Թվային ծրագրային կառավարման 6550 ուղղաձիգ ֆրեզիչ հաստոց սակի՝ երկարատև (ծակոտկեն և մագնի– սական ժապավեններ ու քարտեր, մագ– նիՕական թմբուկ, կինոժապավեն են) և կարճատև (պտտվող անջատիչներ, շտե– կերային և կոճակային կոմուտատոր– ներ, ծրագրային հրամանաապարատներ ևն) արտաքին հիշողության: ԾԿՀ դասա– կարգվում են նաև ըստ աշխատանքային օղակների տեղաշարժերի սահմանափակ– ման սկզբունքի՝ իմպուլսային, անալո– գային, կոդային (համընկնման սխեմա– ներով), ճանապարհային, ժամանակային, աշխատանքային օղակների իրական տե– ղաշարժերի չափման սկզբունքի (բացար– ձակ և համեմատական, միահաշվանք և երկհաշվանք, անմիջական և անուղղակի, մեխանիկական, էլեկտրական, օպտիկա– կան և համակցված չափիչ սարքերով), հա– մակարգի ճշտության (6 դաս): Ծրագրա– յին կառավարման համակարգերն ունե– նում են ծրագրի մուտքի (ծրագիրն ըն– թերցող և այն կառավարման ազդանշան– ների վերածող), միջանկյալ հիշողու– թյան (ստացված ազդանշանները հիշող և պահող), համեմատիչ (աշխատանքային օղակի ծրագրով տրված և փաստացի տե– ղաշարժերը համեմատող) սարքեր, գոր– ծադիր մեխանիզմ (աոացված կառավար– ման ազդանշաններն աշխատանքային օղակի անհրաժեշտ տեղաշարժերի վերա– ծող) և ետադարձ կապի հանգույց (աշ– խատանքային օղակի փաստացի տեղա– շարժերը չափող և համեմատիչ սարքին համապատասխան ազդանշան հաղորդող): ԾԿՀ արդյունավետ են՝ մշակվող դետալի փոփոխման հետ փոխվում է մշակման ծրագիրը, առանց հաստոցի զգալի փոփո– խությունների: ԾԿՀ–ի կիրառումը թույլ է տալիս ավտոմատացնել անգամ հատային արտադրությունը, կիրառել բազմահաս– տոցային սպասարկում կառավարման մեկ վահանից, կազմակերպել ծրագրերի կենտրոնացված կազմում, բարձրացնել սարքավորումների օգտագործման գոր– ծակիցը, կիրառել կտրման առավել շա– հավետ ռեժիմներ, կրճատել օժանդակ ժամանակը, բարձրացնել մշակման ար– տադրողականությունը՝ բարձր ու կայուն որակի պայմաններում ևն: ՀՍՍՀ–ում ԾԿՀ նախագծվում և արտա– դրվում են մետաղահատ հաստոցների ԳՀԻ–ի անդրկովկասյան մասնաճյուղում (Երևան), Կիրովականի ճշգրիտ հաստոց– ների, Չարենցավանի, Երևանի Ֆ. է. Զերժինսկու անվ. հաստոցաշինական գոր– ծարաններում: Տես նաև Ծրագրավորում: Ա. ճենտերեճյան
ԾՐԱԳՐԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄ, օբյեկտի աշխատանքի ռեժիմի կառավարումը նա– խապես տրված ծրագրով: Օրինակ, Ծ. կ–մամբ իրագործվում է թռչող ապարատի շարժումը պահանջվող ուղեծրով, և ապա– հովվում ժամանակի տվյալ պահին տա– րածության մեջ դրա տեղը որոշելը: Ծ. կ. կարող է իրագործվել ինչպես ետադարձ կապի օգնությամբ, այնպես էլ առանց դրա: Առաջին դեպքում կարող են կատար– վել ռեժիմի օպտիմալացման