Ֆրդուսի. Պատկերներ նրա կեանքից
Պարսկաստանի քաղաքական և ներքին ընտանեկան կազմը մի կարևոր փոփոխութեան ենթարկւեց եօթներորդ դարի սկզրին, երբ Արաբիայում ծագեց Մահմեդի վարդապետութիւնը։ Մահմեդը Քրիստոսից վեց հարիւր տարի յետոյ ծնւեց և արաբացիներից ճանաչւեց բոլոր մարգարէների մէջ ամենամեծը: Խալիֆաները- Մահմեդի տեղապահները - մարգարէի մահից յետոյ դուրս գալով իրանց երկրից, սկսեցին աշխարհակալութեան ետևից ընկնել և Մահմեդի ղուրանը տարածել։ Պարսկաստանն եղաւ առաջին երկրներից մէկը, որ արաբացիների իշխանութեանն ենթարկւեց։ Խալիֆաները ոյժի և սրի օգնութեամբ պարսիկներին ընդունել տւին մահմեդականութիւնը: Քանդեցին Որմիզդի տաճարները և անհազչելի հուրը հանգաւ: Յազկերտ Գ․, Սասանեան տոհմի վերջին թագաւորը, որմզդական կրակն առած՝ փախաւ Բակտրիա և իր երկիրը արաբաբացի աշխարհակալների ձեռքը թողեց: Շատ կրակապաշտներ հաւատարիմ մնալով իրանց պապենական կրօնին՝ թողին-փախան հայրենիքից:
Սրի օգնութեամբ պարսիկների արմատական կրօնը փոխելուց յետոյ՝ արաբացիները ձեռնամուխ եղան նրանց լեզւին և ուզեցին ստոր միջոցներով վերացնել ժողորվդի միջից Պարսկաստանի փառաւոր անցեալի յիշատակները և պապերից ժառանգած վարք ու բարքը, նիստ կացը, ազգային սովորութիւնները... խեղդել ժողովրդի հայրենասիրական զգացումները:
Արաբացոց վարմունքը հասկանալի էր: Եթէ պարսիկները ընդունէին նրանց հաւատը, լեզուն, նիստ ու կացը, սովորութիւնները, մոռանային իրանց հայրենիքը և նրա անցած փառքը, ազգային տեսակէտից ամեն բան կորցրած կը լինէին:
Կորցնելով իր լեզուն, մոռանալով հայրենի երկրի սրբազան յիշատակները՝ ազգը անջատւում է իր ազգայնական ընտանիքից: Դառնալով օտար ընտանիքի անդամ, փոխում է իր սովորութիւնները, կենցաղի ձևը, մտածելու եղանակը և յետոյ հետզհետէ դէմքի գծերը:
Այսպիսի մի վերածնութիւն էին սպասում արաբացիները պարսիկներից: Նրանք յոյսով էին, որ պարսիկները կը խառնեին իրանց հետ, մի ազգութիւն կը կազմեն և կը մոռանան իրանց ով լինելը: Կարծես նրանք հասնում էին իրանց նպատակին: Իրանի արևմտեան նահանգների մահմեդական տաճարներում, դատաստանատներում, պաշտօնակատարների բերանում, առուտուրի մէջ և հետզհետէ ամեն տեղ լսւում էր արաբացիների լեզուն:
Բայց այդպէս չէր ուրիշ տեղերում: Նա անփոփոխ կերպով պահպանւում էր արաբիայից հեռու ընկած գաւառներում:
Մայրենի լեզուն յաղթւածներին յիշեցնում էր, որ նրանք առանձին ազգ են, կարող են ինքնուրոյն կերպով ապրել, իրանք իրանց կառավարել:
Իրանի անցեալ փառքի նւիրական աւանդութիւնները հանգիստ չէին տալիս պարսիկներին: Արաբացիները սիրով կը պոկէին արմատից այդ յիշատակները...Նրանք չէին խնայում, այրում էին աւանդապահ դրքերը: Բայց աւանդութիւնները, հայրենիքին վերաբերեալ պատմւածքները արաբացիները չըկարողացան դուրս կորզել պարսիկ ժողովրդի յիշողութիւնից և սրտից:
