Ակա՛նջ արեք, թարիֆ անեմ Քյոռօղլուի քաջ արարքը,
Քյոռօղլուին շատ են սիրել մեր սլապերը ու մեր հարքը.
Ո՞վ չըգիտի Քյոռօղլուի անմահական գործքն ու բարքը,
Մինչ էս օրըս աշուղները մեջլիսի մեջ նըրա վարքը
Պատմելով՝ մոռացնում են լըսողներուն դիփ աշխարհքը։
Մայիսի բըլբուլ էին նըրա չունգրի անուշ լարքը,
Նըրա նետը ղանադ ուներ՝ դուզ հասնում էր մինչ ամպերը,
Նըրա թուրը ադամանդի՝ կըտորում էր արկաթները,
Հայելու պես պըսպըղում էր նրա հատու սուր խանջերը,
Ի՞նչ է ժանգը՝ չէին խաբար նրա զենք ու զրահները.
Մինչ էս օրըս սարսափում են սուլթանի խեղճ նոքարները,
Հիշելով Քյոռօղլուի անցած գընացած արարքը։
Նըրան անկեղծ սիրում էին հայը, թուրքը ու պարսիկը,
Թե դուշմանը, բարեկամը, ջահել տղեն ու աղջիկը.
Սըխրագործությանը նըրա ու մեծանձնության խաբրիկը
Բարձր Յալբուզ սարից բռնած` անցել էին մինչ Հնդիկը,
Հազար հոգի անջաղ ուներ նըրա հեծվոր քաջ գընդիկը,
Աշխար կաներ տակնուվըրա, թե չէր խավրել շուտ աստղիկը։
Անկա՜ջ արեք քյոռ աշուղիս` ձեզ հրաշալի բան եմ ասում,
Ջահել տըղե՜րք, լա`վ ուշք դըրեք՝ զարմանալի բան եմ ասում,
Սիրուն կուսանք, լավ միտք դըրեք, արտասվելի բան եմ ասում,
Հարգո ծերեր, ինձ լըսեցե՛ք, ձեր պապերու բանն եմ ասում,
Հայ քրիստոնյայք, ազգի իշխա՛նք, խորհրդավոր բան եմ ասում,
Ուշկով, միտքով անկաջ դըրեք, ձեզ ամենիդ բան եմ ասում։
|
|
Աշուղի լեզուն դըրիստն է ասում ամեն մի բանին,
Իր անմեղ հոգին օսկով չի ծախում նա Մամոնային.
Միշտ մեկն է ասում նա՝ թեկուզ յարին, թեկուզ դուշմանին,
Չի վախում խոսել դրիստն առաջի ահեղ ատենին։
Աշուղն ամենի խաթրին գըլուխը ղուրբան է դընում,
Տըխրած որ տեսնի՝ ինքն էլ նըրա հետ անկեղծ է տըխրում.
Ծիծաղողի հետ ինքն էլ է իսկույն ուրախ ծիծաղում։
Հաղով ծընել է մորը արգանդեն, հաղով է մեռնում.
Աշուղը թեկուզ յաշովն իլի հարուր տարեկան,
Նըրա միամիտ պարզ հոգին մընում է միշտ մանկական։
Խոջա ու քյասիբ, տեր ու ծառա են նըրա սիրական,
Հավասար մարդ են՝ թեկուզ քրիստոնյա, թե մահմեդական։
Վառ արեգակը ամենի համար լուս է ու պայծառ,
Միայն աշուղին ցերեկվա մեջն էլ մութ է ու խավար,
Մութն է աչքերը, բայց լուսե է հոգին, սիրտն է բոցավառ,
Քանց գըրագետն լեզու ունի նա անուշ ու ճարտար։
|
|
Էն բարձր ժեռուտ սարի գագաթան բազա՞ է նըստած,
Թե՞ էծը վայրի ջըլոտ ոտներով է էնտեղ հասած.
Ամպի կտո՞ր է կըպել երկնամերձ էդ սարի ծայրին,
Թե՞ ծառ կամ մացառ բըսնում, աճում են հանբընակ վայրին։
Ո՛չ ծառ և ո՛չ բույս, ո՛չ հավ թևավոր և ո՛չ անասուն
Կարող են հասնել ոտով կամ թևավ էդ սարի գըլխուն.