աշխատանք– ներ՝ օբյեկտի որոնվող և փաստացի վի– ճակները մոտեցնելու նկատառումով: Ծ. կ–մամբ առաջին հաստոցներում կառա– վարումն իրագործվում էր հաստոցին կըց– ված լրացուցիչ սարքավորման օգնու– թյամբ: Հետագայում կառավարման ֆունկ– ցիան որվեց փոքր էլեկտրոնային հաշ– վողական մեքենաների (ԷՀՄ) վրա, որոնք միաժամանակ «սպասարկում» են մի խումբ հաստոցների: Կան տեխնոլո– գիական տեղամասեր, որտեղ կառավա– րումն ամբողջությամբ ավտոմատացված է և իրականացվում է ստորակարգության սկզբունքով գործող տարբեր հցորության ԷՀՄ ների համալիրի օգնությամբ: Տես նաև Կառավարող հաշվողական, մեքենա, Ծրագրավորում: Հ, Փիւիւցոսյան
ԾՐԱԳՐԱՅԻՆ ԿԱՐԳԱՎՈՐԻՉ, ավտոմատ կարգավորի չ, որն աշխատում է նախապես կագմված ծրագրով (անընդհատ կամ րնդ– հատ): Ընդգրկում է առաջադրող սարք (պարունակում է ծրագիրը), կարգավորիչ, որը օբյեկտի ծրագրավորված վիճակը հա– մեմատելով փաստացիի հետ, մշակում է կառավարող ազդեցություններ: Ծրագրի առաջադրման համար ծառայում են պրո– ֆիլող բռունցքները, պոտենցիոմետրերը, ծակոտաքարտերը ևն: Բարդ համակար– գերում կառավարման համար կիրառում են էլեկտրոնային հաշվողական մեքենա, որը կազմում է ծրագիր և ծառայում որպես առաջադրող սարբ:
ԾՐԱԳՐԱՎՈՐՄԱՆ ԼԵձՈՒՆեՐ, միարժեք մեկնաբանություն ունեցող արհեստական լեզուներ, որոնց կառուցվածքների շարա– հյուսորեն թույլատրելի հաջորդականու– թյուններից կազմում են էլեկտրոնային հաշվողական մեքենայի (ԷՀՍ) օգնությամբ խնդիրների լուծման ծրագրեր: ԷՀՄ ունի իր մեքենայական լեզուն, որի կենտրոնա– կան գաղափարը՝ հրամանը, ԷՀՄ–ի յուրա– քանչյուր գործողության ներկայացման ձևն է և գրվում է զրոների ու մեկերի հա– ջորդականության միջոցով: Հրամանների հաջորդականությունը կազմում է մեքենա– յական լեզվով գրված ծրագիր: Ծրագրավո– րումը հեշտացնելու նպատակով ստեղծվել են բարձր մակարդակի լեզուներ, որոնք շարահյուսական և իմաստաբանական տե– սակետից մոտ են սովորական լեզուներին: Որոշ խնդիրների լուծումը ԷՀՄ–ով ար– դյունավետ իրացնելու նպատակով օգտա– գործում են մեքենայական կողմնորոշում ունեցող լեզուներ, որոնց հիմքում ընկած է մեքենայական լեզուն, բայց, ի տարբե– րություն վերջինիս, նախորդների կառուց– վածքները ներկայացվում են պայմանա– նշաններով: Բարձր մակարդակի լեզունե– րը կախված չեն ԷՀՄ–ի առանձնահատկու– թյուններից և ունիվերսալ են խնդիրների լուծման ալգորիթմների ներկայացման տե– սակետից: 1960-ական թթ. ստեղծվել էին բազմաթիվ Ծ. լ., ուստի առաջադրվեց ծրագրավորման լավագույն հայտանիշե– րով օժտված միասնական լեզու մշակելու հարցը: Այս ուղղությամբ աշխատանքների արդյունքը եղան ԱԼԴՈԼ–60, ՖՈՐՏՐԱՆ–IV լեզուները՝ գիտական և ինժեներական, և
