Jump to content

Տաղանդ և բթամտություն

Վիքիդարանից՝ ազատ գրադարանից
Տաղանդ և բթամտություն
Աղբյուր. ԵԼԺ հ6, էջ 109
ծ. ― էջ 588 Տպագրվել է «Տարազ» շաբաթաթերթում, 1898, դեկտեմբերի 20, N 49, էջ 1113-1114։

[ 110 ] Այստեղ ի՞նչ հայհոյանք կա հայոց ազգին կամ ի՞նչ նա­խատինք հայոց դերասաններին։

-?

Սակայն հայոց մամուլը («Մշակ») շարժում է իր հռչակավոր մտրակը, հայ դերասանը բողոքում, հայհոյում է հանուն բեմի, թե ինչո՞ւ են ուղարկել, ի՜նչ բան է նա, ամո՜թ, խայտառակու­թյո՜ւն և այլն[1]։

Անցնում են ամիսներ։ Ֆրանսիական ժամանակակից մեծ դերասանը և արվեստագետը - Մունե Սյուլլի հայ ժողովրդի մի ընկերությանը ուղարկում է իր վկայությունը, թե Գալֆայան երիտասարդն ունի այն չնաշխարհիկ ձիրքերը, որոնք մարդուն դարձնում են ողբերգու դերասան։ Վկայության հետ անապահով երիտասարդի համար նպաստի առաջարկություն է լինում։

Նպաստը մերժվում է, իսկ վկայությունը, որ տպվեց հայոց մամուլի էջերում, ենթարկվում է հայկական ծաղրին ու կասկա­ծին։

Ժամանակ է անցնում։ Երիտասարդին Փարիզում մի ըն­տիր հասարակության և զանազան երկրների թղթակիցների ներ­կայությամբ բեմ են հանում ֆրանսիացիք։ Երիտասարդը փայ­լուն հաջողություն է ունենում, և ֆրանսիական, անգլիական, գերմանական, իտալական, իսպանական, բելգիական թերթերի Փարիզի թղթակիցները այդ թերթերում հայտնում են իրենց կար­ծիքը, միաբերան գովում են երիտասարդին, համեմատում են նշանավոր տաղանդների հետ, թատրոնի նոր աստղ են նախա­տեսնում...

Բոթը հասնում է հայոց աշխարհքի իմաստուններին։ Եվ, նրանք դարձյալ հերքում ու ծաղրում են մասնավոր շրջաններում և մամուլի մեջ, այս անգամ արդեն եվրոպացիներին ու նրանց հասկացողությունն էլ հետը... (Մուրճ, № 10—11, Սևյան, էջ 1578)։

Այս ի՞նչ բան է, ի՞նչ են ուզում այս մարդիկ, ինչո՞ւ են այս­պես երդված հակառակ կանգնել։

Ահա այս բանը շատ հետաքրքրական է և միաժամանակ շատ բնական։

Մի գաղտնի խորհրդով տաղանդի երևույթից միշտ վրդով­վում [ 111 ] է բթամտությունը. նրա պղտոր գիտակցությունը ավելի խառնվում ու մթնում է և կորցնում է բանականության ու բարո­յականության բոլոր լուսավոր նշանները։ Աչքերն արյուն կոխած, հանդուգն ու համառ, հաստ ճակատը դեմ արած հարձակվում է նա անհաշտ ու անդադար։ Մի անգամ վրդովվել, վեր է կացել, այլևս դժվար է նրան զսպել։ Զղջում, ամոթ, խղճահարություն․․․ էլ ոչ մի բան ետ չի պահիլ նրան, մինչև զոհի շունչը չկտրի, չխեղդի, որ հանգստանա։ Եվ նա միշտ խեղդում է ու աշխատում է խեղդել․․․ Բայց եթե այդ պայքարում, հանգամանքների բեր­մունքով, տաղանդը պատռում է իր շրջապատը, հաղթող է հանդիսանում ու փայլատակում իր աստվածային ուժի չքնաղ վեհությամբ, այն ժամանակ նա՝ այդ բթամտությունը, զարհուրած, ապուշ կտրած իրան է քաշում ոճրագործ ձեռքը, շշկլված, հիացած աղաղակում է այդ իրանից մեծ հրեշի առաջ, երկրպագում է, կեցցեներով ու պսակներով գալիս անամոթ ճակա­տով կանգնում, թե դու իմ կուռքն ես, և ճգնում է հավատացնել, որ ինքը վաղուց հիացած էր և փայփայում էր նրան․․․

Բայց չպետք է հավատալ, թե արդեն նա փոխեց իր խավար բնությունը։ Ո՛չ, անհաշտ ու անվերջ է այդ մաքառումն, քանի որ կան տաղանդն և բթամտությունը։ Նա հաղթվեց, տեղի տվեց, ինչպես իրանից ավելի զորեղ ուժի հանդիպած մի տարր, բայց իր սպանիչ ուժով այժմ էլ մի ուրիշ «նորածին» տաղանդի վրա է ծանրացել խեղդելու, ճիշտ առասպելական այն հին դևի նման, որ, ըստ ավանդության, աշխատում էր դեռ օրորոցում խեղդել այն երեխաներին, որոնք ճակատներին շնորհքի նշան կունենա­յին։ Եվ ահա ծաղրում է, հռհռում, զարմանում, զայրանում, եռում, փրփրում և ուզում է խորտակել անճոռնի ոտների տակ։

Տաղանդը, կյանքի արահետը թողած, ձգտում է դեպի վեր։

— Խե՜նթը, խե՜նթը․․․ աղաղակում է նա. այծե՛ր ունի դա, այծե՛ր․․․ հե՛յ, հու՛յ, հա՛, հա՛, հա՛, հա՛․․․

Տաղանդը իր ոգևորության մեջ բարձր հայտնում է իր կո­չումը։

— Ա՜յ դու հանդուգն, լիրբ, անպատկառ, խելառ. վա՛յ, վա՛յ, վա՛յ, վա՛յ․․․ [ 112 ] Ահա, վերջապես մի որևէ ուժ, ձեռք, դուրս կորզեց, հա­նեց տաղանդին այս վանդալական վտանգալի մեյդանից։

— Հե՜յ, ո՞ւր եք տանում, թողեք դրան, մենք ծիծաղում ենք․․․ այստեղ տվեք, ո՞ւր եք տանում․․․ Օ՛, խայտառակությո՛ւն, վա՛յ, հարա՜յ, դա խե՜նթ է, դա խե՜նթ է․․․

― Սա տաղանդ է, հրճվանքով վկայում է հովանավոր ոգին։

― Օ՛, դու էլ ես խենթ, դու էլ ես հիմար, դու էլ չես հասկա­նում․․․

Սակայն ոմանք արդեն շշնջում են– «Մե՛նք․․․ մենք նրան չենք տեսել․․․ մենք այծեր չէինք ասում․․․ մենք․․․ կայծեր էինք ասում․․․»։

Գալֆայանը իր մեծախորհուրդ ճանապարհի այս կետին է հասել։

Տողատակեր

[խմբագրել]
  1. Մունե Սյուլլի (1841-1916) – ֆրանսիացի նշանավոր ողբերգակ, որը հռչակվել է Փարիզում Օրեստի, Համլետի և Էդիպի դերակատարումներով