Էդ սարի օդեն մենակ մեկ մարդու դոշըն է ծըծել,
Էդ սարի գըլխուն մենակ մեկ մարդու ոտըն է կոխել,
Սըրընթաց Ռաշտի ոտքըն էդ սարում ճամփա է բացել
Ու Ռաշտի նալը նըրա կըշտերից կըրակ է հանել։
Բայց այժմուս չի կա ո՛չ մարդը, ո՛չ ձին` էդ սարի վըրեն,
Լոկ քամին ազատ իջնում է էնտեղ ամպի մեջերեն,
Ու ուսնի շողքը պայծառ գիշերուն հանդարտ ու հեզիկ,
Մարդոցմե թաքուն պար են բոլորում՝ զինչ անմեղ մանկտիք.
Ու սարի քաջքը գիշերվա մըթին վըհուկներու հետ
Ճըչում, ոռնում են, հետո հորինում կաքավ անհեթեթ։
Մոլորված ճամփո՛րդ, շուտով հեռացի՛ր ահավոր տեղեն,
|
|
Քըշե՛ ձիդ առաջ, խանջերըդ հանե՛ արծաթ պատենեն,
Տեսնո՞ւմ ես բերդը էդ սարի գըլխին, չար դևի նըման
Հազար բոցեղեն շանթեր կու շաղե բիրդեն քու վըրան,
Չըգիտես յանի, որ դիվաբընակ էդ սարի գըլխուն
Քաջ լաշքյարովը իր բունն է դըրել ահեղ Քյոռօղլուն։
Ճամփեդ երկար է առաջիդ, ո՛վ մարդ, սրտանց աղոթե՛,
Որ քու աստվածը մեղավոր հոգիդ մահե ագատե։
4. ԲԱԶՄԱԿԱՆՔ ԽՆԴՐՈՒՄ ԵՆ ԱՇՈԻՂԻՆ
Աշո՛ւղ, բըլրո՞ւլն է քեզ ավանդել իր քաղցր լեզուն,
Քրովբե՞ն է դիպել իր սուրբ մատերով քու սիմ լարերուն,
Քո սուր բերանո՞վն յարաբ խոսում է արքան իմաստուն,
Անցածն ու գալուն քեզ ո՞վ է հայտնել, ո՜վ անուս գիտուն։
Դիպչե՛ մատերով արծաթ լարերուն խոսնակ չունգուրին,
Անշունչ թելերուն շո՛ւնչ տուր, խոսեցո՛ւր լեզվով մարդկային.
Թո՛ղ պատմե մեզի գործքը դյուցազանց անցած դարերին,
Ո՞վ էր բնակիչը էդ դիվաբընակ վայրի սարերին։
Սուլթան Մահմուդ բըռնավորը՝ օրես երկու դար անցած,
Ղըզըլբրաշի մեծ տերության ոսկեգահույքն էր նըստած.
Նըրա ղոշում նոքարներու շիկար թիվը, հեսաբը,
Անպատմելի զալըմ մարդ էր, ասում է հին քիթաբը։
Հե՞ր է խըռով ժողովուրդը գոռոզ Մահմուդ սուլթանին,
Մեկզմեկով խըռնված են ինչո՞ւ պաշտողք Ղուրանին.
Ի՞նչ է հարցնում բազմությունը էդ խուժադուժ իրարից,
Չիլի՞ շահին չար խաբար է հասել իշխան խաներից,
Չիլի՞ քուրդը վըրա տվել, թալան ել է Հերաթը,
Չիլի՞ Վիրքը ղոշում առած` հասել է մինչ Սեհրաթը։
Մեկանց երեսն ուրախ, զվարթ, մյուսներին խիստ տըրտում,
Կեսը հա՜յ-հա՜յ, կեսը վա՜յ-վա՜յ ասում, լալիս ու խընդում
Ղըզըլբաշն է հա՜յ-հա՜յ ասում, վա՜յ ասողը խեղճ հայն է,
Վա՜յ վագլախը մեր խեղճ ազգի քամբախտ կյանքի կես փայն է.
Վա՜ յ ասելով` օրը մաշեց, լուս արևը մըթացուց.
Վա՜յ ասելով՝ թագը կորուց, ձեռի թուրը բըթացուց.
Ա՜խ ազգի վա՜յ, ի՞նչ ողբ կարդամ էդ անիծած քու ձենին,
Քեզ ո՞վ ցանեց հայու երկրռւմ, որ պինդ կըպար մեր սըրտին։
|
|
Կուլի՞ յարաբ մեկ օր, երբ դու իսպառ կորչես մեր մեջեն,
Կուլի օր մի, երբ ցավք ու դարդք հայի հոգին չի տանջեն...