Նախկին լեզուն և ընդհանուր աւանդութիւնները միացրին պարսիկներին մի ընդհանուր կապով, յիշեցրին, որ նրանք մի ընտանիքի զաւակներ են, յիշեցրին նրանց իրանց անկախութեան օրերը:
Ժողովուրդը արդի դրութիւնը պատահականութիւն համարեց, պատահականութիւն, որը շատ անգամ է կրկնւել ազգերի կեանքում: Այդ պատահականութեանը նա մեծ նշանակութիւն չըտւեց, կուրօրէն չընկաւ նրա գիրկը, լաւ հասկանալով նրա անցողականութիւնը: Եղան մարդիկ, որոնք ըմբռնելով ժամանակի ոգին, ընկան ժողովրդի մէջ և վառեցին նրա հայրենասիրութիւնը, բարձրացրին նրա ոգին: Նրանք արծարծեցին այն գաղափարը, որ արաբացոց լծից ազատւելու համար ժողովրդին հարկաւոր է միութիւն, ինքնուրոյնութիւն և տոկոնութիւն:
Եւ ահա Իրանի մի քանի նահանգներում կորցրած ազատութիւնը վերադարձնելու փորձեր եղան: Եկաւ վճռական ժամը: Մահմեդի յաջորդների լայնածաւալ պետութիւնը դէպի իր անկումն էր դիմում: Ընչասէր և հեշտասէր ամիրաներն իրանց մատնել էին զեղութեան և անառակութեան: Պարսկական նահանգները մէկը մէկի յետևից պոկէին գալիս տիրապետող պետութիւնից և առանձին իշխանութիւններ, թագաւորութիւններ կազմում:
Արաբական խալիֆայութիւնից պոկւած և առանձին իշխանութիւններ կազմած նահանգներից մի թագաւորութիւն առաջացաւ Մահմուդ-շահի, այդ զօրեղ և տաղանդաւոր մարդի իշխանութեան տակ։
Մահմուդ շահը զէնքի զօռով լայնացրեց իր տէրութեան սահմանները և թալանած գանձերով հարստացրեց իր թագաւորանիստ քաղաքը: Նրա հայրը, որ ստրկական ծագում ունէր, խորամանկութեամբ էր հասել արքայական գահին, իսկ ինքը իր հարազատ եղբօրը գահազուրկ անելով և բանդարկելով, թագաւոր նստեց:
Չընայած նրա բռնակալական ոգուն, որ յատուկ է բոլոր արևելեան իշխողներին, նա մի մեծ ծառայութիւն արեց իր ազգին: Նա ամեն կերպ աշխատեց ժողովրդի սրտում կենդանացնել և վառ պահել Իրանի փառքի յիշատակները: Նա կամեցաւ, որ տիրապետող լեզուն միմեայն պարսկերէնը լինի, արաբերէնը մոռացւի:
Պալատականներին, պաշտօնակատարներին, դատաւորներին հրամայւած էր արաբերէն չըխօսել: Բացի այդ համարեա ամեն երեկոյ Մահմուդը հաւաքում էր իր մօտ հեղինակներին և բանաստեղծներին: Նրանք իրանց գրածները պէտք է պարսից լեզւով կարդային:
Նա աւելի սիրում էր լսել այն պատմւածքները Իրանի անցեալից, որոնք ոտանաւորների ձևով էին գրած: Նրա հրամանով պէտք է գրի նւէին այն բոլոր աւանդութիւնները, որոնց պահել էր ժողովրդի յիշողութիւնը:
Մահմուդը շատ և շատ աւանդութիւններ հաւաքել տւեց Իրանի մասին: Նիւթը արդէն պատրաստ էր: Նրան հարկաւոր էր այնպիսի մի բանաստեղծ, որ կարողանար գրաւիչ և կենդանի կերպով, մաքուր պարսկերէնով, վայելուչ և ներդաշնակ յանգերով պատմել այդ աւանդութիւնները:
Պալատական բանաստեղծների մէջ առանձնապէս աչքի էր ընկնում բանաստեղծ Անսարին:
—Անսարի, —ասաց թագաւորը, — գեղեցիկ ոտանաւորներով պատմիր մեզ մեր անցեալը, կենդանացրու իմ ազգի յիշողութեան մէջ պարսիկ թագաւորների, մեծահամբաւ փահլևանների յիշատակները, որպէսզի պարսիկները նորից արիանան ոգով, որպէսզի նրանց մէջ ցանկութիւն առաջ գայ անմահական գործեր կատարելու:
Հասկացաւ Անսարին, որ այդ պահանջը իր ուժերից վեր է:
Մեծափառ արքայ,—ասաց նա, — շատ գեղեցիկ միտք է քո միտքը, ամենամեծ պատւի արժանացրիր ինձ այդ առա ջարկութիւնովդ. բայց ես շնորհք չունեմ արժանապէս կատարելու այդ մեծ գործը: Թոյլ տուր, արքայ, ես մի մարդ ցոյց կը տամ, որն աւելի ընդունակ է այդ բանը անելու: Թուս քաղաքում ապրում է մի համեստ բանաստեղծ—Աբուլ-Ղասիմ-Մանսուր անունով: Նա իրան նպատակ է դրել գլուխ բերել քեզ զբաղեցնող միտքը։
Աբուլ-Ղասիմ-Մանսուրը մի երկրագործի որդի էր Թուս քաղաքից: Նա սիրում էր իր հայրենիքը և նրա պատմութիւնը: Որոնում էր և գրի առնում ոտանաւորների ձևով աւանդութիւնները: Այդ չափաւոր գրւածները այժմեան պօէմաների ձին ունէին: Այդպիսի մի շարք պօէմաները պէտք է կազմէին այն մեծ գիրքը, որ կոչւում է «Շահ-Նամա» կամ «Գիրք թագաւորաց»:
Աբուլ-Ղասիմը 36 տարեկան էր, երբ սկսեց գրել «Գիրք թագաւորացը»: 58 տարեկան հասակում Մահմուդ շահը հրաւիրեց նրան իր մայրաքաղաքը, որ այնտեղ շարունակէ սկսած գործը:
Աբուլ-Ղասիմը ուրախութեամբ եկաւ հոյակապ մայրաքաղաք... և երկար ժամանակ չը կարողացաւ մտնել արքունիք: Թէև Անսարին ընդունում էր նրա ձիրքը, բայց միւս պալատական բանաստեղծները աշխատում էին որքան կարելի է հեռու պահել վտանգաւոր հակառակորդին: Նրանք լաւ գիտէին, որ Աբուլ-Ղասիմը պէտք է նսեմացնէ իրանց և իրանք նրա առաջ այնպէս պէտքէ խաւարէին, ինչպէս արեգակի առաջ աստղերը:
Սակայն Անսարին յաղթեց: Նա շահի մօտ կարդաց Աբուլ-Ղասիմի գրած մի վէպը: Շահը շատ ուրախացաւ և հրամայեց կանչել բանաստեղծին պալատ:
—Նրա բանաստեղծութիւնները դրախտական բանաստեղծութիւններ են, ասաց Մահմուդը: Այն օրից Աբուլ-Ղասիմին անւանեցին Ֆրդուսի, որ պարսկերէն նշանակում է դրախտական: Նրան յանձնեցին այն բոլոր աւանդութիւնները, որոնք հաւաքւած էին շահի հրամանով: Բանաստեղծին տեղ տւին պալատական այգիների մէջ: Նրա բնակարանը զարդարեցին Իրանի և Թուրանի արքաների և քաջազունների պատկերներով, երիվարների, փղերի, առիւծների ձևակերպութիւններով, որպէսզի նա հոգով տեղափոխւի այն աշխարհը, որ ուզում էր նկարագրել:
Ոչոք նրան չըպէտք է խանգարէր:
Աբուլ-Ղասիմը հէնց որ վերջացնում էր մի որև է պատմուածք, կարդում էր թագաւորի առաջ: Այդպիսի մի ընթերցումը կատարեալ տօնի բնաւորութիւն էր ստանում և կապւած էր խնճոյքի, երաժշտութեան և պարերի հետ:
—Առատ պարգև կ՚ստանաս դու, շատ անգամ էր բացականչել շահը: Եւ հրամայեց իւրաքանչիւր յանգաւ որ երկտողի համար տալ Ֆրդուսուն մի թուման: Թումանը դրամի անուն է: Պարսկաստանի դրամները կամ թումանները լինում էին արծաթից և ոսկուց։
Մարդիկ այսպէս գիտէին. երբ հասարակ ժողովուրդը թումանի անուն է տալիս, այդ պէտք է հասկանալ արծաթ թուման:
Իսկ երբ Մահմուդ շահն է խօսում թումանից, անկասկած թումանը ոսկի է.
