս դառնացուցին:
Որք եւ յերկիրն պարգեւաց մի յայնցանէ անդ ո'չ մտին,
Այլ ջնջեցան անդր ի վայրին, ոսկերքն անկան յանապատին:
Թողում ասել զտապանակին, զոր ի Հեղեայ որդւոցն առին
Վասն չարեաց գործոց նոցին, զոր առ խորանն գործեցին,
Յորս երեսուն հազար դասին յայն օր անկան Իսրայէլին.
Նոյն եւ Հեղեայ քահանային պատուհասեալ բեկմամբ ողին:
Հեբրայեցիք դարձեալ նոքին, որ Յակոբեան որդիքն էին,
Յորժամ յերկիր բղխիչ կաթին ըստ աւետեաց հարցն մտին
Եւ ստուարացեալ գիրանային, զուխտն առաջին մոռանային,
Զորս մարգարէքն խրատէին, եւ գալ չարեաց բողոքէին,
Պատասխանի խիստ առնէին, եւ ի տաճարն պանծային:
Յայնժամ Հոգին աստուածային զայս բարբառէր ընդդէմ նոցին.
Ի սրբութիւնսդ իմ սկսանիմ ածել զաւերն ի տաճարին,
Յորս ի հարկէ շարժեալ բարին ի դառնութիւն վասն նոցին,
Էած հասոյց զՔաղդէացին, մատնեաց ի ձեռս անօրինին:
ԶԵրուսաղէմ քաղաքն ընտրեալ առին յաւար ՚ւ ի գերութիւն
Եւ զտաճարն զհրաշալին, զայն, որ շինեալ Սողոմոնին:
Զկեփազեան զոսկին առին, զկազմած զարդին կողոպտեցին
Եւ զժողովուրդն սեփական գերի առեալ խաղացուցին:
Ի հետիոտս տանէին, քաղց եւ ծարաւ պանդխտէին,
Ի Բաբելոն նստեալ լային, մինչ զՍիոն անդ յիշէին:
Եւ այլք բազումք են, որ պատմին մեզ յօրինակ նախ քարոզին,
Եթէ չխնայէ յիւր սիրելին ի ստունգանել պատուիրանին,
Այլ եւ խրատէ նա սաստկագին յոյժ առաւել, քան զատելին,
Որպէս եւ հայրն զիւր որդին փութայ խրատել, ՚ւ ոչ զօտարին.
Կամ տէրունեան սուրբ առակին յերկաքանչիւրն ծառային`
Կամացն Տեառն գիտողին եւ արժանի գործեալ տուժին,
Արբցէ, ասէ, գան բազմագին, քան զայն, որ ոչ գիտէր բնաւին:
Ուրեմն, այս ինձ պատահեցին, ըստ իրաւանց եկին հասին,
Քանզի լցայ գործովք չարին եւ չարարի զկամս նորին,
Այլ հաւասար ազգ մարդկային, ամենեքեան, որ յիս կային,
Իւրաքանչիւր ոք հասակին յանդգնաբար մեղանչէին,
Բարեաց գործոց հեռանային, եւ ի չարիսն հպէին:
Ծերք եւ մանկունք, արք եւ կանայք, յախտս մեղաց անկեալ կային:
Քահանայք` քարոզք բանին եւ սպասաւորք սուրբ խորհրդին,
Անխրատաբար վարուք էին, զոր չէ ասել պարտ` գործէին,
Ապա ի սուրբն սրբութեանց անմաքրապէս մերձենային:
Եւ այսպիսի գործովք չարեաց, որովք ի նոյն անզեղջ էին,
ԶԲաբելոնի բոցն իջուցին, զհուրն եւ զծծումբն Սոդոմին,
Զերկրի բերան անձանց բացին, որպէս Կորխայ եւ Դադանին:
Այլ զի ոմանք ընդդէմ բերին եւ աստանօր հակառակին,
Ասեն` զիա՞րդ իրաւացի այս է վճիռ դատաստանին.
Միթէ միայն մեղան նոքի՞ն, քան զազգս ամէն քրիստոնէին.
Զի՞ յայսքանեաց բիւր քաղաքաց պատիժ նոքա միայն կրեցին.
Կամ թէ արդա՞ր արդեօք էին, յորոց ի ձեռսն մատնէին`
Զանգի եւ իւրքն առ հասարակ, որք զսոսա չարչարեցին:
Բայց լուիցէ այժմ այնպիսին պատասխանի իւրում բանին.