Ամա... աչքըդ շո՛ւռ տուր, նայե՛ դու էս երկու քամբախտ՛ին,-
Մեկի աչքը արտասվալի, արնաշաղախ մյուսին,
Որ լալիս է արտասուքով թըխամազ է ու ջահել,
Իսկ մեկելի գըլխուն վաղուց տարիքն իր ձյունն է ցանել...
Պատմութենիս միտքը կարճ է. շահը խիստ էր բարկացել
Իր նոքարի վըրա, իսկույն հրամայել էր կուրացնել.
Կուրացնել էր նա հրամայել, սրբատեսին կո՜ւյր դարձնել,
Ա՜խ, գիտե՞ք դուք, հասկանում եք, թե ի՛նչ բան է կույր ասել։
Չունգուր իմ խոսուն, դու թարիֆ արա՛ խեղճ կուրի հալը,
Օրենը քանի՞ անիծում է նա իր աշխարհ գալը.
Ի՞նչ է պետք նըրան աշխարհքիս գանձը, հարըստի մալը,
Մագամ չե՞ն հավսար թե փշրած շուշեն, թե անգին լալը։
Արևի շողքը կուրի էրեսը էրում է, էրում,
Կուրը արևի տեսքին համաշա հասրաթ է մընում.
Երկիր ծաղկազարդ, երկինք աստղազարդ` երազ են թըվում,
Խեղճին հավասար մութ են լույս ցերեկ, խավար իրիկուն։
Գարունն է գալիս, փըռում է գետնին նախշուն խալիչան,
Կոչունք է անում, մեջլիս են գալիս հավեր զանազան.
Ծաղկունքն էլ գալիս կանաչ ու կարմիր՝ նոր հարսի նըման,
Գարնան մեջլիսին անհրավեր մընում է կույրը միայն։
Օրը մթնում է, թուխպը քողում է երկնից դիմակը,
Հազար կումնից չախմախ է տալիս ամպից կեծակը,
Կանաչ-կարմիրը կամար է կապում ծագաց ի ծագը,-
Միայն խեղճ կուրի համար անտես է աստուծո փառքը։
Հերն ունի որդի, մերն ունի աղջիկ՝ նազլու ու սիրուն,
Զավակը ծնողաց երեսն նայելիս խընդում է, ցընծում,
Ծնողը զավակի վըրեն նայելիս՝ ինսան է տեսնում,
Ի՞նչ շահ է կուրին, թե ունի զավակ՝ տեսնել չէ կարում։
7. ԶՐՈՒՑ ՀՈՐՆ ՈԻ ՈՐԴՈՒ ՄԵՋ
Ծերը ասաց ջահել տըղին.-«Տե՛ս աշխարքիս քոռ բախտին,
Քըսան տարվա աշխատանքիս վարձն ա՛յս էր, վա՜յ իմ գըլխին.
|
|
Որդյակ, ինչ որ հիմի տեսար` մըտքիդ պահե՛ հավիտյանմ
Եվ ինչ որ քեզ պատմելու եմ չի մոռանաս ցօր մահվան:
Լըսե՛ իմ որդի, լըսե՛, սիրական,
Սրտի դարդերը հորըդ չվառական,
Լըսե՛ դու ուշքով հորըդ զըրուցին
Ու մի՛ մոռանար մինչ շունչըդ վերջին։
Վառվում է սիրտըս բոցով գեհենին,
Արունըս եռում դամարիս միջին.
Հոգուս մեջ ոխը դադար չէ տալիս
Ինձ ոչ օր ցերեկ, ոչ ժամ քընելիս։
Ա՜խ, ես այս օրվան պիտի հասնեի,
Դուշմանիս մինչ վերջ հաղթող տեսնեի.
Ինչո՞ւ պակսեցավ ուժը իմ սըրտեն,
Որ սուր չառի ձեռս դուշմաններուս դեմ։
Զանց այսպես թըշվառ օրեր անցնելը
Բյուր պատիկ լավ չէ՞ր փառքով մեռնելը...
Ո՜հ, որդյա՛կ, որդյա՛կ, անիծիր դու մի՛
Ալևոր հորըդ օրերն ցավալի.
Բա՛վ է, որքան ես գըլուխս եմ լացել.
Արուն արցունքով մահիճս եմ թացել.
Մի՛ դու էլ նորից անիծիր ինձ, մի՛,
Արևուդ մատաղ, ազիզ իմ որդի.
Լըսե՛, իմ որդի, լըսե՛, սիրական,
Սըրտի դարդերը հորըդ չվառական...
|
|
|
|
