մըտյան Հայաստանում (1856–1914), Ե․, 1965։ Ղազարյան Տ․, Արևմտահայերի սոցիալ– տնտեսական ն քաղաքական կացությունը 1800 –1870 թթ․, Ե․, 1967։ Ադոնց Մ․ Տ․, ■Հայաստանի ժողովրդական տնտեսությունը ն հայ տնտեսագիտական միտքը XX դ․ սկըզ– բին, Ե․, 1968։ Գեղամյան Գ․ Մ․, Տա–յաստանի կոլտնտեսային գյուղացիությունը սոցիալիզմի վերջնական հաղթանակի ժամա–նակաշրջանում (1946–1958 թթ․), Ե․, 1968։ Ղազախեցյան Վ․, Սովետական ՝Հայաս–տանի գյուղացիության պատմությունը, 1920– 1929, Ե․, 1975։ Еремян С․, О рабстве и рабовладении в древней Армении, «Вестник древней истории», 1950, № 1; Вылцан М․ А․, Советская деревня накануне Великой Отечественной войны (1938–1941 гг․), М․, 1970; Арутюнян Ю․ В․, Советское кресть–янство в годы Великой Отечественной войны, 2 изд․, М․, 1970; Игнатовский П․ А․, Крестьянство ՛ и экономическая политика партии в деревне, М․, 1971; Советское кресть–янство․ Краткий очерк истории (1917 – 1970), 2 изд․, М․, 1973; Трапезников С․ П․, Ленинизм и аграрно-крестьянский вопрос, т․ 1–2, 2 изд․, М․, 1974․ Ա․ Բաղմանյան,Ա․ Համ բար յան, Վ․ Ղազախեցյան
ԳՅՈՒՂԱՔԱՂԱՔ, քաղաքագյուղ, քաղաքատիպ բնակավայր միջնադարյան Տայաստանում։ Գ–ների բնակչությունը հիմնականում զբաղվում էր երկրագործու–թյամբ, մասամբ նաև արհեստներով և սանտրով։ Գ–ներն առաջանում էիև սո–վորաբար ամրոցների մոտ, բայց կարող էին նաև ամրոցի մերձակայքում չլինել։ Արհեստները և առևտուրը Գ–ում ունեին սահմանափակ ծավալ և բավարարում էին իր և շրջակա գյուղերի պահանջները։ Չնայած դրան, Գ–նևրը երբեմն բավակա–նաչափ խոշոր էիև լինում (օրինակ, Գառ– նին) և իրենց բնակչության թվով ու տըն– տեսությամբ համարյա չէին զիջում տեղա–կան նշանակություն ունեցող փոքր քա–ղաքներին։ Ի տարբերություն քաղաքնե–րի՝ Գ–ները շրջափակված չէին պարսպով։ IX–XIII ղղ․ Գ–նևրի թհՎԱ Տայասաանում 25-ից ավելի Էր։ Գրկ․ Աոաքելյան Բ․, Քաղաքները և արհեստները Տայաստանում IX–XIII դա–րերում, հ․ 1, Ե․, 1958։
ԳՅՈՒՂԻ ԿՈՄՈՒՆԻՍՏ», ամսագիր, ՏԿ(բ)Կ ԿԿ–ի և Երևանի քաղաքային կո–միտեի օրգան։ Տրատարակվել է 1929– 1930-ին, Երևանում։ Խմբագիրները՝ Մ․ Չո– լախյան, Ե․ Չուբար։ Լուսաբանել է կու–սակցության քաղաքականությունը կոլեկ–տիվացման շրջանում, պայքարել է աջ օպորտունիզմի դեմ և հետևել քննադատու–թյան ու ինքնաքննադատության ծավալ–մանը գյուղական կուսկազմակերպու–թյուններում։ Անդրադարձել է Երևանի կոմերիտական կազմակերպությունների աշխատանքներին, տպագրել է գիտաաթե–իստական հոդվածներ, տեղեկություններ միջազգային քաղ․ իրադրությունից։ «Գ․ կ․»-ի բաժիններն Էին՝ «Կուսակցական կյանք», «Խորհրդային շինարարություն», «Կոլեկտիվացման ճակատում», «Աշխա–տանքը բատրակների մեջ», «Կոոպերաց–ման ճակատում», «Աշխատանքը գեղջ–կուհիների մեջ», «Կուլտուրական ճակա–տում», «Ի՛նչ կարդալ» (քաղ․ և գյուղա– տնտ․ ընթացիկ գրականությունից)։ Հ․ Ֆեչեքյան
ԳՅՈՒՄԳՅՈՒՄ, Կ յ ու մ կ յ ու մ, գյուղ Արևմտյան Տայաստանում, Բիթլիսի վի–լայեթի Վարդո գավառում, Բյուրակնյան լեռների հարավային ստորոտին։ Գավառի կենտրոնն էր և 1909-ին ուներ 200 տուն ևայ ու քուրդ բնակիչ։ Զբաղվում էին երկ–րագործությամբ և խաշնարածությամբ։ Տայ բնակիչները տեղահանվել և բևա– ջնջվել են 1915-ին, Մեծ եղեռնի ժամանակ։
