ԿԱՎԱԼԼԻ [Cavalli, իսկական ազգանու– նը՝ Կալետտի (Caletti) Ֆրանչեսկո (Պիեր կամ Պինարո Ֆրանչեսկո, 1602– 1676)], իտալացի կոմպոզիտոր, վենետիկ– յան օպերային դպրոցի նշանավոր վար– պետ:1617-ից ծառայել է Սան Մարկո տաճարում, սկզբում որպես երգիչ (տե– նոր), ապա երգեհոնահար և կապելմայս– տեր: Դրել է եկեղեցական երաժշտություն, 42 օպերա (այդ թվում՝ «Դիդոնա», 1641, «Ցասոն», 1649, «Քսերքսես», 1654):
ԿԱՎԱՀՈՂ, տես Ալյումինի օքսիդ:
ԿԱՎԱՍԱԿ Ի, քաղաք ճապոնի այ ում, Տոն– սյու կղզում, Կանագավա պրեֆեկտուրա– յում: 973, 5 հզ. բն. (1970): ճապոնիայի նավաշինության և նավանորոգման խո– շորագույն կենտրոնն է:
ԿԱՎԱՎԱԶ, ավազակավային նստվածքային ապար, որը սովորաբար պարունակում է 10–30% կավային մասնիկներ:Կ–ների բնորոշ հատկանիշը ավազակավերի համեմատությամբ նրանց պակաս պլաստիկությունն է: Ըստ ծագման Կ–ները լինում են՝ ծովային, լճային, ֆլյուվոգլացիալ, էոլային:
ԿԱՎԱՏԻՆԱ (իտալ. cavatina, < cavare –բառացի՝ արտածել), մենակատարային քնարական պիես օպերայում և օրատորիայում: XVIII դ. ուներ հայեցողական–խոհական բնույթ և դերերգերից տարբերվում էր առավել պարզությամբ, մեղեդու երգայնությամբ, Փոքր ծավալով: Երբեմն «Կ.» են կոչվել նաև երգուն բնույթի ոչ մեծ գործիքային պիեսները
ԿԱՎԱՐԻ ՏԵՍՈՒԹՅՈՒՆ, մաթեմատիկայի բաժին, որն ուսումնասիրում է մասնակի կարգավորված բազմությունների հանրահաշվական հատկությունները: Կամայական ոչ դատարկ A բազմության վրա որոշված երկտեղանի ≤ հարաբերությունը կոչվում է մասնակի կարգ, իսկ {A,≤ }համակարգը՝ մասնակի կարգավորված բազմություն, եթե A-ի կամայական a, b, c տարրերի համար բավարարված են հետնյալ պայմանները. l)a≤a, 2) եթե a≤b և b≤c, ապա a≤c, 3) եթե a≤b և b≤a, ապա a= b: Եթե a≤b, բայց a-ն հավասար չէ b-ին, ապա ասում են, որ a-ն խիստ փոքր է b-ից և նշանակում՝ a<b: A բազմությունը կոչվում է {A,≤}համակարգի հիմք: Վերջավոր հիմք ունեցող մասնակի կարգավորված բազմությունը երբեմն հարմար է ներկայացնել գծագրի միջոցով՝ տարրերը տեղադրելով շերտ առ շերտ վարից վեր ըստ աճի և միմյանց միացնելով այն տարրերը, որոնք հարևան են ըստ կարգի, օրինակ՝ {A, ≤ } համակարգը կոչվում է կավար, եթե A-ի կամայական a, b տարրերի համար բավարարված են հետևյալ երկու պայմանները՝ ա. գոյություն ունի A-ին պատկանող a, b տարրերի ճշգրիտ վերին կոպարը ըստ ≤ հարաբերության, բ. գոյություն ունի A-ին պատկանող a,b տարրերի ճշգրիտ ստորին կոպարը ըստ ≤ հարաբերության (տես ճշգրիտ վերին և ստորին կոպար): a, b տարրերի ճշգրիտ վերին կոպարը սովորաբար նշանակում են aVb, իսկ ստորինը՝ a^b: {A,≤} համակարգը կոչվում է վերին կիսակավար,եթե բավարարում է միայն ա. պայմանին,և ստորին կիսակավար, եթե բավարարում է միայն բ. պայմանին: Գծագրում