Ոչ ի յինէն բան մարդկային, այլ ի Տեառնէ յոյժ գիտողին:
Որ վասն անկեալ աշտարակին ի Սելովամ տասնեւութին
Կամ ընդ զոհից Գալիլէին զարիւն խառնեալ Պիղատոսին,
Մի՞թէ արդեօք, ասէ, էին մեղօք միայն լցեալ նոքին:
Ասեմ` թէ ոչ ապաշխարէք, լինիք եւ դուք նման նոցին:
Արդ, այս խրատ է մարդկային հանուրց բոլոր բարեպաշտին.
Ոչ ի հաւատն ճշմարիտ ունել միայն վստահութիւն,
Այլ եւ զգործս արդարութեան միաբանել ընդ հաւատին.
Քանզի մեռեալ հաւատք ասին, որում եւ գործք ոչ հետեւին,
Ապա թէ ոչ յայս կրթիցին, որ է օրէնք աստուածային,
Իւրաքանչիւր ոք առանձին ակն ունիցի պատուհասին
Կամ այս կենօքս, որ ի մարմին, կամ յանաչառ մեծ ատենին:
Իսկ որ ի ձեռսն մատնեսցին հաւատացեալք անհաւատից,
Մի' յայս տգէտք լինիցին աստուածական դատաստանին:
Քանզի որպէս յերկրաւորիս այս է հրահանգ դատաւորին,
Զի սուր ածել մահապարտին կամ պատուհաս` չարագործին
Ո'չ հրամայէ մեծ իշխանին կամ սիրելի բարեկամին,
Այլ անարժան մարդոյ վերջին, եւ դառնագոյն դիմաց դահճին:
Սոյնպէս եւ այս տնօրինին առ երկնաւոր թագաւորին.
Որպէս տանջանքն Եգիպտոսին չար հրեշտակօք լինել ասին,
Կամ կռապարիշտ բարբարոսօքն զազգն տանջէ զԻսրայէլին,
Կամ առ ի խրատ զարհուրագին դիւաց մատնէ զոմանց մարմին,
Եւ կամ բերումն կարկտին եւ եղեման խստագունին,
Կամ անձրեւաց գալ անչափին, կամ` անխոնաւ խիստ երաշտին,
Կամ` բազմութեան յոյժ մարախին, կամ` դալընկին եւ մնինային,
Եւ կամ` մկան զազրագունին ի յեռացումն անդաստանին:

10
Արդ, մի' պարծիր, ո'վ անզգամ ժանտ եւ ժպիրհ, չարեօք փարթամ,
Թէ զօրաւոր քոյին ձեռամբ զիս հնձեցեր դու տարաժամ
Կամ Մահմետին քո պաշտամամբ առեր զամուրս անյաղթական:
Եւ մի' կարծէր, ամբարտաւա'ն, զքեզ հսկայ եւ յաղթանդամ,
Քանզի նման ես դու մկան, որ սատակմամբ պղծէ զթան,
Կամ աղտեղի կոյր խլրդան, որ կայ յանլոյս խորս մթան,
Որ ի ծածուկ, ՚ւ ոչ յայտնական, փորէ զգետինն քեզ նման,
Կամ զերդ թրթուր զազրաբերան, թիւնօք դեղէ զբուրաստան,
Եւ կամ մարախ յոյժ բազմազան զհիւթն ծծէ զդալարական:
Որ մինչ հրամանքն արարչական կամի զտանջելն` նոքա գան,
Իսկ ի նայելն քաղցր ակամբ դարձեալ ջնջէ զայն սատակմամբ.
