ժողովրդի արդյունաբերող մասը, մշակը, կողոպտվում է զանազան հարստահարողներից, նրանից, որ ճանապարհների հաղորդակցությունները վատ են և երկրի բերքը չէ արտահանվում, նրանից, որ մենք չունենք ոչ մի ընկերություն, ոչ մի հիմնարկություն, որ նպաստեր երկրի տնտեսական դրությունը բարվոքելու...— Ո՞ր մեկը ասեմ։
— Դուք կարծում եք, այժմյան հանգամանքների մեջ հնար կա՞ բարվոքելու...
Խոսակցությունը անցավ այն առարկայի վրա, թե արդյոք կարելի՞ է մի այնպիսի երկրում, ուր տիրող կառավարությունը, փոխանակ նպաստելու, ինքն է արգելք գնում ամեն հառաջադիմության, ուր մահմեդական ցեղերի կամայականությունը չափ և սահման չունի, ուր մարդու կյանքը, կայքը ամեն րոպե վտանգի ենթակա էր,— մի այդպիսի երկրում կարո՞ղ է հայը անձնատուր լինի խաղաղ աշխատության և տնօրինել իր կյանքի բարին։ Հայրիկը ասաց։
— Մեր շրջապատող աննպաստ հանգամանքների մեջ, իրավ է, մեր ժողովուրդը չէ կարող իրան նվիրել խաղաղ աշխատության, և այդ պետք է գլխավոր պատճառներից մեկը համարել, որ շատերը դուրս են փախչում հայրենիքից, գնում են օտար երկրներում բախտ որոնելու։ Բայց խո բոլոր հանցանքը չէ՞ կարելի դնել միայն չարագործի վրա, որ կողոպտում է, հափշտակում է ուրիշի աշխատության արդյունքը։ Նույնքան հանցավոր պետք է համարել և նրան, որ թույլ է տալիս իրան կողոպտել։ Ես հավատացած եմ, որ քուրդ ավազակը երբեք չի մոտենա հայի ոչխարների հոտին, եթե գիտենա, որ կհանդիպի տիրոջը՝ հրացանը ձեռին։
— Ես էլ այդպես եմ կարծում,— ասաց Ասլանը։— Բայց ինչո՞ւ հոգևորականությունը, որ կարող էր ավելի ազդել, չէ քարոզում հայերին փոքր ի շատե անձնապաշտպանության սովորել։ Արևելքում կրոնը և հոգևորականությունը միշտ դեր են խաղացել ամեն մի հասարակական շարժումների ժամանակ և պիտի խաղան։
Հայրիկի դեմքը դարձյալ մռայլվեցավ։
— Ես իմ պաշտոնակիցներից ա՛յդ չեմ սպասում,— ասաց նա,— որ նրանք քարոզեին ժողովրդին անձնապաշտպանության սովորել․ ես նրանցից շատ գոհ կլինեի, եթե ստրկության չսովորեցնեին։ Նրանք ամեն հոգսեր կառավարության վրա են դնում։ Կառավարության գործն է, ասում են, հսկել կարգի և ժողովրդի