պատկերված համակարգը վերին կիսակավար է, բայց կավար չէ, որովհետև α և φ տարրերը չունեն ճշգրիտ ստորին կոպար: Կավարի օրինակ է բոլոր բնական թվերի բազմությունը իր բնական կարգի հետ միասին, այդ դեպքում՝ aVb=max(a, b),a^b=min(a, b): Կավարը կոչվում է լրիվ,եթե նրա հիմքի յուրաքանչյուր ոչ դատարկ ենթաբազմություն ունի թե՝ ճշգրիտ վերին և թե՝ ճշգրիտ ստորին կոպար: Վերջավոր հիմքով կավարները միշտ լրիվ են: Բնական թվերով վերոհիշյալ կավարը լրիվ չէ: [a, b] հատվածը, որտեղ a, b-ն իրական թվեր են և a<b, իր բնական կարգի հետ միասին կազմում է լրիվ կավար: Եթե {A, ≤} մասնակի կարգավորված բազմության համար գոյություն ունի այնպիսի a€A տարր, որ կամայական b€A բավարարում է b≤a պայմանին, ապա a-ն կոչվում է {A, ≤} համակարգի առավելագույն տարր: Հանգունորեն սահմանվում է նվազագույն տարրը: Գծագրում δ-ն առավելագույն տարր է, իսկ նվազագույն տարր գոյություն չունի: Առավելագույն տարրը նշանակում են 1 նշանով, նվազագույնը՝ 0 նշանով: Եթե a€A և գոյություն չունի այնպիսի b€A, որ a<b, ապա a տարրը անվանում են մաքսիմալ: Նման ձևով սահմանվում է մինիմալ տարրը: Գծագրում δ-ն մաքսիմալ տարր է, իսկ α և φ տարրերը՝ մինիմալ: Կավարը կոչվում է բաշխական, եթե նրա կամայական a, b, c տարրերի համար տեղի ունի a ^ (b Vc) = (a ^ b) V (a ^c) առընչություն: Կ. տ–ում մեծ դեր են խաղում այնպիսի կավարները (կոչվում են լրացումներով կավարներ), որոնք բաշխական են, ունեն 0 և 1, յուրաքանչյուր a€A տարրին համապատասխանում է այնպիսի ӑ€ A տարր, որ a V ӑ= 1 և a ^ ӑ= 0: Լրացումներով բաշխական կավարները, որ կոչվում են բուլյան կավարներ(նաև բուլյան հանրահաշիվ–ներ), Կ. տ–յան խորապես զարգացած բաժիններից են և լայն կիրառություններ ունեն մաթեմատիկայի տարբեր բնագավառներում, տեխնիկայում: Պարզագույն բոււյան կավարների հիմքը բաղկացած է միայն երկու տարրից՝ 0, 1, և կոչվում է երկարժեք բուլյան հանրահաշիվ: Կ. տ–յան գաղափարներն ու մեթոդները լայն կիրառություններ են գտել հանրահաշվի մաթ. տրամաբանության, պրոյեկտիվ և աֆինական երկրաչափությունների, չափի տեսության, ֆունկցիոնալ անալիզի,տոպոլոգիայի, հավանականությունների տեսության, քվանտային ու ալիքային մեխանիկայի, հարաբերականության տեսության մեջ: Պատմականորեն կավար– ների ուսումնասիրությունն սկսել է անգլ.մաթեմատիկոս Ջ. Բոնչը 1847-ին, որը հետագայում բուլյան հանրահաշիվ կոչված կավարների հատկությունները կիրառել է իր ստեղծած ասույթների տրամաբանության մեջ: Կավարի գաղափարի արդի սահմանումը տվել է գերմ. մաթեմատիկոս Ե. Շրյոդերը, 1890-ին: Գրկ.Биркгоф Г., Теория Структур, пер. c англ., M., 1952; Скроняков Л.А.,Элементы теории структур, М., 1970; Сикорский Р.,Булевы алгебры, пер.с англ., М.,1969.