Զմուկն եւ զխլուրդն միաբան ջրով խեղդէ խոր հեղձական,
Իսկ զմարախն յոգներամ ուտէ, հալէ տարմին բերան:
Այսպէս եւ դու, թշուառակա'ն, մնայ չարեաց քեզ ի վախճան,
Թէ ՚ւ ինձ եղեր մահու դարան, գուբ փորեցեր կորստական,
Ցաւօք լցեր զիս տխրական, կենացս եղեր իմ դաւաճան,
Որ զիմ տղայս վայելչական փաղաղեցեր զերդ զգազան
Եւ նստուցեր զիս ի մթան, իբր զմեռեալ ի գերեզման:
Արդ, լուր եւ դո'ւ, փտեա'լ գերան, մերձ ի յանկումն կործանման,
Քանզի ահա թուրն ազդական, սուրն սրեալ աստուածական,
Այն, որ է Բանն հայրական քան զերկսայրի սուր հատական,
Պարանոցիդ վերայ շողան, ըմպել զարիւնդ մռմռան:
Որ զբաժակն դառնահամ ինձ արբուցեր զյիմարական,
Արդ զմրուրն վերջնական արբցես եւ դու զգլորական:
Որ տարապարտ մարտեար ընդ իս, չար հատուցեր սիրոյն փոխան,
Ընկա'լ եւ դու վրիժուց տուգան, առցես ի ծոցդ եօթնական,
Առա'կ լիցիս յազգ ամենայն` տիպ ՚ւ օրինակ որդւոց մարդկան:
Որք տեսանեն, եղո~ւկ քեզ տան, վայ ի վերայ վայրի կարդան,
Այս այր, ասեն, ամբարտաւան չարար զԱստուած իւր օգնական,
Այլ յուսացաւ յուժ մարմնական ՚ւ ի մեծութիւն իւր նանրական:
Վասն այսորիկ աստուած իսպառ, կործանեսցէ զքեզ յաւիտեան
Եւ խլեսցէ զարմատս քո, յերկրէ հանցէ կենդանական:
Չարք ամենայն, որք անիծան, ի սկզբանէն մինչ ի վախճան,
Ի վիշապէն, որ քեզ նման, եւ ի յորդւոյն յայն կորստեան,
Վերագայցեն քոյդ գագաթան, զքեւ պատեն որպէս պարան,
Եւ սատանայ դէմ յանդիման կացցէ յաջմէ քո օգնական:
Արդ, եղիցիս դու հալածեալ, որպէս փոշի հողմով հոսեալ,
Ի հրեշտակէ Տեառն նեղեալ, իբրեւ զդեւսն անհետ եղեալ:
Եւ ճանապարհ քո խաւարեալ, յաջ եւ յահեակ քեզ պաշարեալ,
Արագապէս փոյթ ժամանեալ քեզ որոգայթ անգիտացեալ,
Որսն, զոր ինձ գաղտ թաքուցեալ, առցէ զոտիւքդ խորտակեալ:
Ի գուբ խորին ապականեալ իջցես դու անդր կորուսեալ
Իբրեւ զԴադան գետին կլեալ, Կորխ ՚ւ Աբիրոն յերկրէ ծածկեալ:
Քանզի քեզ այն բաժին հասեալ, արիւնահեղ նենգով լցեալ,
Սրով արեւդ պակասեալ` լիցիս տանեաց խոտ ցամաքեալ:
Եւ ժամանակ կենացդ հատեալ, յորում է յոյս քո հաստատեալ:
Ընդ քեզ եւ ազգդ կորուսեալ, Հագարացւոց լիցին ջնջեալ:
Որդիք ձեր` որբ, կանայք` գերեալ, լիցին մուրողք եւ աստանդեալ,
Ելցեն յարկացն տարագրեալ, փոխան իմոցն տատանեալ:
Զինչս եւ զգոյս ձեր վաստակեալ առցեն օտարք յափշտակեալ,
Զոր հատուցէքն ինձ չարչարեալ, դարձցի ի գլուխ ձեր բազմացեալ:
Արդ, մի' գտցի ձեզ օգնական կամ ձեր որբոցն ոք ողորմեալ,
Այլ եղիջի'ք դուք տատանեալ, հանդերձ ծննդովք` յազգէ ջնջեալ,
Ձեր յիշատակ յերկրէ բարձեալ, ի մէջ մարդկան ոչ յիշեցեալ:
Գործ զանիծից դու գործեցեր, վասն այսորիկ զայն սիրեցեր:
Արդ, քեզ ելցէ կարճի յօրեր եւ Կայենին հասցէ երեր,
Ի դառնութիւն դարձցին տարերք, ջրհեղեղին ելցեն գետեր:
Սեաւ ամպ, մթին, կարկտաբեր, զքեզ արասցէ անպտղաբեր,
Սոդոմայ հուր ծծմբաբեր իջցէ ի գլուխդ արիւնակեր:
Քան զՓարաւոն Եգիպտացին խիստ եւ վայրագ սրտիւ եղեր.