Այդպէս էլ կարծում էր Ֆրդուսին:
—Պահի՛ր, արքա՛յ, իմ թումանները, պատասխանում էր նա շահին: Թող հաւաքւի ինձ համար նշանակած գանձը: Կը վերջացնեմ աշխատանքս, կը հրամայես կը տան ինձ իմ հասանելիքը։ Ես մտադիր եմ այդ փողերով մի բարի գործ կատարել, իմ հայրենի քաղաքում մի ջրի ամբարտակ շինել: Այդպիսի մի ամբարտակի խիստ կարիք ունի այն քաղաքը: Ամբարտակը կը ջրէ շրջակայ դաշտերը. դաշտերը կը ջրւին և առատ հունձ կը տան. իմ անունս կը յիշւի ու կը յիշւի:
Համաձայնեց Մահմուդը։
Ֆրդուսին աշխատում էր ու անդադար աշխատում։
Մի սարսափելի դժբախտութիւն խիստ վշտացրեց ծեր բանաստեղծին: Մեռաւ նրա սիրելի որդին, մի գեղեցիկ պատանի, որի մասին հայրը հետևեալն երգեց:
|
Սակայն այդ վիշտն էլ չը կարողացաւ յետ կանգնեցնել նրան իր մեծանուն գործից:
Նախանձեցին պալատականները, տեսնելով շահի դէպի Ֆրդուսին տածած ողորմածութիւնը: Նրանք ամեն կերպ աշխատում էին սևացնել ոգևորւած բանաստեղծին: Քաջ գիտենալով, որ Մահմուդը ջերմեռանդ մահմեդական է, նրանք շարունակ կրկնում էին.
