մուո է. ունեցող աաոմնեբի կապը թույլ է, բացառությամբ C–C, C–H, N–N կա– պերի, որոնց ամրությունը պայմանա– վորված է կապ առաջացնող օրբիտալների հիբրիդացմամբ: է–յան տարբերության մե– ծացմամբ կապը դառնում է ամուր: Մեծ (3,5–4,0) և փոքր (1,0) է. ունեցող ատոմ– նեբի կապը թույլ է (F–F 36 կկաւ, Na–Na 18 կկաչ են), իսկ 2,0–2,5 է. ունեցողնե– րի^1!!՝ կայուն (H–H 104 կկաւ, C–C 83 կկաւ են): Կապը ամուր է նաև այն դեպքում, եթե առաջացել է տարբեր է. ունեցող ոչ մետաղների միջև, օրինակ, H–Օ 110,6 կկաւ, H–F 134,6 կկաւ, H–C 98,7 կկաւ ևն: Եթե կապը առաջացնող ատոմների է–յան տարբերությո՜ւնը մեծ է 2,0-ից, ապա կապը, մեծ հավանականու– թյամբ, իոնական է: է. օգտագործվում է էլեկտրոնային էֆեկտների, կովալենտ կա– պի անկյունների փոփոխության, նյութերի թթվահիմնային հատկությունների, բարկ ու մեդմ թթուների և հիմքերի սկզբունքի, օքսիդացման աստիճանի ևն բացատրման ժամանակ: Գ. Շահնազարյան է ԼԵԿՏՐԱԲՈհժՈՒԹՅՈհՆ, էլեկտրա– թերապիա, բուժման մեթոդ, հիմնը– ված էլեկտրական երևույթների օգտագործ– ման վրա: էլեկտրական հոսանքի բուժիչ նպատակով օգտագործման մասին վաղ տեղեկությունները պատկանում են անգ– լիացի ֆիզիկոս Ու. Հիլբերտին (1540– 1603) և ֆրանսիացի Շ. Դյուֆեին (1698– 1739): 1791-ին Լ. Գաչվանին առաջին անգամ ուսումնասիրել է էլեկտրական հաստատուն հոսանքի ազդեցությունը գոր– տի մկանների վրա: Հետագայում էլեկ– տրաֆիզիկայի, էլեկտրատեխնիկայի, էլեկտրաքիմիայի զարգացմանը զուգըն– թաց ստեղծվեց նաև էչեկտրաֆիզիոչո– գիան, որի հիման վրա ֆրանսիացի գիտ– նականներ Գ. Դյուշենի, ժ. Արսոնվալի, գերմանացի՝ է. Պֆլյուգերի, է. Դյուբուա– Ռեյմոնի, ռուս՝ Ն. Վվեդենսկու աշխա– տանքների շնորհիվ զարգացավ է.: ժա– մանակակից էլեկտրատեխնիկան մատ– չելի է դարձրել էլեկտրական էներգիայի տարբեր տեսակների օգտագործումը բժշկության մեջ, որոնք օրգանիզմի հյուս– վածքներում առաջացնում են ֆիզիկա– քիմիական տեղաշարժեր, խթանում օր– գանիզմի օրինաչաՓ ռեակցիաների հիմ– քում ընկած ֆիզիոլոգիական պրոցեսնե– րը: Այդ ռեակցիաների բնույթը կախված է էլեկտրական հոսանքի տեսակից, ուժից, ազդեցության տևողությունից, ներգործ– ման տեղից ու մեթոդից, ամբողջ օրգա– նիզմի և հյուսվածքների ընդհանուր վի– ճակից: Ավելի հաճախ օգտագործում են հաստատուն հոսանքը (տես Գաչվանա– ցում), բարձր և ցածր լարվածության փո– փոխական հոսանքները (ֆարադացում, դիաթերմիա, ինդուկտոթերմիա), գեր– բարձր հաճախականության էլեկտրամագ– նիսական դաշտը (տես Գերբարձր հա– ճախականության թերապիա): Գոյություն ունեն էլեկտրական հոսանքի օգտագործ– ման տեղական և ռեֆլեկտոր ազդեցու– թյան մեթոդներ: Տեղական ազդեցության դեպքում հոսանքն անմիջապես ներգոր– ծում է բորբոքային օջախի վրա, փոփոխ– վում է բջջաթաղանթների թափանցելիու– թյունը, առաջանում ներհյուսվածքային բևեռացում, հյուսվածքային հեղուկնե– րում լուծված իոնները տեղաշարժվում են, բարձրանում է ներհյուսվածքային ջերմությունը, արագանում են հյուսված– քային նյութափոխանակությունը, ար– յունամատակարարումը, ֆերմենտային պրոցեսները: Ռեֆլեկտոր ազ– դեցության մեթոդները կիրառվում են հոսանքի ազդման տեղամասից հեռու գտնվող օրգանների և հյուսվածքների բուժման նպատակով: Հատվածային ռեֆ– լեքսների ձևերից ամենահաճախ կիրառ– վում է «գալվանական օձիքը», որի դեպ– քում էլեկտրականացվում է պարանոցի և ողնուղեղի կրծքային վերին 2 հատված– ների շրջանը: Լայն կիրառում է գտել նաև իոնագալվանացումը, որի դեպքում հեղուկներում լուծված դեղանյութերի իոն– ները կամ մոլեկուլները մաշկի կամ լոր– ձաթաղանթի միջոցով անցնում են օր– գանիզմ:
ԷԼԵԿՏՐԱԴԻՆԱՄ՛ԻԿԱ (էւեկար… և դի– նամիկա) դասական, ուսմունք էլեկ– տրական լիցքերի փոխազդեցության և շարժման օրինաչափությունների, էչեկ– տրամագնիսական դաշտի, էլեկտրամագ– նիսական ալիքների առաքման և տարած– ման որոշ հարցերի, հոսանքով պայմա– նավորված քիմիական և ջերմային երե– վույթների մասին: է–ի հիմքում ընկած են Մաքսվեչի հավասարոււէները և Հ. Լո– րենցի էլեկտրոնային տեսությունը: էլեկ– տրամագնիսական պարզագույն երևույթ– ները մարդուն հայտնի էին դեռ վաղ հնա– դարից: Սակայն է–ի զարգացումն սկսվեց XVIII դ. վերջից: XIX դ. 1-ին կեսին Մ. Ֆարադեյը, Ա. Ամպերը, ժ. Բիոն, Ֆ. Մավարը, Զ. Ջոուլը, է. Լենցը և ուրիշ– ներ փորձնականորեն հայտնագործեցին էլեկտրամագնիսական երևույթների հիմ– նական օրենքները, Ֆարադեյը տվեց էլեկտրական և մագնիսական դաշտերի H 2,1 Li Be B C N O F 1,0 1.5 2,0 2,5 3,0 3,5 4,0 Na Mg A1 Si P S Cl 0,8 1.2 1,5 1,8 2,1 2,5 3,0 K Ca Sc Ti V Cr Mn Fe Co Ni Cu Zn Ga Ge As Se Br 0,8 1.0 1,3 1,5 1,6 1,6 1,5 1,8 1,8 1,8 1,9 1,6 1,6 1,8 2,0 2,4 2,8 Rb Sr Y Zr Nb Mo Tc Ru Rh Pd Ag Cd In Sn Sb Te I 0,8 1,0 1,2 1,4 1,6 1,8 1,9 2,2 2,2 2,2 1,9 1,7 1,7 1,8 1,9 2,1 2,5 Cs Ba La–Lu Hf Ta W Re Os Ir Pt Au Hg Tl Pb Bi Po At 0,7 0,9 1,1-1,2 1,3 1,5 1,7 1,9 2,2 2,2 2,2 2,4 1,9 1,8 1,8 1,9 2,0 2,2 Fr Ra Ac Th Pa U Np – No 0,7 0,9 1,1 1,3 1,5 1,7 1,3 գոյության գաղափարը: Նրա տեսակետ– ները զարգացրին Զ. Մաքսվելը և Հ. Հեր– ցը: 1860-ական թթ. Մաքսվելը տվեց էլեկտրամագնիսական երևույթների պարզ մաթեմատիկական ձևակերպումը վեկ– տորական հավասարումների տեսքով, որոնք կապ են հաստատում էլեկտրական դաշտի E (r, է), մագնիսական դաշտի H (r, է) լարվածությունների, Էլեկտրա– կան ինդուկցիայի D (r, է), մագնիսական ինդուկցիայի B (r, է) վեկտորների, լից– քի p (r, է) և հոսանքի j (r, է) խտություն– ների միջև: Նա կանխատեսավ Էլեկտրա– մագնիսական ալիքների գոյությունը և դրանց նույնականությունը լուսային ալիք– ների հետ. վերջին հանգամանքը հնարա– վորություն տվեց կապ հաստատել նյութի Էլեկտրական և օպտիկական հատկություն– ների բնութագրերի միջև: Ապացուցվեց, որ Էլեկտրամագնիսական բոլոր տեսակի Փո– խազդեցությունները տարածվում են վեր– ջավոր արագությամբ, որը համընկնում Է լույսի արագությանը: Որոշ ժամանակ անց Հերցը ապացուցեց Էլեկտրամագնիսական ալիքների գոյությունը: Մաքսվելի հա– վասարումներից հետևում Է, որ Էլեկտրա– մագնիսական դաշտն ունի Էներգիա և իմպուլս, որոնք բաշխված են ամբողջ տարածության մեջ: Նյութական միջա– վայրի առկայության դեպքում այդ հա– վասարումները լրացվում են D և E, B և H, j և E վեկտորների միջև կապ հաս– տատող առնչություններով (վիճակ ի կամ նյութական հավասա– ր ու մ ն և ր)՝ D(r, t) = eE(r, է), B(r, է) = = jj.H(r, է), j(r, t) = oE(r, t)+j՝(l), որ– տեղ j՝–ը կողմնակի հոսանքների խտու– թյունն Է, իսկ տ, յյ., a-ն՝ միջավայրը բնու– թագրող հաստաաուններ, որոնք համա– պատասխանաբար կոչվում են դիէլեկ– տրիկ և մագնիսական թափանցելիու– թյուններ և տեսակարար էլեկտրահա– ղորդականություն: Ընդհանուր դեպքում, երբ միջավայրը անիզոտրոպ է և անհա– մասեռ, իսկ դաշտերը՝ փոփոխական, նյութական հավասարումները շատ բարդ տեսք ունեն: Պատճառն այն է, որ տվյալ կետում և տվյալ պահին D, B, j վեկ– տորների արժեքները կախված են E և H վեկտորների՝ տարածության բոլոր կետերում (տարածական դիսպերսիա) և ժամանակի նախորդ պահերին (ժամա– նակային դիսպերսիա) ունեցած արժեք– ներից: է–ի հետագա զարգացումը XIX դ. վեր– ջում պայմանավորեց Լորենցի դասական էլեկտրոնային տեսության ստեղծումը: Դրա համար նախադրյալներ էին էլեկտրոնի հայտնադործումը, ատոմ– ների էլեկտրական կառուցվածքի բացա– հայտումը և նյութի կինետիկ տեսության զարգացումը: Ըստ էլեկտրոնային տեսու թյան, վակուումում էլեկտրամագնիսական դաշտը բնութագրող e (էլեկտրական դաշ–