Ոչ զմանկունսն Իսրայէլի միայն զարուսն սուզեցեր,
Այլ հաւասար խողխողեցեր, յարեան վտակսն խեղդեցեր:
Արդ, անդրանիկ, զոր սիրեցեր, դու եւ քոյին տոհմի որեր
Ի հրեշտակէն յայն մահաբեր սատակեսցին յանլոյս գիշեր:
Զանմեղ գառինս պատառեցեր, ո'վ դու եւ քո ազգի գայլեր,
Յաղջամղջին ոչ ի Կարմիր ծովն անդնդոց ընկղմեցեր,
ԶԱմաղեկաւ չարեօք զանցեր, զնոր Իսրայէլ չարչարեցեր:
Իսրայէլին Աստուած Յիսուս զքեզ արասցէ անմանկաբեր,
Հարցէ զարեւդ ի սուր սուսեր, իբր յանխնայ զիս դու հարեր:
Եւ զքաղաքս քո` յաւեր, զերդ զԵրիքովն հիմն ի վեր,
Որ զՔանանուն ջնջեաց զազգեր Յեսուաւ` յերկրէն աւետաբեր,
Նոյն արասցէ Տէրն իմ Յիսուս` զքեզ տարագրեալ եւ տարաբեր:
Զերդ Գողիաթ Փղշտացին յոյժ ի հասակդ փքացեր,
Պիղծ քո դիւօք նզովեցեր եւ պերճալի զքեզ ինձ ցուցեր:
Արդ, ի Դաւթայ ծնեալ մանուկ` Տէր եւ Որդին խորհրդաբեր,
Հարցէ զքեզ այդր ի ճակատ երեքքարեան եռանձնաբեր.
Առցէ զզէն, յոր յուսացեր, բաշխէ զաւարն, զոր առեր,
Հատցէ զգլուխդ քո սուսերբ, որպէս եւ անդանօր տեսեր:
Ռափսակայ նմանեցեր, զեղջիւրդ ի յամպս հասուցեր,
Բանս առ բարձրեալն խօսեցեր, եւ ի յերկինս զբերանդ եդեր:
Արդ, ի դժոխս իջցես ի խոր, քեզ անկողին` մէցք եւ ցեցեր,
Եւ նոյն հրեշտակն մահաբեր սրով հատցէ զքեզ ի յազդեր:
Անտիոքոս երկրորդ եղեր եւ զԻսրայէլս գերեցեր,
Զտուն Յուդայեան յաւար առեր, զՄակաբեանք չարչարեցեր:
Արդ, հատուսցի քեզ փոխարէն չարեացն ամէն, զոր գործեցեր.
Տուն քո լիցի անհետ, յաւեր, եւ դու` գերի, ազգով յերեր,
Տոհմ եւ ազինքդ քո թուրքեր հալածեսցին յերկրի յեզեր:
Հերովդէի նման գտար ՚ւ այլ առաւել գերազանցեր,
Զմայրն մանկամբն դու սպաներ, զկաթն ընդ արեանն խառնեցեր:
Արդ, զի դու յիս ոչ խնայեցեր ՚ւ ողորմութեամբ ոչ ներեցեր,
Եւ քեզ յաւուրն չարութեան, մինչ տագնապիս սարսռաբեր,
Մի' գթասցի աջ Արարչին ՚ւ ոչ խնայեսցի ողորմաբեր.
Այլ ի մօտոյ, մերձ ի յօրեր հեղու զմթերն, որ գանձեցեր,
Յաւուր վրիժուցն հատուցման, մինչ հարկանի ոտն զքարեր,
Քանզի իսպառ բարկացուցեր, զքաղցր եւ զբարին դառնացուցեր:
Ահա մերձեալ օր կորստեան, եւ ժամանակ թշուառաբեր,
Զի է հասեալ պատրաստաբար Տէրն ի վերայ քո վրիժաբեր:
Այն, որ գոչէ աստուածաբար, զինքն յայտնէ մարդկան ի վեր,
Զաջն արձակէ վրէժխնդիր, զսուրն սրէ փայլակնաբեր,
Արբուցանէ զնետս իւր յարեանդ, եւ կերիցէ զմիս քո սուսեր,
Մինչեւ առցէ բազմապատիկ զվրէժ արեանն իմ, զոր հեղեր:
Այս յառօրեայս եւ յանցաւորս, յորում ունիս փոքր ինչ օրեր,
Յոր հուպ եդեալ է քեզ տապար եւ հատանէ որպէս ծառեր,
Բայց ի՞նչ լինիս, ո'վ եղկելի, յայն ահագին օրն ահաբեր,
Որ սպանելոցն է կենսաբեր, եւ քեզ` կրկին նա մահաբեր:
Նոքա թռչին ամպովքն ի վեր, ի հրեշտակաց խառնին դասեր,
Իսկ դու կոծիս անդր առընթեր քո Մահմետովն, յոր յուսացեր.