«Ֆրդուսին անհաւատի մէկն է, Ֆրդուսին կատարեալ մահմեդական չէ: Մտքով և հոգով շարունակ ապրելով վաղեմի քաջազունների՝ և փահլևանների հետ, նա հակւած է դէպի կրակապաշտութիւնը»: Մահմուդը դժբախտաբար հաւատաց այդ ստոր զրպարտութիւներին: Բայց Ֆրդուսին իրան այնպէս էր ձևացնում, որ իբրև թէ ոչինչ չի նկատում և դարձել շարունակում էր իր գործը:
Սառնութիւն առաջացաւ թագաւորի մէջ դէպի Ֆրդուսին:
Օգտւելով հանգամանքից, թշնամիները իր ժամանակին բաց չէին թողնում Ֆրդուսու ապրուստի համար որոշւած փողը: Ֆրդուսին շատ անգամ նեղութիւն էր քաշում... սակայն և թշւառութեան մէջ դարձեալ շարունակում էր իր գործը: Հրաշակերտ պատմւածքները, մէկը միւսից աւելի գողտրիկ, բղխում էին նրա հոգուց:
Տասներկու տարի աշխատելով Ղազւինում, նա 71 տարեկան հասակում վերջացրեց իր երկը — «Գիրք թագաւորաց»:
Ց՚վերջ երգած է երգը:
Քսաներեք տարի էլ ջոկ էր նա աշխատել այդ գրքի վրայ: Ընդամենը երեսուն և հինգ տարի։ Գիրքը պարունակում է իւր մէջ 60,000 երկտող:
Իրաւացի էր երգչի ասածը:
|
|
«Գիրք թագաւորացը» կամ «Շահ-նաման» բոլոր ազգերի ամենանշանաւոր բանաստեղծական երկերից մէկն է համարւում:
II
«Ց՚վերջ երգած է երգը»:
Բանաստեղծը 60,000 երկտողանոց գիրքը ուղարկեց իր մեկեանաս Մահմուդ շահին: Պատմում են, որ Մահմուդ շահը ընդունելով հրաշակերտ գիրքը, հրամայեց ուղարկել Ֆրդուսուն անհաշիւ ոսկէ թումաններ, այնքան, որքան մի փիղը կարող էր տանել: Բայց թագաւորի խորհրդատուները, որոնք առաջուց թշնամի էին Ֆրդուսուն, փոխեցին շահի մտադրութիւնը:
—Արժէ՞, որ այդ անհաւատ մարդի համար, Տէր արքայ, քո գանձարանը դատարկես, ասացին նրանք: Դու խոստացել ես իւրաքանչիւր երկ տողի համար մի թուման և նա թող ստանայ իր 60,000 արծաթ թումանները: Չէ՞ որ դու քո իմաստութեամբ ոսկու անուն չես տւել
Մահմուդը լսեց նրանց և ուղարկեց Ֆրդուսուն 60,000 արծաթ թուման: Ընծան տանող դեսպանները բանաստեղծին գտան բաղնիսում, ծունկ չոքեցին և երկու տոպրակ փողը յանձնեցին նրան:
Ֆրդուսին, տեսնելով որ շահը իր խոստումը չէ կատարել, ոսկէ թումանների տեղ ուղարկել է արծաթ թումաններ, ծիծաղեց ու դառը ժպիտը երեսին փողը երեք բաժին արաւ, երկու բաժինը տւեց դեսպաններին, մնացածը բաղնիսի ծառային, որ իրան լողացրել էր: Ապա հագնւեց, դուրս եկաւ բաղնիսից, ցուպը ձեռքն առաւ հեռացաւ քաղաքից:
Մահմուդ շահը լսելով այդ մասին, սաստիկ բարկացաւ:
—Բռնեցէք Ֆլդուսուն և փղի ոտների տակ գցեցէք, հրամայեց նա.
Բայց Ֆրդուսին արդէն հեռացել էր մայրաքաղաքից: Թագաւորի բարկութիւնը շուտով անցաւ և նա փոխեց իր խիստ պատիժը:
Հեռանալով քաղաքից, Ֆրդուսին իր բարեկամի մօտ մի նամակ թողեց և խնդրեց որ քսան օրից յետոյ ուղարկէ շահին:
Նամակը ամբողջովին կայ և ահա դրա մի կտորը:
«Ներդաշնակ յանգերով ես երգեցի իմ հայրենիքի անցեալը, չարչարւեցի մինչև ութսուն տարեկան հասակս...և յանկարծ իմ բոլոր փայփայած յոյսերը ոտի տակ ընկան: «Վաթսուն հազար երկտողի մէջ ես երգեցի պատերազմները, վերգերի հարւածները, տէգերը, սաղաւարտները և զրահները, հրատապ անապատները, փղերը, չար ոգիները, որոնց հեծեծանքը հասնում է մինչև երկինք, փահլևանները, որոնք ընտելացած էին պատերազմի ձայնին, նշանաւոր թագաւորները բազմած իրանց լուսապայծառ գահերի վրայ։ Վաղուց մեռած են այդ թագաւորները, այդ դիցազունները, բայց իմ երկը կենդանացրեց նրանց անունները:
«Օ, շահ, ի՛մ երկը ես քեզ բերի և քո անունը պահ տւի գալող սերունդին:
«Մարդկային հիմնարկութիւնները կործանւում են կիզիչ արեգակի ճառագայթներից, անձրևից, բայց իմ երգերը մի հոյակապ շինութիւն է, որ չի վնասւում քամիներից և փոթորիկներից: Կանցնեն դարեր և իմ երգերը միշտ կը կարդան բանականութիւն ունեցող մարդիկ.
