նակահար, կոմպոզիտոր: 1879-ին Վայ– մարում աշակերտել է Ֆ. Լիստին, ապա վիեննայում՝ Ա. Դորիին և Ֆ. Քրիմին: Առաջին անգամ ելույթ է ունեցել 1885-ին Վիեննայում՝ իր ստեղծագործություննե– րից կազմված հայտագրով (այդ թվում՝ Ֆ. Լիստին ձոնած 6 էտյուդ, 1882): 1912-ից ապրել է ժնեում: Մինչե 1929-ը համերգ– ներով հանդես է եկել Ֆրանսիայում, Գեր– մանիայում, Անգլիայում, Ավստրիայում, Իտալիայում: Գրել է նոկտյուրներ, վալ– Ս. Գ. էլմաս սեր, մազուրկաներ, բարկարոլներ, պրե– լյուդներ են: Երկերը հրատարակել են Լայպցիգի Շտեյնգրեբեր և այլ հրատա– րակչություններ: 1925-ին Երեան է ուղար– կել իր ստեղծագործություններից երկու– ական օրինակ: 8. Բրուտյան
ԷԼՄԵՏԻ, գյուղ Արեմտյան Հայաստանում, Դիարբեքիրի վիլայեթի Բշերիկ գավառում: XX դ. սկզբին ուներ 22 տուն հայ բնա– կիչ: Զբաղվում էին երկրագործությամբ և անասնապահությամբ: Բնակիչները տե– ղահանվել են 1915-ին: ԷԼՅԱ&Ի&, քաղաք Թուրքիայում, տես Մեզիրե:
ԷԼՅՈՒԱՐ (Eluard) Պոլ (իսկական անու– նը՝ էժեն է միլ Պոլ Գրինդել, Grindel, 14.12.1895, Սեն–Դընի – 18.11.1952, Փա– րիզ), ֆրանսիացի բանաստեղծ: 1942-ից Ֆրանսիայի կոմկուսի անդամ: 1919– 1922-ին հարել է դադաիզմին, 1924– 1939-ին՝ սյուրռեալիզմին, սակայն ամ– բողջությամբ չի ընդունել նրանց գեղա– գիտական պլատֆորմը: Հատկանշական են «Պարտք և անձկություն» (1917), «Սե– րը, պոեզիան» (1929), «Կյանքն անմիջա– կան» (1932), «Բաց գիրք» (1 – 2, 1940–42) Ժողովածուները: է. մասնակցել է Դիմա– դրության շարժմանը, հայրենասիրական այդ պայքարն արտացոլել «Պոեզիա և ճշմարտություն» (1942) գրքում: խաղաղու– թյան միջազգային մրցանակի դափնեկիր (1953, ետմահու): Գրկ . BeJIHKOBCKHH C. H., K TO" pn30Hiy Bcex JiioAeH. IlyTb Ո. 3jnoapa, M., 1968; Ilojib 3jiioap. Bno6H6jiHorp. yKa3aTejib, M., 1963. Ա. Աչիքյան
ԷԼՅՈՒՎԻԱԼ ՆՍՏՎԱԾՔՆԵՐ (<լատ. eluvio, eluo – ողողել, ողողելով քանդել, լվանալով մաքրել), ապարների հողմնա– հարման տեղում մնացած արգասիքներ, որոնք տարբեր չափսերի անկյունավոր ապարաբեկորների և մասնիկների խառ– նածոներ են: Լինում են կավային, ավա– զային, խճաքարային և խոշորաբեկոր է. ն.: Երկրի մակերեույթում դրանք մի քանի սմ–ից մինչե մի քանի տասնյակ մ հաստության «թիկնոցով» ծածկում են արմատական ապարները:
ԷԼՈՅԱՆ ժան Սեդրակի (ծն. 18.2.1912, Խնուս գավառի գ. էլպիս), հայ սովետա– կան դերասան: ՀՍՍՀ ժող. արտիստ (1965): ՍՄԿԿ անդամ 1942-ից: 1931-ին ավարտել է Լենինականի թատրոնի դրա– մատիկական ստուդիան: 1931–33-ին Կի– րովականի թատրոնի դերասան: 1933– 1958-ին աշխատել է Լենինականի թատ– րոնում, խաղացել Ֆրանց (Շիլլերի «Ավա– զակներ»), Սեյրան (Շիրվանզադեի «Նա– մուս»), Գագիկ թագավոր (Դեմիրճյանի «Երկիր հայրենի»), Արա Գեղեցիկ (Ն. Զարյանի «Արա Գեղեցիկ») և այլ դերեր: 1958-ից՝ դերասան Սունդուկյանի անվ. թատրոնում: Աչքի ընկնող դերերը՝ Եզովպոս (Գ. Ֆիգեյրեդոյի «Աղվեսն ու խաղողը»), Քեռի Միրո (Վ. Դավթյանի «Մհերի դուռը»): Լայն ճանաչում է գտել նաե ասմունքով («Սասունցի Դավիթ», հատվածներ Խ. Աբովյանի «Վերք Հայաս– տանի» վեպից, Դաշտենցի «Ֆայտոն Ալեքը», Գ. էմինի «Սասունցիների պարը», ժ. է լ ո յ ա ն ը Գագիկ թագավորի դերում (Դեմիրճյա– նի «Երկիր հայրե– նի») հումորեսկներ): Պարգևատրվել է «Պատ– վո նշան» շքանշանով: Լ. Հախվերղյան
ԷԼՁԻԲԵԿՅԱՆ Համբարձում Մելքոնի (ծն. 7.5.1896, Արդաբիլ – 23.4.1977, Մոսկվա), հայ սովետական պատմաբան: Պատմ. գիտ. թեկնածու (1942): ՍՄԿԿ անդամ 1919-ից: Կուսակցական ընդհատակյա աշ– խատանք է կատարել Թավրիզում: Եղել է ՀԿ(բ)Կ Բասարգեչարի (1925–26), Զանգիբասարի (այժմ՝ Մասիս, 1927– 1928) շրջկոմների քարտուղար, «Կոմու– նիստ Տաջիկիստանա» («Kommyhhct Ta,zpKHKHCTaHa») թերթի խմբագիր (1932), «Կոմունիստ» (Բաքու) թերթի խմբագրի տեղակալ (1932–34): 1940–76-ին աշխա– տել է ՀՍՍՀ ԳԱ պատմության ինստ–ում, զբաղվել է Հայաստանի և Անդրկովկասի 1917–22-ի պատմության ուսումնասիրու– թյամբ («Սովետական իշխանության հաս– տատումը Հայաստանում», 1954, ռուս., «Հոկտեմբերյան սոցիալիստական մեծ հեղափոխությունը և սովետական իշխա– նության հաղթանակը Հայաստանում», 1957, ռուս.): Երկ. ApMeHHH HaKaHyHe Be^HKoro Okth6ph (4>eBpajib–oKTfldpb 1917 r.), E., 1963.
ԷԼՊԻՍ, և լ փ ի ս, գյուղ Արեմտյան Հա– յաստանում, էրզրումի վիլայեթի Ի^նուս գավառում, համանուն բերդից 6 կմ արե– վելք, Արածանի գետի ափին: 1909-ին ուներ 65 տուն հայ բնակիչ: Զբաղվում էին երկրագործությամբ և անասնապա– հությամբ, գյուղում գործում էին ձիթ– հանք և ջրաղաց: Ուներ քարաշեն եկեղե– ցի (Ս. Գեորգ) և դպրոց: Բնակիչները տեղահանվել և զոհվել են 1915-ի Մեծ եղեռնի ժամանակ: ԷԼ–ՌԵԳԻՍՏԱՆ (Ուրեկլյան) Գաբրիել Արկադիի (Արշակի, 15.12.1899, Սամար– ղանդ –29.6.1945, Մոսկվա), ազգությամբ հայ ռուս գրող, ՍՍՀՄ հիմնի հեղինակ (Ս. Միխալկովի հետ): Տիրապեւոել է ռու– սերենին, հայերենին, ուզբեկերենին, ադրբեջաներենին, տաջիկերենին: Հոկ– տեմբերյան հեղափոխության օրերին Սա– մարղանդից մեկնել է Բաքու, կամավոր մտել կարմիր գվարդիայի շարքերը: Բաք– վի կոմունայի անկումից հետո փոխադրվել է Հայաստան, մասնակցել Հայկական առաջին կոմունիստական գնդի ապստամ– բությանը: Առաջին ստեղծագործությունը լույս է տեսել 1924-ին, Թբիլիսիի «Ռա– բոչայա պրավդա» թերթում: Սամարղան– դում և Տաշքենդում աշխատել է որպես «Ուզբեկիստանսկայա պրավդա» թերթի թղթակից, այնուհետև՝ «Իզվեստիա» թեր– թի հատուկ թղթակից Միջին Ասիայում: Պամիր, Տյան–Շան, Ալթայ, Կարակում, Կզըլկում, Բետպակ–Դալա կատարած ճանապարհորդությունների արդյունքն են «Սև լեռների գաղտնիքը», «Երբ մեռնում են էմիրները», «Վտարանդին» և «Զուլ– բարս» կինոնկարները, «Պողպատե ճանկ» պատմվածքների ժողովածուն: Ինքնաթի– ռով Դիկսոն թռչելու տպավորություններն են ամփոփված «Արտասովոր ճանապար– հորդություն» և «Հեռավոր հյուսիսի հե– տախույզները» գրքերում: 1930-ական թթ. լու՚” են տեսել էլ–Ռ–ի «Ֆերգանայի մեծ ջրանցքը»և «Մոսկվա–Կարակում–Մոսկ– վա» ակնարկների ժողովածուները: Վ. Վարդանյան
ԷԼՍՄԻՐ (Ellesmere), կղզի Կանադական Արկտիկական արշիպելագի հյուսիս–արե– վելքում: Տարածությունը 200,5 հզ. կմ2 է, բարձրությունը՝ մինչև 2926 մ:
ԷԼՏՈՆ, ինքնանիսա աղի լիճ Մերձկասպ– յան դաշտավայրի հյուսիսային մասում,
ԴՍՖՍՀ Վոլգոգրադի մարզում: Տարածու– թյունը 152–200 կմ2 է:
ԷՒԻՆՈԿՈԿ, պարկաճիճու (Echi- nococcus granulosus), ժապավենաձև որ– դերի տեսակ: Մարմինն ունի 3–5 մմ երկարություն և կազմված է 3–4 հատված– ներից: Գլխիկը կրում է 4 ծծիչներ և կար– թերի 2 պսակ: Հասուն է. ապրում է շան, գայլի, աղվեսի, հազվադեպ՝ կատվի բա– րակ աղիքներում և էական վնաս չի հասցը– նում տիրոջ օրգանիզմին: Զվերը կենդա– նիների արտաթորանքի հետ դուրս գալով արտաքին միջավայր՝ ջրի, խոտի ևնի միջոցով ընկնում են միջանկյալ տիրոջ՝ կովի, ոչխարի, խոզի և տնային, երբեմն վայրի այլ կենդանիների (այծքաղի, ար– 2Ի)> ինչպես նաև մարդու օրգանիզմ, աղիք– ներում սկսում է զարգանալ է–ի թրթուրը (օնկոսֆերը): Վերջինս առաջացնում է էխինոկոկոզ հիվանդությունը:
ԷԻՓՆՈԿՈԿՈ&, մարդկանց և կենդանի– ների քրոնիկական ճիճվային հիվանդու– թյուն: Հարուցիչները ժապավենաձև որ– դի՝ էխինոկոկի թրթուրներն են: Վարակի աղբյուրը շներն ու մսակեր վայրի կեն– դանիներն են, որոնց ստամոք^աղիքա–