ԿԱՎԵՆԴԻՇ, Քավընդիշ (Cavendish) Հենրի (10.10.1731, Նիցցա –24.2.1810, Լոնդոն), անգլիացի ֆիզիկոս և քիմիկոս, Լոնդոնի թագավորական ընկերության անդամ (1760-ից): Աշխատանքները վերաբերում են գազերի քիմիային և փորձարարական ֆիզիկայի տարբեր բաժինների: Մշակել է գազերի հավաքման, մաքրման և ուսումնասիրման մեթոդներ:1766-ին ստացել է մաքուր ջրածին և ածխաթթու գազ, որոշել դրանց տեսակարար կշիռը: Պարզել է օդի բաղադրությունը (1781), ջրի քիմ. կազմությունը (1785): Ներմուծել է էլեկտրական պոտենցիալի հասկացությունը, հետազոտել էլեկտրական կոնդենսատորի ունակության կախումը միջավայրից, ուսումնասիրել էլեկտրական լիցքերի փոխազդեցությունը: 1793-ին ոլորակշռեքի մեթոդով որոշել է Երկրագնդի միջին խտությունը: Ջերմության և էլեկտրականության բնագավառում նրա կատարած աշխատանքների մեծ մասը հրապարակվել է մահվանից շատ տարիներ անց: Կավենդիշի անունով է կոչվում 1871-ին Քեմբրիջի համալսարանում ստեղծված լաբորատորիան,որը դարձել է աշխարհի առաջատար գիտահետազոտական կենտրոններից մեկը(այդտեղ աշխատել են Ջ.Մաքսվելը, Ջ. Ու.Ռելեյը, Ջ. Ջ.Թոմսոնը, է.Ռեզերֆորդը, Պ. Լ.Կապիցան և ուրիշներ):
ԿԱՎԵՆՅԱԿ (Cavaignac) Լուի էժեն(1802–1857), ֆրանսիական պետական գործիչ, գեներալ, բուրժուա–հանրապետական: 1832-ից մասնակցել է Ալժիրի նվաճմանը: 1848-ի Փետրվարյան հեղափոխությունից հետո նշանակվել է Ալժիրի ռազմ. նահանգապետ, մայիսից՝ Ֆրանսիայի ռազմ. մինիստր: Ղեկավարել է Փարիզի 1848-ի Հունիսյան ապստամբության ճնշումը: Մինչև 1848-ի դեկտեմբերը Ֆրանսիայի Հանրապետության գործադիր իշխանության ղեկավարն էր:
ԿԱՎԵՐԻՆ Վենիամին Ալեքսանդրովիչ ծն. (6(19).4.1902, Պսկով), ռուս սովետական գրող: Կավերինի ստեղծագործությունը նվիրված է սովետական մտավորականությանը,հատկապես՝ գիտնականներին ու գրողներին («Ցանկությունների կատարում»,գիրք 1–2, 1934–36, «Երկու կապիտան»,գիրք 1–2, 1938–44, ՍՍՀՄ պետ. մրցանակ, 1946, հայերեն հրտ. հ. 1–2, 1948,«Բաց գիրք», 1949–56, վեպեր): 1962-ին Կավերինը հրատարակել է «Յոթ զույգ անմաքուր» (1962) և «Շեղ անձրև» (1962) վիպակները:Այնուհետև լույս են տեսել «Բարև, եղբայր, գրելը շատ դժվար է» (1965) հոդվածների և հուշերի գիրքը, «Կրկնակի դիմանկար» (1966) և «Դպրոցական ներկայացում» (1968) վիպակները: Գրել է նաև «Հայելու առջև» (1971) վեպը և «Հին տանը» (1971) գրական հուշերը: Երկ. Արիության դպրոցը, Ե., 1950:
