կյանքի ու մահվան, տնւո․ ու սոցիալ․ անհավասարության մասին՝ նա այն ընդհանրացումներ է անում։ Ֆեոդ, հա– սարակարգում եղած խոր հակասություն– ները, հասարակական դասերի վխ ․ակ– ների մեծ տարբերությունը բացատրում է բախտով կամ աստծու կամքով (<Եւ այ՞ս էր բան քո հրամանի, Արդար, f րաւ ղատաւորի․ Մէկն ի պապանց պարոնո ւդի, Աէկն ի հարանց մուրող լինի․ Մէկին հա– զար ձի եւ ջորի, Մէկին ո՛չ ուլ մի, ոչ մա– քի, Մէկին հազար դեկան ոսկի, Մ1կին ո՝չ փող մի պըղնձի․ Մէկին հարամն յաշո– ղի, Մէկին հալալն կորուսի»)։ Նա դ<յգոհ է աստծուց և տարակուսում է, թե իւ ո՞ք աստված արդար դատավոր է։ Սաէայն իբրև միջնադարյան մարդ ու մտսծող Ֆ․, ի վերջո, համակերպվում է աաւծու կամքին։ Նա պայքարի հարց չի առա– ջադրում, այլ սոսկ դժգոհում է ա1 ար– դարությունից։ Այս չորս բանքերն իրենց բովանդաէու– թյամբ հեղինակին դարձնում են ոչ միայն հայ միջնադարյան, այլև համաշխարհա– յին գրկ–յան նշանավոր դեմքերից մե– Կը։ Ծերության տարիներին Ֆ–ի ստեղծա– գործության մեջ սկսում են իշիւել աշխար– հի ունայնության մասին խոհերը, կրոնա– բարոյախոսական թեմաները։ Հեղին սկը փառաբանում է աստվածային արարչա– գործությունը, խոսում է հոգու և մարմնի հակամարտության, այսաշխարհայիէ և հանդերձյալ կյանքի, մեղքերի քավու– թյան, ահեղ դատաստանի մասին ևն։ Այս թեմաներով են գրված ««Գեղեցիկ պ ստ– կերք ու հեր», «Մինչ ածէ զմահն ու /ոտ է եւ անողորմ գըրօղն գայ», «Մի՝րտ իմ, ընդէ՞ր ես խըռովել», «Այս է համասվ իւռ ծաղիկն», «Եկայք որ ի բաց թողունք․․․», «Ի՝մ սիրտ, վատին մի՝ լըսեր․․․», «է՜ անօրեն եւ անառակ», «Ով կու սիրէ կուժ ու կըթխայ», «է՞ր չես երթար ի միտքդ ի վար*, <էՊաագաՆ, որ հրեա ասաուած ժովսէսի» տողերով սկսվող և այլ բանաս– տեղծություններ։ Կրոնախրատական բան– քերում Ֆ․ խրատում է հետևել ավետա– րանական պատգամներին, պատրաստ լինել վերջին դատաստանին, ուրանաւ մարմինը, զղջալ, բարիք անել, չԱնել ագահ, արծաթասեր, նախանձ, կաշառք չվերցնել, ողորմալ աղքատներին, ևն։ Այս բնույթի բանաստեղծություննել ում Էլ, թեև հեղինակին կաշկանդում են կլոն․ կաղապարները, նկատելի է քննադասու– թյան խռովահույզ ոգին։ Ֆ–ի բանքերն ինքնաբուխ ստեղծագոր– ծություններ են, աչքի են ընկնում թեմ՛ա– տիկ ու արտահայտչական միջոցն Յրի բազմազանությամբ, գեղեցիկ ու ինք ւա– տիպ պատկերներով ու համեմատութրււն– ներով, ժող․ բանահյուսության տարրե– րի, առածների ու ասացվածքների օգսա– գործմամբ։ Ամենից շատ նա գործածէ լ է գուսանական–ժող․ երգերի «հայերէն», «հայրեն» կամ «հայրենի կարգ» կոչւ ած տաղաչափությունը, անգամ կրոԱ․ ]՝ա– նաստեղծությունների զգալի մասը զըր– ված է այդ չափով։ Ֆ–ի բանաստեղծությունների մեծ մասը հայտնաբերել, մնացածները հավաքե և դրանց գիտաքննական բնագրերը հրա– տարակության է պատրաստել Տիրայր Վարդապետը։ Երկ․ Բանաստեղծություններ* Ե․, 1941։ Դի– վան, Նյու Տորք, 1952։ Տաղեր, Ե․, 1982։ Գրկ․ Ա Բ և ղ յ ա ն Մ․, Երկ․, հ․ 4, Ե․, 1970, Էշ 288-342։ Հովհաննիսյան Ա․, Ֆրիկը պատմաքննական լույսի տակ, Ե․, 1955։ ժամկոչյան Հ․, Պատմա–բանասիրա– կան դիտողություններ Ֆրիկի և նրա տաղերի մասին, «ՊԲՀ», 1958, Jsfe 1։ է․ ՊիվւսզյաՆ
