Ցատկի Դ–ինը՝ 220–245 սմ, 9,5–10 սմ, 7,5 – 8 սմ, 8,5–9 սմ, 6,5–12,5 կգ։ Ներ–կայումս Դ․ լայնորեն օգտագործվում են ֆիզկուլտուրայի և սպորտի բնագավա–ռում։ Տես նաև Դահուկային սպորա։
ԴԱՂԲԱՇՅԱՆ Տարություն [1866, գ․ Ղալա– չա (այժմ՝ ՏՍՍՏ Նոյեմբերյանի շրջա–նում) – 1939, Լենինգրադ], բառարա–նագիր, պատմաբան։ Սովորևլ է Թիֆլիսի Ներսիսյան դպրոցում (1881–87),– ապա՝ Մյունխենի, Թյուբինգենի և Բեռլինի հա–մալսարաններում։ 1893-ին ստացել է փիլ․ դոկտորի աստիճան։ Գ–ի «Լիակատար բառարան ռուսերենից հայերեն» (պրակ 1–3, 1902–06, 125000 բառ) և «Լիակա–տար բառարան հայերենից ռուսերեն» (1911, 70000 բառ և 20000 ոճ ու դարձվածք) ռուսերենին առնչված առաջին բառարան–ներն են՝ կազմված գիտական բարձր մա–կարդակով և ժամանակի լեզվաբանական ու բառարանագրական պահաևջներին հա–մապատասխան։ Դրանք ընդգրկում են XIX դ․ վերջի և XX դ․ սկզբի ռուսերենի օգտագործվում է 2 տարի։ ՍՍՏՄ–ում մշակվում է հիմնականում Ուկրաինական ՍՍՏ–ում, ինչպես նաև Տյուսիսային Կով– կասի հվ․ շրջաններում և Մոլդավական ՍՍՏ–ում։ SUUS-ում չի մշակվում, հանդի–պում է վայրի վիճակում։ "Հ․ Դաղբաշյան և հայերենի գրական–գեղարվեստ ական ու խոսակցական լեզուների բառապաշարը, մասնագիտական տերմինները, ժող․ կեն–ցաղին վերաբերող բառերը, հարուստ դարձվածաբանությունը, առածներն ու ասացվածքները։ Թարգմանական համար–ժեքներից բացի հաճախ տրվում են բառի ծագումը, մասնագիտական բացատրու–թյուններ և հանրագիտական տեղեկու–թյուններ։ Բառարանները կազմված են բնային համակարգով։ Դ–ի գրչին են պատ–կանում «Փ․ Բուզանդացի և յուր պատմու–թյան խարդախողը» (1898), «Արևելահայ աշխարհաբարի քերականությունը» (1913) և այլ աշխատություններ։ Կազմել է նաև ռուսերենի դասագրքեր հայկ․ դպրոցների համար և հանրագիտական բառարան, որը մնացել է անավարտ։ է․ Վարղումյան ԴԱՂՁ (Mentha), ա ն ա ն ու խ, շրթնա–ծաղկավորների ընտանիքի կոճղարմա–տավոր բազմամյա բույսերի ցեղ։ Մշա–կության մեջ հայտնի է պղպեղահամ Դ․ (M․ piperita), որն ունի 2 այլատեսակ՝, սև և սպիտակ։ ՍՍՏՄ–ում մշակվում է սևը։ Կոճղարմատն աճում է հորիզոնա–կան և տալիս է մի քանի ցողուն։ Ցողունը կանգուն է, բարձրությունը՝ 50–100 սմ։ Ծաղիկները՝ շուշանագույն կամ կարմրա–վուն։ Տերևները և ծաղկաբույլը պարու–նակում են 1,5–3,0% եթերայուղ, որի գլխավոր բաղադրիչ մասը մենթոլն է– օգտագործվում է բժշկության (վալիդոլ ևն), սննդի և օծանելիքի արտադրության մեջ։ Ցրտադիմացկուն է» խոնավասեր, լուսասեր։ Ցանքաշրջանառության մեջ Դաղձ․ ա․ ծա–ղիկ, /?․ ծաղկա–պսակ
ԴԱՂՍՏԱՆԻ ԻՆՔՆԱՎԱՐ ՍՈՎԵՏԱԿԱՆ
ՍՈՑԻԱԼԻՍՏԱԿԱՆ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆ, Դ ա ղ ս տ ա ն, ՌՍՖՍՏ կազմում։ Կազ–մավորվել է 1921-ի հունվ․ 20-ին։ Տարա–ծությունը 50,3 հզ․ կմ2 Է, բնակչությունը՝ 1539 հզ․ (1975)։ Բաժանվում է 39 վարչա–կան շրջանի։ Ունի 8 քաղաք, 14 քւոա։ Մայրաքաղաքն է Մախաչկալան։ Պետական կարգղ։ Դաղստանի ԻՍՍՏ բանվորների և գյուղացիների սոցիալիս–տական պետություն է, ինքնավար հան–րապետություն։ Գործող սահմանադրու–թյունն ընդունվել է 1937-ին։ Դաղստանի ԻՍՍՏ պետական իշխանության բարձրա–գույն մարմինը միապալատ Գերագույն սովետն է ու նրա Նախագահությունը, կա–ռավարությունը՝ Մինիստրների սովետը։ Պետական իշխանության տեղական մար–մինները աշխատավորների դեպուտատ–ների քաղաքային, շրջանային, ավանա–յին և գյուղական սովետներն են։ Գերա–գույն սովետն ընտրում է գերագույն դա–տարան և Գերագույն դատարանի նախա–գահություն։ Դաղստանի ԻՍՍՏ դատա–խազին նշանակում է ՍՍՏՄ գլխավոր դա–տախազը՝ 5 տարի ժամկետով։ Բնությունը։ Դ․ գտնվում է Տյուսիսա– յին Կովկասի արլ․ մասում։ Արլ–ից ողող– ւ^ունզախի սարավանդը վում է Կասպից ծովով։ Ափագիծը (530 կմ) թույլ կտրտված է։ Տս–ում Ագրախանի ու Կիզլյարի ծոցերն են և Ագրախանի թերա–կղզին։ Դ–ի մեջ են մտնում Չեչեն, Տյու– լենի և այլ կղզիներ։ Մակերևույթի կա–ռուցվածքով բաժանվում է 4 մասի, դ ա շ– աավայրային՝ Մերձկասպյան դաշ–տավայրի հվ–արմ․ հատվածը, որի մեծ մասը ցածր է օվկիանոսի մակարդակից, բաժանվում է Թերեք–Կումայի, Թերեք– Սուլակի և Մերձծովյան դաշտավայրերի։ Նախալեռնային՝ կազմված հս– արմ․ և հվ–արլ․ առանձին լեռնաշղթա–ներից։ Ներքին լեռնային Դ․ բնութագրվում է ընդարձակ սարավանդ–ներով (Արակտաուի, Գունիբի, Խունզա– խի ևն) և նեղ մոնոկլինալային կատարնե–րով (Սալատաու, Գրմրինի և այլ լեռնա–շղթաներ)։ Մինչև 2500 մ բարձրության լեռնաշղթաները կտրտված են խոր կիրճ– կանիոններով։ Սուլակ գետի կանիոնը ունի 1800 մ խորություն։ Բարձրլեռ–նային Դ–ի մեջ են մտնում Մեծ Կով–կասի գլխավոր կամ Ջրբաժան լեռնա–շղթան (Դ–ին է պատկանում հս․ լանջը) և նրա Կողքային լեռնաշղթան։ Դ–ի բարձ–րագույն կետը Բազարդյուզյու լեռն է՝ 4466 մ։ Օգտակար հանածոներից արդ․ նշանակություն ունեն նավթը, այրվող գազը, քարածուխը, ծծումբը, մերգելնե– րը, կվարցային ավազները։ Տարուստ է հանքային ջրերով։ Կլիման տաք է․ չորա–յին։ Տունվարի միջին ջերմաստիճանը 1,4°Շ–ից մինչև –1ГС է, հուլիսինը՝ 24°C։ Միջին տարեկան տեղումները 200–800 մմ են։ Գետային ցանցը խիտ է, սնումը՝ անձրևա–ձնային։ Գլխավոր գետերն են Թերեքը, Սուլակը, Սամուրը։ Տիդրոէներ– գեսփկ ռեսուրսները կազմում են 3,4 մլն կվւո։ Կան 100-ից ավելի լճեր։ Դաշտավայրերում հողերը շագանակա–գույն են, մարգագետնային, կան աղուտ–ներ։ Նախալևռներում և լեռնային Դ–ում հողաբուսական ծածկույթը բաշխված է ուղղաձիգ գոտիականությամբ։ Դաշտա–վայրերում և լեռնալանջերի ցածրադիր մասերում տարածված են անապատային օշինդրա–աղուտային և կիսաանապատա–յին օշինդրահացազգի բուսականությու–նը, 500-600 ւ/-ից մինչև 1500-1600 մ բարձրություններում՝ կաղնու, բոխու, հա–ճարենու, ներքին և բարձրլեռնային Դ–ում՝ կեչու և սոճու անտառները։ Կենդանական աշխարհը առավել հարուստ է Դ–ի բարձր–լեռնային մասում։ Այստեղ կա դաղստան– յան քարայծ, բեզոարյան այծ, այծյամ, գորշ արջ, ազնվացեղ եղջերու։ Տանդի– պում են ընձառյուծ և այլ կաթնասուններ, թռչուններից՝ լեռնային հնդկահավ, կա–քավ, ալպյան ճայակ, արծիվ, Կասպից ծովում՝ հարինգ, երկայնաձուկ, կիլկա, զութխի, թառափ, սաղմոն։ Բնակչությունը։ Դ–ում ապրում են շուրջ 30 ժողովուրդ և էթնիկական խումբ։ Թվով գերակշռում են ավարներն ու ռուսները։ Ապրում են նաև դարգիններ, կումիկներ, լեզգիներ, լակեր, ադրբեջանցիներ, թա– փասարաններ, չեչեններ, նողայներ և այլք։ Միջին խտությունը 1 կմ2 վրա 30 մարդ է (1975)։ 1926–70-ին քաղաքային բնակչությունն աճել է մոտ 6 անգամ։ Նշա–նավոր քաղաքներն են՝ Մախաչկալան,
