վող մարմնի նեըսում, իսկ բացվածքի անկյունները որոշվում են Բրեգ–Վոււֆի պայմանից՝ nX=2dsind (ո–ը ամբողջ դրա–կան թիվ է, X-ն՝ ռենտգենյան ճառագայթ–ների ալիքի երկարությունը, d-ն՝ բյուրե–ղի տարածական ցանցի հանգուցային զուգահեռ հարթությունների հեռավորու–թյունը, d-ն՝ անդրադարձնող հարթության և ընկած ճառագայթի միջև կազմված ան–կյունը)․ կոնի բացվածքի անկյունը հավա–սար է աևդրադարձմաև 0 անկյան քառա–պատիկին։ Դիֆրակցիոն կոնևրի դիրքը և ինտենսիվությունը որոշվում են ռենտ– գենանկ ար ահանման եղանակով կամ իո– նային գրանցման մեթոդներից որևէ մե–կով։ Լուսանկարչական ժապավենի վրա ստացվող հետքևրը համապատասխանում են բյուրեղագիտական տարբեր հարթու–թյուններից անդրադարձած ճառագայթնե–րի դիֆրակցիոն գծերին, որոնց ձեը կախ–ված է ժապավենի, նմուշի և դրա վրա ընկ–նող փնջի փոխդասավորությունից։ Որոշ խցիկներում լուսանկարչական ժապավե–նին տրվում է գլանային մակերևույթի ձև (նկ․ 2)։ Այս եղաևակով ստացվող ռենտգևնագրամը (դեբայագրամ) պատկերված է նկ․ 3-ում։ Որոշ դեպքերում դիֆրակցիոն կոների բացվածքի անկյան Նկ․ 3․ վոլֆրամի (ա) և ալյումինի (p) դեբա– յագըամնեըը [հետևաբար և d հեռավորությունների) և յուրաքանչյուր կոնում ճառագայթների ին–տենսիվության չափումը բավարար է բյու–րեղային ցանցի կառուցվածքի լրիվ որոշ–ման համար։ Գ–Շ․ մ․ թույլ է տալիս հետա– զոտել մետաղների և համաձուլվածքների տարբեր մշակումների ժամանակ առաջա–ցող կառուցվածքային փոփոխություննե– րը։ Պլաստիկ դեֆորմացված բյուրեղնե–րի հետազոտման դեպքում այդ մեթոդով կարելի է որոշել տեքստ ու բայի (բյուրեղըկների գերադասելի կողմնորո–շում) առկայությունը նմուշում, ջերմա–մշակման դեպքում՝ հետևել ֆազային փոխակերպումներին։ Գ–Շ․ մ․ լայնորեն կիրառվում է նաև միներալոգիայում և քիմիայում՝ տարբեր միներալների և քիմ․ միացությունների նույնացման (ինդենտի– ֆիկացման) համար։ Գրկ․ Տես Ռենագենակառուցվածքային վեր– Լուծոէթյուն հոդվածի գրականությունը։
ԴԵԲԵԴ, գետ Տայկական ԱՍՏ–ում և Վրա–ցական ՍՍՏ–ում, իյրամի աջ վտակը։ Կազմվում է Զորագետի և Փամբակի միա–ցումից։ Երկարությունը, հաշված Փամբա–կի ակունքներից, 178 կմ է (152 կմ ՏՍՍՏ սահմաններում), ավազանը՝ 4080 կմ2 (3790 կմ2 ՏՍՍՏ սահմաններում)։ Ունի խառը սնում, անհավասարաչափ ռեժիմ, հորդանում է գարնանը։ Ախթալայում տա–րեկան միջին ծախսը 31,6 մ3/վրկ Է, առա–վելագույնը՝ 760 մ3/վրկ, նվազագույնը՝ 8,0 մ3/վյւկ, տարեկան հոսքը՝ 995 մլն մ3, հոսքի մոդուլը 9,21 ւ1վրկ կմ2 է, միջին հանքայնացումը՝ 225 մգ/չ։ Մինչև Րագ– րատաշեն սահանքավոր է, կատարում է խորքային էրոզիա։ Կանիոեի խորությունը Թումանյան կայարանի մոտ հասնում է 350 t/–ի։ Ունի հիդրոէներգիայի պաշար– ներ, նախատեսվում է կառուցել հիդրո–կայանների կասկադ։ Ջրերն օգտագործ–վում են ոռոգման և էլեկտրական Էներգիա ստանալու համար։ Գ–ից սկիզբ են առ–նում Էրմանի և Լամբալուի ջրանցքները, կառուցվել են մի շարք ջրհան կայաններ։ Նշանավոր վտակներն են՝ Մարցիզետը, Աջիրը, Շնողը։ Գ–ի ափին է Ալավերդի քաղաքը։ Գ․ բանաստեղծական շնչավո–րում է ստացել Տ․ Թումանյանի ստեղծա–գործության մեջ։ Հ․ Գաբրիեչյան