«Պարսից երկրի համար իմ երգած երգով ես յարութիւն տւի պարսկաստանին և մի ուրիշ թագաւոր ինձ կը նստեցնէր իր հետ գահին: Դու էլ, եթէ արքայական արիւնից լինէիր, իմ գլխին ոսկէ թագ կը դնէիր: Բայց դու, ստրկական արեան շառաւիղ, նախանձով ես լսում մեծ մարդկանց անունները:
«Երեսուն տարուց աւելի չարչարւեցի «գիրք թագաւորաց» ի վրայ այն յոյսով, որ դու քո 16անձնական խոստմանդ համաձայն կը վարձատրես ինձ, կեանքիս մնացած օրերը կը խնամես, ինձ կը բարձրացնես: Դու բաց արիր քո գանձերը այն մտքով, որ վարձատրես իմ անկողոպտելի գանձը: Քո ընծայովը ես բաղնիսի փողը վճարեցի:»
Այդ նամակը յանձնեցին Մահմուդին: Նա հրամայեց ինչ էլ որ լինի հասնեն Ֆրդուսու ետևից: Բայց քսան օրւայ մէջ բանաստեղծը շատ էր հեռացել:
Ֆրդուսին երկար ժամանակ ծածուկ էր ապրում, թափառում էր տեղից տեղ: Վերջապէս նրա բարեկամները իմաց տւին, որ շահի բարկութեիւնը անցել է և նա կարող է վերադառնալ իր հայրենի Թուս քաղաքը և ազատ ապրել այնտեղ: Ֆրդուսին վերադարձաւ Թուս և այնտեղ իր փոքրիկ այգու մշակութեամբ պարապեց:
III
Վերջալոյսն է... շատրւանները գործում են․․․ Գորգը փռած, շահը վրան նստած է․ շուրջը փարթամ, հոտաւէտ ծաղիկներ, վայելչակազմ չինարիք, թզենիներ: Շահի տրամադրութիւնը տեղն է: Նա երգ է լսում:
— Ի՜նչ հրաշալի երգ է, բացականչում է Շահը, և ինչ գողտրիկ յանգեր: Այդ ո՞ւմ երգն է: —«Ֆրդուսունն է», պատասխանում է Անսարին:
—Ֆրդուսո՞ւնն է: Նա դեռ կենդանի՞ է, ո՞րտեղ է նա:
—«Շատ ժամանակ է, որ նա չքաւորութիւնով ապրում է իր հայրենի քաղաքում և իր փոքրիկ այգին է մշակում:
Մտածմունքի մէջ ընկաւ Մահմուդը: Երևի նա յիշեց իր նախկին անարդարութիւնը: Պառկած դրութեան մէջ նա երկար մնաց և մտածում էր:
—Լսիր վերջապէս, Անսարի, ասաց նա։ Հրամայի՛ր թող իսկոյն և ետ դուրս քաշեն հարիւր ուղտ:
|
Եւ էլ ինչ, էլ ինչ հարստութիւն, ասես որ առաջ չ՚եկաւ: Բոլորը թագաւորի հրամանով պէտքէ տարւէր Թուս քաղաքը: Մի ամբողջ նահանգից ժողոված հարկով միայն պարգևներ առնւեցին: Շարժւեց տեղից ահագին քարւանը: Նա գնում է դէպի Թուս:
|
Երբ քաղաքի մի դռնից ներս էին բերում թագաւորի ընծաները, միւս դռնից դուրս էին տանում աղքատութեան մէջ մեռած բանաստեղծի դիակը:
Պատմում են, որ Ֆրդուսին քաղաքի հրապարակովը անցնելիս լսում է թէ ինչպէս մի տղայ երգում է նրա երգերից մէկը: Այդ երգը շահին գրած նամակից է լինում, որ յեշեցնում է զառամեալ ծերունուն նրա գլխից անցած անբաղդ օրերը: Նա այդ երգից սաստիկ յուզւում է և ուշաթափւում: Հազիւ հազ կարողանում են ծերունուն տուն հասցնել: Մի քանի րոպէից յետոյ նա հոգին աւանդում է:
Միանգամայն հանգիստ չառաւ Ֆրդուսու աճիւնը խոնաւ գերեզմանում:
Նրան թաղեցին այգու մէջ, բայց շէխը՝ Թուսի հոգևորական գլուխը՝ թաղման ծէսը չը կատարեց:
Որքան խնդրեցին, աղաչեցին, որ նա իր անգութ վճիռը փոխէ՝ չեղաւ: Նա լսել անգամ չէր ուզում:
Բայց աւանդութեան ասելով, հետևեալ գիշերը շէխը երազում տեսաւ, որ Ֆրդուսին դրախտում ման է գալիս կանաչ շորեր հագած և գլխին թանկագին քարերով թագ դրած:
—Այդ ի՞նչպէս է, որ հաւատուրացը դրախտ է մտել,— զարմանքով հարցնում է շէխը երազում:
«Ի պատիւ իր գրած բանաստեղծութիւնների,—պատասխանեցին նրան դրախտի պահապանները: Նա հրաշալի կերպով երգեց Աստծու մեծութիւնը»:
|
Վեր թռաւ շէխը անկողնուց, շտապով հագնւեց և գնաց բանաստեղծի գերեզմանի վրա որոշեալ ծէսը կատարելու:
Շահի պարգևները տարան բանաստեղծի աղջկան:
—Ես թագաւորից ոչինչ չեմ ուզում,— պատասխանեց նա: Պարգևները տարան հանգուցեալի քրոջը. նա խնդրեց այս փողերով ամբար շինեն և ջրանցք փորեն, որ իր եղբօր միակ ցանկութիւնն էր: Այդպէս էլ արին: Միայն դարձեալ փող շատ մնաց: Այդ մնացած փողով էլ իջևան շինեցին քարւանների համար:
Պատմում են, որ Ֆրդուսու գերեզմանը մինչև օրս էլ պահպանւել է Թուսի շրջակաքում: Այդ մի գմբեթաւոր մատուռ է գոյնզգոյն աղիւսներից:
IV
Ֆրդուսու «Շահ-Նաման» թարգմանւած է համարեա եւրոպական բոլոր լեզուներով: Բնագրից թարգմանել է հայերէնի Ս․ Գիւլզադեանը «Ռոստամ և Սոհրաբ» ամբողջական վէպը և մի քանի հատւածներ։
Ֆրդուսու գրած պատասխանը Շահի դպրապետին Գիւլզադեանի թարգմանութեամը:
|
|
Մահմուդ-Շահի երեք բանաստեղծի և Ֆրդուսու անպատրաստից քառատողը:
|
Ֆրդուսու «Սպանդեարի եօթ-խան ճանապարհի վէպի» նախերգանը իւր մեկենաս Մահմուդ-Շահին, որ բերում ենք քաղւածօրէն «Ռոստամ և Սոհրաբ» գրքից:
|
|
Այս հրաշագեղ նկարագրութիւնը, գերազանցօրէն գեղարւեստական, լի իմաստալից մտքերով և խորին փիլիսոփայութեամբ, այսպէս է վերջացնում Աբուլ-Ղասիմը—Ֆրդուսին-եդեմի բանաստեղծը:
|
|
Մի տեղ Ֆրդուսին գուսանի բերանը հետևեալ խօսքերն է դնում:
|