Դիւաց խառնիք դուք ի գնդեր, զորոց զկամսն գործեցեր:
Նոցա դրախտին բանին փակեր` երկնից դրունքն լուսաբեր,
Քեզ` դժոխոց բացեալ բերան եւ տարտարոսքն ցրտաբեր:
Ի հուրն անշէջ կիզողական անքուն որդանցն լինիս կեր:
Խաւարն անլոյս ՚ւ անօսրաբեր, թանձր եւ մթին, զերդ գոյն կպեր,
Որ է նա հուր խաւարակերպ, չունի ճաճանչ ինչ լուսաբեր,
Այլ թանձրամած, շոշափելի, զինչ մութ յանլոյս է այս գիշեր.
Այրէ իսպառ, բայց ոչ ծախէ, անհատ պահէ միշտ ի յերեր,
Ոչ զհազար ամ կամ զերկու ՚ւ ոչ զհարիւր հազար բիւրեր,
Այլ անվախճան է եւ աներբ եւ յաւիտեան անպարաբեր,
Յոր անկանիք դուք անդանօր այրիք որպէս հոսեալ յարդեր.
Կամ զորոմանն ընտրեալ բուսեր, ի հրեշտակաց կապեալ խրձեր:
Յայնժամ լցցի բանն ասացեալ Մարգարէին Դաւթի երգեր.
Ուրախ լիցին արդարք ի Տէր. մինչ հատուցման լինին դատեր,
Զի ի յարեան մեղաւորին լուասցեն զձեռս որպէս յաղբեր,
Եւ ասասցէ մարդ արդարեւ. գուցէ Աստուած իրաւաբեր.
Առնէ բարիս, որք են բարիք, տացէ չարացն անբաւ չարեր:

11
Բայց դուք, որդի'ք իմ սիրելիք, չէք ինձ մեռեալ, այլ կենդանիք,
Քանզի յերկրի նահատակեալք, եւ ի յերկինս պսակիք:
Յաչս մարդկան մեռեալ կարծիք եւ ի յայժմուս ողորմելիք,
Այլ յԱստուծոյ ձեռս լինիք եւ կենդանի յուսով պահիք,
Ի հրեշտակաց այժմ երանիք եւ յանմարմնոց դասն կարգիք:
Զմահկանացու մարմին լուծիք եւ զհողեղէն տուն քակեցիք,
Այլ գեղեցիկ եւ հրաշալի, անձեռագործ շինուած ունիք,
Որոյ շինող ճարտարապետ` այն, որ կապեաց կամար զերկինք:
Ի ձմերայնի վաստակեցիք, յանձրեւաբերս սերմանեցիք,
Զցորեանն ի հողն թաղեցիք, յորում նեխեալ անդ լուծանիք:
Եղեմնապատ սառամբ լինիք եւ ձիւնաթաղ ամբողջ պահիք,
Մինչ ի գարուն հողով ծածկիք, ամեթացեալ պարարտասջիք,
Յորժամ կենաց ցօղոյն արբջիք, վաղվաղակի բուսանիցիք.
Որոտընդոստ վերաբերիք, յանկարծակի վերերեւիք,
Որպէս ծաղիկ բողբոջիցիք, սաղարթագեղ պաճուճիցիք:
Ծառոյն կենաց մերձեալ հպիք, ի մահացուէն այլ ոչ խաբիք,
Բազմաբեղուն ստեղն արձակիք, մինչ ի յերկինս հասանիք:
Որք արտասուօքն ցանեցիք, յորժամ աստի անդր երթայիք,
Խնդայք, ցնծայք զուարճալից, զորայն ի գիրկս առեալ` հրճուիք:
Աշխատեցայք իբրեւ մշակք, ի տապ տօթոյ աստ քրտնեցիք.
Յորժամ հնձէք, զոր ցանեցիք, յանմահական դրախտին հանգչիք,
Ընդ զովարար տնկոյն նստիք եւ յաղբերէն կենաց արբջիք:
Որ չարչարեացն զձեզ լացցէ, դուք խնդալից սրտիւք բերկրիք,
Ի բոց հնոցին նա կիզանի, դուք ի վտակն Ադին շրջիք,
Ի ձէնջ հայցէ լեզուին ջրիկ դուք ոչ տայցէք նմին կաթիկ:
Նա ի բերան Բելիարայ, զոր խորտակէ նորին ժանիք,
Եւ բնակութեան իւրոյ տեղիք է դժոխոց յատակ ներքինք,
Իսկ ձեզ է գոգն Աբրահամին, ուր Ղազարոս ՚ւ իւր նմանիք,
Յորոց միջի վիհ անհնարին եւ անդրադարձ բնաւին չիք:
Դուք ի ձեռաց Տեառն տանջեալք, զպարտս մեղաց կրկին առիք,
Զտգեղ պատկեր չարեացն եղծիք, զոր ի մարմնի աստ ունէիք,
Զամօթ բնութեանս մերկացիք, զաղտեղութիւն արեամբ լուացիք:
Արդ, քան զձիւն սպիտակ լինիք եւ քան զկաթն մածանիք,
Անճառ լուսով լուսաւորիք եւ թագ ի գլուխ պսակեսջիք:
Զայն նեղութիւն անդ ոչ յիշէք զոր ի մարմնի աստ տեւեցիք,
Զչարչարանսն մոռասջիք, ՚ւ ի մահուանէ այլ չերկնչիք:
Թէեւ մեռայք այժմ ի մարմնի, կեանք առ Քրիստոս ծածկեալ ունիք.