ԴԵԲԵՏ (մինչև 1935-ը՝ իյաչիգյուղ), գյուղ Տայկական ՍՍՏ Գուգարքի շրջանում, Չիչկան գեւոակի մոա, շրջկենտրոնից 17 կմ հյուսիս–արևելք։ Սովետական տըն– տեսությունն զբաղվում է անասնապահու–թյամբ, պտղաբուծությամբ, կարտոֆիլի, հացահատիկի և բանջարեղենի մշակու–թյամբ։ Ունի միջնակարգ դպրոց, ակումբ, գրադարան, մանկապարտեզ, հիվանդա–նոց։ Տիմնադրել են Մարց գյուղից եկած–ները, 1857-ին։
ԴԵԲԵՏ (լատ․ debet – նա պարտք է), հաշվապահական հաշիվների ձախ կողմի անվանում։ Րոլոր տնտ․ գործառնություն–ները գրանցվում են մի հաշվի Դ–ում, մյու–սի՝ կրեղիւոում։ Ակտիվ հաշիվներում Դ․ նշանակում է հաշվառվող գումարների ավելացում, պասսիվում՝ նվագում։
ԴԵԲԵՅ Գեորգի Ֆրանցևիչ (1905-1969), սովետական մարդաբան։ Կենսաբանական գիտ․ դ–ր (1941-ից), պրոֆեսոր (1944-ից)։ Աշխատությունները վերաբերում են ռասա– յագիտությանը, ․ էթնիկական ազգագրու–թյանը, հնէամարդաբանությանը, մարդա–ծագմանը (անթրոպոգենեզ), ԱՍՏՄ և Աֆ– ղանստանի մարդաբանությանը։ Տայտնի է Գ–ի «ՍՍՏՄ պալեոանթրոպոլոգիա» (1948) աշխատությունը։
ԴԵԲԻԴՈՒՐ (Debidour) Անտոնեն (1847– 1917), ֆրանսիական պատմաբան։ 1906-ից Գեբեդ գեաը Ալավերդի քաղաքի մոա ղեկավարել է Սորբոնի համալսարանի քրիստոնեության պատմության (նոր շըր– ջան) ամբիոնը։ «Եվրոպայի դիվանագի–տական պատմությունը Վիեննայի կոնգ–րեսից մինչև Բեռլինի կոնգրեսը (1814– 1878)» (հ․ 1 – 2, 1891) աշխատության մեջ ռադիկալ–հանրապետական Դ․ կարևոր նշանակություն է տվել հեղափոխություն–ներին, ազգային–ազատագրական շար–ժումներին՝ նշևլով դրանց առաջադիմա–կան դերը։ Տանդես գալով դիկտատուրայի վարչակարգի և նվաճողական պատերազմ–ների դեմ՝ գերագնահատել է, սակայն, բուրժ․ դեմոկրատիայի (ամենից առաջ՝ ֆրանս․) հնարավորությունները։ «Կաթո–լիկ եկեղեցին և պետությունը Երրորդ հան–րապետության ժամանակ, 1870–1906» (հ․ 1–2, 1906–09) աշխատության մեջ հետազոտել է եկեղեցու ու պետության փոխհարաբերությունները Ֆրանսիայում, վճռականորեն պաշտպանել աշխարհիկ կրթության և պետությունից եկեղեցու ան– շատման գաղափարը։
ԴԵԲԻԼՈՒԹՅՈՒՆ Աատ․ debilis), հոգեկան և մտավոր ունակությունների թերզար–գացում, թոււամաության համեմատաբար թեթև ձև։
ԴԵԲԻՏ (ֆրանս․ debit – ծախս), բնա–կան կամ արհեստական ճանապարհով (ջրհոր, հորատանցք ևն) միավոր ժամա–նակում ստացվող հեղուկի (ջուր, նավթ ևն) կամ գազի ծավալը։ Արտահայտվում է l/ՎրԿ» էՏ^/վրկ, մ3/ժ և մ3/օր միավորնե–րով։ Գետի, ջրանցքի կամ ջրատար հորի–զոնի ընդլայնական կտրվածքով ժամա–նակի միավորում հոսող ջրի ծավալը կոչ–վում է ջրածախս և չափվում նույն միավորներով։ Ստորերկրյա ջրերի Դ․ կախված է նրանց սնող ավազանի մեծու–թյունից, ջրատար շերտի հզորությունից, ջրաթափանցությունից և սնման պայման–ներից։ Անհրաժեշտ է տարբերել կայու–նացած և չկայունացած Դ․, քանի որ ջրա–տար ավազանի բացահայտման սկզբնա–կան շրջանում հնարավոր է Գ–ի չափից ավելի բարձր տվյալների ստացում։ Դ–ի և նրա տատանումների որոշումը կարևոր նշանակություն ունի նավթի, ջրի, գազի քանակի ճշգրտման և օգտագործման գործ–նական հարցերի լուծման համար։ Տե–ղակների Դ․ որոշվում է տարբեր տիպի