ՖՐԻԿՑԻՈՆ ՓՈԽԱՆՑՈՒՄ [< լատ․ fric- tio (frictionis) – շփում], շփական փ ո խ ա ն ց ու մ, մեխանիկական փո– խանցում, երբ շարժումը փոխանցվում կամ փոխակերպվում է միմյանց սեղմվող գլոր– ման մարմինների (գլանների, կոների ևն) միջև առաջացող շփման ուժերի շնոր– հիվ։ Ֆ․ փ․ կիրառում են զուգահեռ և հատվող առանցքներով լիսեռների միջև շարժումը փոխանցելով, պտտական շար– ժումը պտուտակայինի և համընթացի փո– խակերպելու համար։ Ֆ․ փ․ լինում է հաս– տատուն և փոփոխական փոխանցման հարաբերություններով։
ՖՐԻՁԵ Վլադիմիր Մաքսիմովիչ (1870, Մոսկվա –1929, Մոսկվա), սովետական գրականագետ և արվեստաբան։ ՄՄՀՄ ԴԱ ակադեմիկոս (1929)։ ՍՄԿԿ անդամ 1917-ից։ Ղեկավարել է Լեզվի և գրկ–յան ինստ–ը (1922-ից), Կարմիր պրոֆեսուրա– յի ինստ–ի և Կոմունիստական ակադեմիա– յի գրկ–յան բաժինները, խմբագրել «Լի– տերատուրա ի մարկսիզմ» («Литература и марксизм», 1928–29), «Պեչատ ի ռևոլ– յուցիա» («Печать и революция», 1929) ամսագրերը, «Դրական հանրագիտարա– նը» («Литературная энциклопедия», т․ 1–2, 1929)։ «Ակնարկներ արևմտաեվրո– պական գրականության պատմության» (1908), «Ֆրեյդիզմը և արվեստը» (1925), «Արվեստի սոցիոլոգիան» (1926), «Ար– վեստագիտության պրոբլեմները» (1930) և այլ աշխատություններում, հենվելով առավելապես Դ․ Պլեխանովի գեղագիտ․ հայացքների վրա, Ֆ․ ձգտել է զարգացնել գրկ–յան և արվեստի պատմության մա– տերիալիստական ըմբռնումը (ընդ որում՝ գռեհիկ սոցիոլոգիզմի ոգով)։
ՖՐԻՈՒԼԻ ՎԵՆԵՏԻ4 ՋՈՒԼԻՍ (Friuli Ve– nezia Giulia), վարչական մարզ Իտալիա– յի հս–արլ–ում։ Ընդգրկում ԷtՏրիեստ, Դորիցիա, Ուդինե, Պորդենոնե գավառ– ները։ Տարածությունը 7,8 հզ․ կմ2 Է, բն․ 1244,1 հզ․ (1976), վարչական կենտրոնը և գլխ․ նավահանգիստը Տրիեստն Է։ Զար– գացած է սև մետալուրգիան և մեքենաշի– նությունը, հատկապես նավաշինությունը։ ՖՐՈ1քՄ (Fromm) Էրիխ (1900-1980), գեր– մանա–ամեր․ հոգեբան և սոցիոլոգ, նեո– ֆրեյդիզմի, էկզիստենցիալիստական հո– գեբանության և սոցիոլոգիայի, հումա– նիստական բարոյագիտության ներկա– յացուցիչ։ 1929–32-ին՝ Մայնի Ֆրանկ– ֆուրտի սոցիալ․ հետազոտությունների ինստ–ի աշխատակից։ 1933-ին վտարանդ– վել է ԱՄՆ։ Աշխատել է բժիշկ–հոգեվերլու– ծաբան։ Ֆ–ի փիլ–յունը բարդ է և հակասա– կան։ Քննադատորեն մոտենալով Զ․ Ֆրեյ– դի հիմն, գաղափարներին՝ նա զգալիորեն հաղթահարել է ֆրեյդիզմի բիոլոգիզմը։ Ֆ․ ձաղկել է կապիտալիզմի արատները, ընդհուպ մոտեցել սոցիալ․ երևույթ* ների տնտ․ պատճառների բացահայտ» մանը, սակայն ընդհանուր աոմամբ մնա– ցել է բարոյախոսության շրջանակներում։ Նա բազմիցս վկայակոչել է Մարքսին, փորձել համադրել Մարքսի ն Ֆրեյդի գաղափարները։ Իրականում Ֆ․ մերժում է պրոլեաարիաաի հեղափոխ․ դերը՝ ա– պավինելով կապիտալիզմի աստիճանա– կան բարեփոխմանը։ Ֆ–ի սոցիալ․ քննա– դատությունը հանգում է ուտոպիական դե՝ ղատոմսերի, «երրորդ ուդու» անպտուղ որոնումների։ Գբկ․ Добрей ьков В․ И․, Неофрей– дизм в поисках «ис тины» (Иллюзии и заблуж– дения Эриха Фромма), М․, 1974․ Վ, Միրզոյան
ՖՐՌՆԴԱ, ճիշտը՝ ֆ ր ո ն դ (ֆրանս․ fronde, բառացի՝ պարսատիկ), հասարա– կական շարժում բացարձակ միապետու– թյան դեմ Ֆրանսիայում, 1648–53-ին։ Մասնակցել են տարբեր նպատակներ հետապնդող հասարակական (յլանազան խավեր։ Պատճառներն էին հարկային ճնշման ուժեղացումը և քայքայրչ Երես– նամ յա պատերազմ 1618–48-ւ։ Ջ․ Մա՜ զարինիի կառավարության հարկային քա– ղաքականությունը առաջ է բերել Փարիզի պառլամենտի և նրա հետ կապվէսծ բուրժ․ շրջանակների ընդդիմությունը։ Պառլա– մենտը ժամանակավորապես դաշնակցել է ժող․ հակաֆեոդ․ ուժերի հետ և պահան– ջել ռեֆորմներ, որոնց մի մաԱն ուներ բուրժ․ բնույթ։ 1648-ի օգոստ․ 26–27-ին Փարիզում սկսվել է զանգվածային զին– ված ապստամբություն, սակայկ Փարիզի բուրժուազիան և պառլամենտի որոշ ան– դամներ, վախենալով ժող․ շարժման վե– րելքից, բանակցությունների մե£ են մտել արքունիքի հետ։ 1649-ի մարտին ավարտ– վել է «պառլամենտական Ֆ․>,1 սակայն ժող․ հուզումները շարունակվել են։ 1650-ի սկզբից ընդդիմությունը գլխավորել են արքունիքի հետադիմական շրջանակնե– րը («արքայազների Ֆ>), որոնց նպատակն էր կառավարության վրա ճնշում գործա– դրելով ստանալ ձեռնտու պաշտոններ, թոշակներ են։ 1651-ին Ջ․ Մազարինին հարկադրված հրաժարական էյ տվել և հեռացել երկրից, սակայն շուտով վարձ– կան զորքերով վերադարձել է Ֆրանսիա։ 1652-ի վերջին Մազարինին նվերներով և զիջումներով հաշտության է ււղել Ֆ–ի ազնվատոհմ գործիչներին, իսկ 1653-ի կեսին ճնշել Ֆ–ի ամենաարմ ատական կենտրոնը՝ Բորդոյում։ Ֆ–ի պարտու– թյունը հանգեցրել է ֆեոդալ, հետադի– մության ուժեղացմանը գյուղում և նպաստել Լյուդովիկոս XIV-ի անսահմա– նափակ իշխանության հաստատմանը։
ՖՐՈՍԹ (Frost) Ռոբերտ Լի (1875-1963), ամերիկացի բանաստեղծ։ Ռեալիստական թեմատիկան, «առօրեական պոեզիան», առտնին խոսքի օգտագործումը Ֆ–ին հնա– րավորություն են ընձեռել արտահայտե– լու ժողովրդի վերաբերմունքը դարաշըր– ջանի բարոյական ու սոցիալ․ խնդիրների նկատմամբ («Բոստոնից հյուսիս», 1915, ժող․)։ «Նյու Տեմփշիր» (1923), «կեռավոր լեռնաշղթա» (1936) և այլ ժող–ներում տըր– ված է երբեմնի անապական գյուղաշխար– հի անկասելի քայքայման, ժամանակի քաղաքակրթության բարոյական ճգնաժա– մի զգացումը։ Ֆ–ի ուշ շրջանի քնարական