Յորժամ ծագի յարեւելից, դուք ընդ նմա փառօք յայտնիք,
Յաջակողմեան նորին դասիք, ընդ վկայիցն պսակիք:
Ի գոյն արեան կարմիր փայլիք, զոր ինքնակամ ձերով հեղիք,
Արք ընդ արանց սրբոց բազմիք, կանայք ի դաս կուսից կարգիք,
Անմեղ մանկունք, տղայք սիրունք, ի հրեշտակաց գունդն խառնիք:
Իբրեւ փեսայ թագիւ պճնիք, եւ որպէս հարսն զարդարիք,
Անճառ փառօք փառաւորիք, բազմանկար գոյն պաճուճիք,
Արեգական նման ծագիք, յարքայութեան երկնից փայլիք:
Ընդ անմարմնոց դասս ցնծայք, յիմանալեացն բերկրեսջիք,
Միշտ երգակից նոցին լինիք ի լոյս փառաց Տեառն բնակիք:

12
Արդ, կենդանեացդ առ հաւասար բանքս այս լիցին յոյժ մխիթար,
Որք էք ի լաց դուք անդադար, նստիք ի սուգ ի տան խաւար
Վասն իմ հնձոցն տարաժամ, կանաչ բուսոց խորշակահար:
Եւ թէ ցրուած կայք ի յաշխարհ, ի գերութիւն յերկիր օտար,
Եթէ ի սրոյն յայն մահարար մնացեալ առ իս էք յուսաբար,
Եթէ այլուստ ոք բարեբար յիս մերձեցաւ վշտակցաբար,
Կացէք յոտաց զուարճաբար, զսուգդ լուծէք զվշտարար.
Հանէ'ք զգեստդ տխրարար, զգե'ցիք պայծառ, ուրախարար:
Մի' տրտմիցիք այլազգաբար` զերդ հեթանոս, կամ` հրէաբար,
Մի' ի երկիր հայիք ի չար եւ զայս կենաց առնէք վճար:
Մի' յառօրեայս անասնաբար դնէք զյոյս իբր անհանճար,
Մի' զփափկութիւնս մահարար ասէք անձին կենդանարար:
Մի' զմեծութիւն կորստարար համեմատէք կենացն անճառ,
Մի' զցանկութեան ախտ հեշտարար համարիցիք զուարթարար:
Մի' որք մեռանն աստ չարաչար լայք եւ ողբայք անյուսաբար,
Քանզի ունիմք Տէր բարերար, որ բժշկէ զմեզ տիրաբար:
Թէպէտ հարու ոչ սաստկաբար, այլ հայրօրէն եւ գթաբար,
Քանզի սփոփէ զմեզ սիրաբար ՚ւ ոչ բարկանայ նա մեզ իսպառ:
Ո'չ ըստ մեղաց մերոց արար, ո'չ ըստ չարեացն ածէ վճար,
Այլ ըստ երկնիցն բարձրութեան զողորմութիւն իւր բարձր արար
Եւ ընթացիւք արեգական հեռի ի մէնջ զմեղս արար,
Զի անհնարինքն է նմա հնար, անկարելիքն` դիւր եւ կար:
Ահա սակաւ ինչ ժամանակ փոխէ զպղտոր ջուրն ի յստակ
Եւ տայ ըմպել դառնաճաշակ այնմ, որ արբոյց ինձ դժնդակ,
Զվերջին մրուրն կապուտակ արբուցանէ նմին բաժակ,
Իսկ ինձ` պայծառ եւ քաղցրունակ զանմահարարն ըմպել վտակ:
Ոչ թէ իմոյն միայն դիմակ, զոր ինչ հատոյց ինձ ձախողակ,
Այլ եօթնիցս չափ կրկնակ դարձցի ի ծոց իւր հակառակ:
Իսկ զկապեալսդ որ էք ի փակ, արձակեսցէ Տէր ընդ արձակ
Եւ զգերութիւնդ իմ վտարակ դարձուցանէ այսրէն ի յարկ,
Մատնէ զգերիչս իմ ի յապտակ, սուր ՚ւ ի զնդան` ձեր փոխանակ:
Շարժէ կրկին զազգն ֆռանկ, անհուն հեծեալ եւ հետեւակ:
Իբրեւ զծովու ալեաց կուտակ բորբոքելով գան խիստ ու բարկ,
Ափան գետոց աւզի գունակ կամ զերդ աստեղք երկնից ի կարգ,
Լնուն զամէն երկրի յատակ որպէս զձիւն ասրաքատակ,
Հնչեն զերդ հողմն հիւսիսակ, զամպն վարեն զհակառակ:
Մաքրեն զաշխարհս բովանդակ, յանհաւատիցն առնեն դատարկ,
Զմահմետական ազգ հասարակ առնուն յաւար եւ յասպատակ:
Գերեն զԽորինն Խորասան, զԲաբէլ առնեն խիստ աւերակ
Եւ զանապատն դիւաբնակ` զՄաքքայ քակեն հիմն ի յատակ,
Զա'յն, որ յամէն բարեաց դատարկ, յաստուածային ջրոյն ցամաք,
Յորում զդեւսն որ հալածէր` անդր առաքէր Տէրն համարձակ:
Զքարն գլեն զսեւորակ, ձգեն Կարմիր ծովուն յատակ,
Որպէս առիւծ` ընդ նապաստակ, զհետմտեն նոցա երագ:
Կամ զերդ առիւծ գոչէ առակ, փախչին էրէքն անհակառակ,
Այսպէս ջնջին նոքա իսպառ, ի սուր սուսեր, ի տէգ նիզակ:
Եւ զայլսն առնեն փախստական, վարեն մինչ յայնկոյս անբնակ,
Առնուն ծառայս եւ աղախնայս զկանայս նոցա եւ զզաւակ:
Տիրեն ամէն երկրի ծագաց եւ ընդհանուր կողմ աշխարհաց,
Քրիստոնէից հանուրց ազգաց փրկիչ լինին յանօրինաց:
Յեկեղեցիսն խաւարած յայնժամ վառի լոյս կանթեղաց:
Եւ որք ծառայք էին չարաց, խառնին ի գունդս մեծատանց,
Գան ժողովին յամէն կողմանց, ուր հալածեալ են եւ ցրուած:
Շինի աշխարհ քրիստոնէից, յանչափ յանբաւ բարեաց լցած,
Լինի առատ պտուղ բազմաց սերմանց ՚ւ ամէն պտղաբերաց:
Մարդիկ ցնծան զուարճացած, յուտել, յըմպելն պարարած,
Որք վա~յ ասեն վաղ մեռելոց, եղո~ւկ կարդան գերեզմանաց,
Թէ` Է՞ր չհասիք յաւուրս կենաց, յանգիւտ բարիս հասարակաց,
Զոր պարգեւեաց Հայրն փառաց մեզ ի վերջին ժամանակաց:
Յայնժամ որդիքդ իմ հեռացած, որք այժմ յինէն էք բաժանած,
Գայք ի վերայ բարձեալ կառաց, պալարակապ երիվարաց,
Որք ցրուեցայք յամէն կողմանց, չորեքծագեան տիեզերաց`
Ի գաւառաց հեթանոսաց եւ յաշխարհաց Պարսից, Թուրքաց:
՚Ի ես համբառնամ զաչս ի բարձանց, զձեզ տեսանեմ շուրջ ժողոված,
Ընդ որ խնդամ եւ ցնծացած` գիրկս արկանեմ եւ զուարճացած,
Եւ զտխրական զգեստ մերկացած` կարմիր կանաչ գոյն զգեցայց:
Եւ զպատմուճանս պատառած փոփոխեցից նորոգ կարած,
Ոչ յերկրաւորս ոստայնանկաց, այլ ի վերուստն փորանկած:
Եւ զառագաստն իմ, նկարած յոսկիաթել պաճուճանաց,
Դարձեալ պարզեմ պայծառացած ի հարսնարանն իմ զարդարած:
Անդ, ի ներքոյ վարագուրաց, սուրբ քահանայք խորհրդազգած
Աստուածայնոյ նուիրանաց գոլ պարգեւիչ պատարագաց:
Ա'նդ մակաղիք հօտք ոչխարաց, դասակք անմեղ եւ սուրբ գառանց:
Ըմպէք զարիւն` պատճառ կենաց, ուտէք յերկնից զիջեալն հաց:
Բնակիք ի վայրս դալարաց, սնանիք առ ջուրս հանգստաց
Յանմահական սուրբ աղբերաց եւ ի յամպոցն երկնատեղաց:
Յառաքելոց, մարգարէից, ի սուրբ բանից վարդապետաց
Պարակցելով երկնաւորաց ձայնիւ հնչէք ընդ հրեշտակաց
Զերեքսրբեանն Սրոբէից, Երրորդութեան երգս ի բարձանց:
Արդ, այսպիսի պայծառ փառաց, ակնկալէք յուսով կենաց,
Զի փառք նախնին իմ տաճարաց քան զվերջինն լինի ցած,
Եւ սա անցեալ անդր ի բարձանց, քան զառաջինն գերազանց:
Բայց այս խնդման բան աւետեաց ոչ միայն իմս է խորանաց,
Այլ բոլորից բարեպաշտաց, եկեղեցեաց հանրականաց,
Զոր ընթերցեալ ի Սուրբ Տառից նախագուշակ տեսանողաց,
Տամ աւետիք տիեզերաց` յուսով սպասել այսր կենաց:
Եւ յառօրեայս չարչարանաց տեւել, տոկալ տրտմականաց,
Զի չէ ամով այս լինելոց ոչ առյապա կատարելոց,
Այլ փութապէս վճարելոց, արագ արագ վախճանելոց.
