թոնի էֆեկտ) և էլեկարոն–պոզիարոն զույ– գերի առաջացումը։ Գ–Ճ–ի էներգիան չափե– լու համար փորձարարական ֆիզիկայում կիրառում են տարբեր աիպի գամմա– ացեկտրոմետրեր։ Միջուկային Գ–ճ–ի սպեկտրների հետազոտությունը կարևոր տեղեկություններ է տալիս միջուկների կառուցվածքի մասին։ Գ–ճ․ օգտագործ– վում են տեխնիկայում՝ մետաղների արատ– ներ հայտնաբերելու, ճառագայթային քի– միայում՝ քիմիական փոխակերպումներ առաջացնելու համար և այլ բնագավառ– ներում։ Գ–ճ–ի ազդեցության բնույթը կեն– դանի օրգանիզմների վրա կախված է նրանց էներգիայից, կարող են առաջացնել օրգանիզմի ճառագայթային քայքայում՝ ընդհուպ մինչև նրա մահը։ Գ–ճ–ի հարա– բերական կենսաբանական էֆեկտիվու– թյունը՝ ՀԿէ (կոշտ ռենտգենյան ճառա– գայթների էֆեկտիվությունը ընդունվում է 1) կազմում է 0,7–0,9։ Արտադրության մեջ (փոքր դոզաներով պարբերական ճա– ռագայթահարում) ՀԿէ ընդունված է 1։ Բժշկության մեջ օգտագործվում են ուռուցք– ներ բուժելու, դեղորայք ախտահանելու և այլ նպատակներով։ 7՜Քվանտների հիմնական աղբյուր են 226Ra, 60Co և 1370տ–ը։ Գբկ» Экспериментальная ядерная физика, под ред․ Э․ Сегре, пер․ с англ․, т․ 1, М․, 1955; Гамма-лучи, М․–Л․, 1961; Глесстон С․, Атом․ Атомное ядро․ Атомная энергия, пер,, с англ․, М․, 1961; Альфа», бета- и гамма- спектроскопия, пер․ с англ․, под ред․ К․ Зиг- бана, в․ 1, М․, 1969․
ԳԱՄՄԱ–ՄԵԹՈԴ, օգտակար հանածոների հետախուզության երկրաֆիզիկական մե– թոդ՝ հիմնված աւցարների ռադիոակտիվու– թյան վրա։ Կիրառվում է ռադիոակտիվ տարրերի հանքանյութերի հանքավայրե– րի որոնման և հետազոտման, ստորերկըր– յա փորվածքներում ռադիոակտիվ հան– քանյութերի տեղաբաշխման և հորատանց– քերում ռադիոակտիվ ապարների ուսում– նասիրության համար ( գ ա մ մ ա–կ ա - ր ո տ ա ժ)։
ԳԱՄՄԱ ՍՊԵԿՏՐՈՄԵՏՐ, գամմա սպեկտրաչափ, գամմա–ճառագայթ– ների սպեկտրը չափելու սարք։ Գ–ս–ում ^-քվանտների էներգիան և ինտենսիվու– թյունը որոշվում են 7՜քվանտների և նյութի փոխազդեցությունից (զույգերի առաջացում, ֆոտոէֆեկտ, Քոմփթոնի էֆեկտ) առաջացած լիցքավորված երկ– րորդային մասնիկների (էլեկտրոնների) էներգիայով և ինտենսիվությամբ (բացա– ռությամբ բյուրեղային դիֆրակցիոն Գ–ս–երի)։ Երկրորդային մասնիկների էներգիան չափում են մագնիսական, սցին– տիլացիոն և այլ մեթոդներով։ Գ–ս–ի հիմ– նական բնութագրերն են՝ արդյունավետու– թյունը և լուծող ունակությունը։ Արդյու– նավետությունը որոշվում է երկրորդային մասնիկների առաջացման և գրանցման հավանականություններով։ Գ–ս–ի լուծող ունակությունը բնութագրում է էներգիա– ներով իրար մոտ երկու 7-գծերի ան– ջատման հնարավորությունը։ Մագնիսա– կան մեթոդներով չափում են Քոմփթոնի էֆեկտի և զույգերի առաջացման դեպքում առաքված էլեկտրոնների էներգիան (նկ․ 1)։ Չերենկովյան և սցինտիլացիոն սպեկ– Նկ․ 1․ մագնիսական գամմա–սպեկտրոմետրի սխեմատիկ պատկերը։ Նկարի հարթությանն ուղղահայաց մագնիսական դաշտում երկրոր– դային էլեկտրոնները շարժվում են շրջանա– գծերով, որոնց շառավիղները որոշվում են էլեկտրոնների էներգիայով և դաշտի Н լարվա– ծությամբ։ Լարվածության փոփոխման դեպ– քում դետեկտորը գրանցում է տարբեր էներ– գիաների էլեկտրոններ։ Գծերով ցույց է տըր– ված կապարե պաշտպանիչը Նկ․ 2․ կիսահա* ղորդչային գամ– մա –սպեկտրոմետ– րի սխեման տրաչափերով չափում են երկրորդային էլեկտրոնների առաջացրած չերենկովյան կամ սցինտիլացիոն ճառագայթման քա– նակը, որը համեմատական է առաջնային 7-քվանտի էներգիային։ Փոքր էներգիայի ^-քվանտների համար օգտագործում են նաև բյուրեղային դիֆրակցիոն Գ–ս․, որով անմիջապես չափվում է 7՜ճառագայթման ալիքի երկարությունը։ Վերջին տարինե– րին ավելի լայն տարածում են գտել կիսա– հաղորդչային սպեկտրաչափերը, որոն– ցով որոշվում է 7-քվանտների կլանման հետևանքով կիսահաղորդիչներում առա– ջացած էլեկտրոնա–խոռոչային զույգերի քանակը (նկ․ 2)։ Սցինտիլացիոն, չերեն– կովյան և կիսահաղորդչային սարքերի արդյունավետությունը մեծ է և հասնում է 100%–ի։ Բյուրեղային և մագնիսական սարքերն ունեն ավելի լավ լուծող ունա– կություն։ Գբկ․ Калашникова В․ И․, К օ– зодаев МС․, Детекторы элементарных частиц, М․, 1966 (Экспериментальные методы ядерной физики, ч* 1); Альфа-, бета- и гамма-спектроскопия, пер․ с англ․, под ред․ К․ Зигбана, в․ 1, М․, 1969․
ԴԱՄՄԱ–ՍՊԵԿՏՐՈՍԿՈՊԻԱ, միջուկային սպեկտրոսկոպիայի բաժիններից, ուր հե– տազոտում են գամմա–ճառագայթների սպեկտրները և գրգռված ատոմների մի– ջուկների տարբեր հատկություններ, որոնց տրոհումը ուղեկցվում է 7-քվանտների առաքմամբ։ Գ–ս–ում ստացվող միջուկա– յին 7-ճառագայթների, ինչպես նաև բե– տա– և ալֆա–տրոհումների ժամանակ մի– ջուկների առաքած էլեկտրոնների ու ալ– ֆա–մասնիկների սպեկտրների չափմամբ որոշում են միջուկների գրգռված մակար– դակների քվանտային բնութագրերը, մի մակարդակից մյուսն անցնելու հավանա– կանությունը։tY-ճառագայթման սպեկ– աըրները, այսինքն՝ գամմա–ճառագայթ– ման բաշխումը ըստ էներգիայի, չափում են գամմա–սպեկտրաչափերով։
ԳԱՄՄԱ–ՖՈհՆԿՏԻԱ (Г-ֆունկցիա), ֆակ– տորիալի հասկացությունը ընդհանրացնող հատուկ ֆունկցիա։ Իրական ճ>0-երի հա– մար Գ–ֆ․ սահմանվում է 00 r(x) = Jtx_1e–tdt, օ իսկ դրական ամբողջ ո–երի համար՝ Г(п) – (ո– 1)! – 1 *2․․․(n–1) բանաձևով։ Գ–ֆ–ների հիմնական առնչություններն են՝ Г(х+ 1) = х-Г(х) (ֆունկցիոնալ հավասա– րում), Г(х)Г(1-х) = ~ (լրացման բա– SIQJIX նաձև), Г(х)-Г^х+–) = 21-2Х-/ л • • Г(2х), մասնավոր դեպքում՝ Г(1)=0! = 1, j = Հ л։ Բավականաչափ մեծ x-երի համար ճիշտ է Ստիրլինգի ասիմպտոտա– կան բանաձևը՝ Г(х+ )~Հ 2лх хх е~х։ Գ–ֆ–ով արտահայտվում են մեծ թվով որոշյալ ինտեգրալներ, անվերջ արտա– դրյալներ և շարքերի գումարներ։ Գ–ֆ․ սահմանվում է նաև կոմպլեքս փոփոխա– կանի համար։
ԳԱՄՍԱՒՈՒՐԴԻԱ Կոնստանտինե Սիմոնի [3(15)․5․1891, գ․ Աբաշա – 17․7․1975, Թբի– լիսի], վրացի սովետական գրող։ ՎՍՄ^ ԳԱ ակադեմիկոս (1944)։ 1919-ին ավար– տել է Բեռլինի համալսարանը։ 1924-ին գլխավորել է «Ակադեմիական ասոցիա– ցիա» գրական միավորումը։ Նույն թվա– կանին լույս է ընծայել «Երկիր, որը ես տեսնում եմ» նովելների ժողովածուն, 1925-ին՝ «Դիոնիսիոսի ժպիտը» վեպը, որոնք արտացոլում են հին աշխարհի մարդկանց հոգևոր ճգնաժամը հեղափո– խության շրջանում։ «Լուսնի առևանգու– մը» (հ․ 1–3, 1935–36) վեպը կոլեկտի– վացման շրջանում նորի և հնի հակա– մարտության գեղարվեստական պատկե– րըն է։ «վարպետաց վարպետի աջը» (1939) պատմավեպն արտացոլում է ավա– տատիրության դեմ Գեորգի թագավո– րի պայքարը։ «Գավիթ Շինարար» (հ․ 1–4, 1946–58, Ռուսթավելու անվ․ մըր– ցանակ, 1965) քառահատոր վեպը նվիր– ված է XI դ․ վրաց ժողովրդի՝ ազատության ու անկախության համար մղած պայքա– րին։ 1966-ին հրատարակել է «Վազի ծաղ– կումը» վեպը։ Գրել է գրականության, ար– վեստին նվիրված աշխատություններ։ Վրա– ցերենի է թարգմանել Դանթեի «Աստվածա– յին կատակերգություն»-ը, Գյոթեի «Երի– տասարդ Վերթերի տառապանքները», Ս․ Զոր յանի «Ի»նձորի այգին»։ Եբկ․ 3-* ОоЬЪ-д- ը?0ձձ6օ, (В)․ 1–8, օ)ձ․, 1958–67․ Վարպետաց վարպետի աջը, Ե․, 1960։ Ւտգայի Մինդիան, տես Վրաց գրականության ընտիր էջեր, Ե․, 1961։ Գբկ․ А ձ £օ օ 6 6 о д․, ^собЬфббфобд еоск», (п<Ь․, 1958։ Արեշյան Ս․, Մեծ վար– պետի պատմավեպը, <ՍԳ», 1961, JNS 2։ Ա․ Մխիթւսրրսն