ԳՅՈՒՄՐԻ, տես Լենինական։
ԳՅՈՒՄՈՒՇ, գյուղ Տայկական ՍՍՏ Տրազ– դանի շրջանում, շրջկենտրոնից 16 կմ հարավ–արևմուտք։ Կոլտնտեսություևն զբաղվում է անասնապահությամբ և հա–ցահատիկի մշակությամբ։ Ունի ութամյա դպրոց, կուլտուրայի տուն, բուժկայան, կինո։ Տայտնի է V դարից։ Պահպանվել են միանավ բազիլիկ եկեղեցին (V ղ․) և Մատթեոս Առաքյալի վանքը (XV դ․)։ Գյումուշ
ԳՅՈՒՄՈՒՇԻ ՀԻԴՐՈԷԼԵԿՏՐԱԿԱՅԱՆ, Սևան–Հրազդան կասկադի երրորդ, ամե– նահզոր կայանը։ Շաևագործման է հանձ– նըվել 1953-ին։ Կարողությունը 224 հզ․ կվւո Է, հաշվարկային ճնշումը՝ 285 մ, ջրի հաշվարկային ծախսը ջրանցքում՝ 70 մ3/վրկ։ Գ․ հ․ դերիվացիոն կայան Է։ Դերիվացիան սկսվում է նախկին Աղ–բյուրակ գյուղի մոտ կառուցված պատվա–րից, որը ջրի տակ է թողել գյուղի տարած–քի մի մասը և ստեղծել գետի հոսքը կանո–նավորող 5 մլն մ3 տարողության ջրամ– Նկ․ 1․ Գյումուշի հիդրոէլեկտրակայանի ընդ–հանուր տեսքը Նկ․ 2․ Գյումուշի հիդրոէլեկտրակայանի մե–քենայական սրահը բար։ Դերիվացիան ունի 18,4 կմ երկարու–թյուն և կազմված է 4 թունելից (ընդհանուր երկարությունը՝ 11,6 կմ) ու նրանց բաժա–նող 3 ջրանցքից (ընդհանուր երկարու–թյունը՝ 6,8 կմ)։ Վերջանում է ճնշման և օրական կարգավորման (ծավալը՝ 300 հզ․ մ3) ավազաններով, որոնք հնարավո–րություն են տալիս տուրբինների ջրի ծախսը պիկ ժամերին հասցնել 90 մ3/վրկ ։ ճնշման ավազանից ջուրը մետաղե 4 խո–ղովակաշարով մտնում է կայանում տեղա–դրված տուրբինների մեջ (յուրաքանչյուրը 56 հզ․ կվա հզորությամբ), որոնց վրա տեղակայված են նույն հզորությամբ և 11 կվ լարումով գեևերատորներ։ Կայանի շենքի մոտ տեղադրված են 13 միաֆազ ուժային տրանսֆորմատորներ, որոնք գե–ներատորային լարումը բարձրացնում են մինչև 121 կվ ն․ բաց ենթակայանից դուրս եկող հաղորդման գծերով միանում էներ–գացանցին։ Կայանը լրիվ ավտոմատաց–ված է։
ԳՅՈՒՄՈՒՇՒԱՆԵ, գետ Արևմտյաև Տա– յաստանում։ Տես Խարշաւո։
ԳՅՈՒՄՈՒՇՒԱՆԵ, Կ յ ու մ ու շ խ ա ն ե, քաղաք Տրապիզոնի վիլայեթում, Գյու– մուշխանե գետի ափին։ Գ–ի շրջակայքում կան արծաթի, կապարի, ոսկու և պղնձի հարուստ հանքևր, որոնք օգտագործվել են հին ժամանակներից։ Տույները Գ․ կոչել են նաև «Արծաթի քաղաք» (Արգիրո– կասարոն)։ XVII դ․ մատենագիր Տակոբ Կարնեցու վկայությամբ Գ–ի բնակչությու–նը հիմնականում բաղկացած էր հայերից ու հույներից, որոնք արդյունահանել են ոսկի, արծաթ։ Նույն դարի թուրք ուղե– գրող էվլիյա Չելեբին վկայում է, որ Գ–ի բնակչությունն ազատված է եղել տուր–քերից և փոխարենը պարտավորվել էր մշակել արծաթահանքերը։ XIX դ․ այդ արծաթահանքերին տիրել են ֆրանսիա–ցիները, որոնք կիսամշակ արծաթն ու պղինձը արտահանել են երկրից։ 1915-ին քաղաքն ուներ 8000 բն․ (հայեր, թուրքեր, հույներ, լազեր ևն)։ Տայ բնակչությունը (շուրջ 2500) զբաղվում էր արհեստևերով, առևտրով և այգեգործությամբ, իսկ մի մասն էլ հույների հետ աշխատում էր արծաթի հանքերում։ Գ–ի պտուղները (խնձոր, տանձյ արտահանվում էին էրզ– րում, Բաբերդ, Ռուսաստան։ Տայերն ունե–ին եկեղեցի (Ս․ Աստվածածին), իսկ քա–ղաքից մոտ 4 կմ հս–արլ՝․ Ս․ Փրկիչ կամ Ամենափրկիչ վանքը։ Վանքն ուներ ըն–դարձակ կալվածքներ, ինչպես նաև հյու–րանոց, որտեղ գիշերում էին Բաբերդից,