Զի եկն եհաս աւուրց մերոց, զոր ասացին ամաց թուոց,
Եւ ի տուեալ նշանս գրոց տեսաք մտօք, թէ է գալոց:

13
Արդ, զայս տուաք բան սակաւուց ձեզ մխիթար տրտմեցելոց`
ՅԵրկրաւորաց, ՚ւ ոչ երկնայնոց, յուսով սպասել, որ լինելոց:
Զի զայն հնար չէ ասելոց, եւ ոչ մարդոյ բան խօսելոց,
Ո'չ հողեղէն տեսեալ աչաց եւ ո'չ ունկամբ լուր լսելոց,
Ո'չ է ի միտս անկեալ մարդոց, զոր պատրաստեաց Տէր իւր սրբոց:
Որով թէ դուք համբերիցէք չարչարանացդ հասելոց,
Զարքայութիւն Տեառն ընտրելոց էք ընդ նոսին ժառանգելոց,
Յորում տեղւոջ տեսանիցէք զսիրելեաց անձինս ի լոյս:
Զորս այժմ ողբայք լալով անյոյս, անդէն ցնծայք տեսլեամբ սրբոց,
Անդր ի դրախտն էք մտելոց, ի միասին զուարճանալոց,
Ի հայրենին, զոր կորուսաք, յանմահական կեանս երկնայնոց:

14
Յորոց հայցեմ յանդ լինելոց` եւ զիս յիշել` տարտամ ոգւոց
Զլոկ համանուն Մեծին Հայոց զՆերսէս` բացեայ բարեաց գործոց,
Եւ շառաւիղ նորին ոստոց, բայց ոչ նման գոլ արմատոց,
Զողբերգական բանիս գրող` առ ի սփոփանս տրտմեցելոց,
Քեզ եւ բոլոր մարդկան այլոց, որք են ի սուգ վասն սոցունց:
Քանզի բանիւ զիրս եղելոց, մեր ժամանակս դիպելոց,
Որով տուաք ոչ թէ գիտնոց, այլ ախմարաց եւ տղայոց,
Զոր պահանջեաց տարփմամբ սիրոյ եղբօրորդին իմ ըստ մարմնոյ`
Մանուկ տղա գոլով տիոց եւ կատարեալ յիմաստ գրոց,
Ներհմտացեալ յարհեստ զինուց, ըստ հրահանգին Հռոմայեցւոց:
Գոլ աջողակ ի նուս ձիոց, որպէս օրէն է վարժելոց:
Անուն նախնեաց յորջորջելոց է Ապիրատ մակձայնելոց,
Զոր արարաք խրախճանելոց, իբր զբօսանս հրճուելոց:
Արդ, առընկա'լ բան դուզնաքեայ եւ վերծանեա' ըստ իմաստնոց,
Ո'չ առաւել եւ ո'չ նուազ, այլ ի յոտին բերեալ չափոց,
Յոր վայելեա սիրով սոցունց, լրմամբ տառիս քո խնդրելոց,
Զոր աստանօր եմ յանգելոց` զգիրս բանիս վճարելոց,
Ի փառս Հօր աւարտելոց, հոգւոյն ՚ւ Որդոյն կատարելոց:

ՎԵՐՋ

---