ԿՈԲՈԼԸ՝ տնտեսական հաշվարկների հա– մար: Հետագայում տարբեր դասերի խըն– դիրներ ծրագրավորելու համար ստեղծ– վեցին ԱԼԳՈԼ–68 և ՊԼ/1 լեզուները, որոնք ընդգրկում էին ԷՀՄ–ի կիրառության բո– լոր բնագավառները: Մաթ. ապահովման համակարգեր մշակելիս, որպես բարձր մակարդակի լեզու հաճախ օգտագործվում է բլոկ–սխեմաների լեզուն: Այս լեզվում բլոկները (օպերատորները) տեղաբաշխ– վում են հարթության մեջ, իսկ դրանց կա– տարման հաջորդականությունը որոշվում է միակողմանի կապերով: Բարձր մակարդա– կի Ծ. լ. ծրագրավորող ծրագրի միջոցով թարգմանվում են մեքենայական լեզվով գրված ծրագրի: Պարզ կառուցվածք ունե– ցող Ծ. լ. կարող են իրացվել նաև մեկնա– բանող ծրագրի միջոցով, որը թարգմանում և հաշվարկում է ծրագրի յուրաքանչյուր օպերատորը՝ նրա կատարման ամեն մի ան– հրաժեշտության դեպքում: Ծ. լ–ի մաթ. ուսումնասիրությունը դարձավ լեզուների ձևական նկարագրությունների և ձևական քերականությունների տեսության առա– ջացման հիմքը: JI a B P Օ B C . C . , YHHBepCaJIbHblH JI3bIK npOrpaMMHpOBaHHfl (Ajir0jl-60), 3 H3fl., M., 1972; TtHcepMeiiH K.B., IIporpaM- MHpoBaHHe Ha IBM/360, nep. c aHrji., 2 H3fl., M., 1973; JIhh^ch H., M ioh JieH C. BaH /jep, HecjpopMajibHoe BBefleHHe b Ajiroji-68, nep. c amvi., M., 1973. Փիւիւցոսյան
ԾՐԱԳՐԱՎՈՐՈՂ ԾՐԱԳԻՐ, ծրագրավոր– ման պրոցեսն ավտոմատացնող համա– կարգ, որը բարձր մակարդակի ծրագրա– վորման չեզվով գրված խնդրի լուծման համար կազմում է ծրագիր ցածր մակար– դակի լեզվով: Ծ. ծ–ի մասնավոր դեպքը՝ տրանսլւատորր, ցածր մակարոա– կի լեզվով ծրագիր է կազմում՝ ելնելով ոարձր մակարդակի լեզվով գրված պատ– րաստի ծրագրից: Ծ. ծ–ի օգնությամբ ծրա– գիրը թարգմանվում է մի քանի փուլերով: Ծրագիրը նախ ենթարկվում է շարահյուսա– կան վերլուծության, որի ընթացքում հայտ– նաբերվում են նրանում տեղ գտած սխալ կաոուցվածքները, ապա անջատվում են ծրագրի հիմնական տարրերը ն տեղա– բաշխվում հաշվոդական մեքենայի հիշո– ղության մեջ: Ծրագրի օպերատորները փո– խարինվում են համարժեք գործողություն– ներով՝ գրված ցածր մակարդակի լեզվով: Թարգմանվելուց հետո ծրագրի մասերը կարգավորվում և հավաքվում են միասնա– կան ծրագրի մեջ: Ծ. ծ–երը կարող են օպ– տիմալացման որոշ ձևափոխություններ կատարել՝ թարգմանվող ծրագրի արդյու– նավետությունը բարձրացնելու նպատա– կով: Ծ. ծ–երի թարգմանությունը կատա– րում են սկզբնական ծրագրի մեկ կամ մի քանի դիտարկումների միջոցով: Մեկ դի– տարկումով թարգմանությունը արագ է իրագործվում, սակայն թարգմանված ծրա– գիրն ստացվում է նվազ արդյունավետ: Բազմապատիկ դիտարկումներով թարգ–
