ստեղծվել է 1972-ին։ Մինչև 1981-ը տեղի է ունեցել Ն․ շ․ կուսկազմակերպության հինգ կոնֆերանս։ 1981-ի հունվ․ 1-ի դրությամբ շրջանում կար 85 կուսակցական կազմակերպություն, 2149 կոմունիստ․։ 1972-ին կազմակերպված շրջանային կո– մերիտական կազմակերպության շարքե– րում 1981-ի հունվ․ 1-ի դրությամբ կար 106 սկզբնական ԼԿԵՄ կազմակերպություն, 6800 կոմերիտական։ Ն․ շ․ հարուստ է տարբեր դարաշրջան– ների նյութական մշակույթի հուշարձան– ներով։ Կան նախևադարյան բնակավայ– րերի հետքեր (Հրազդանի կիրճում)։ Միջ– նադարյան ճարտ․ հուշարձաններից առա– վել արժեքավոր են Եղվարդի եռանավ բազիլիկը (V դ․), միանավ (Y դ․), Զորա– վար բազմաբսիդ (YII դ․) և Ս, Աստվածա– ծին եռահարկ (XIV դ․), Բուժականի խա– չաձև, տրոմպային փոխանցումով գմբե– թավոր (VI–VII դդ․)* Արագյուղի ուղղան– կյուն աբսիդով թաղածածկ (Y դ․), Ս․ Աստ– վածածին միանավ (V դ․), Քարաշամբի (VII դ․) փոքր խաչաձև գմբեթավոր եկե– ղեցիները, Թեղենյաց վանքի համալիրը (VII–XIII դդ․)։Կան բազմաթիվ ուշագրավ խաչքարեր։ Տնտեսությունը։ Ն․ շ․ զարգացող ար– դյունաբերությամբ գյուղատնտ․ շրջան է։ Արդյունաբերության համախառն արտա– դրանքի ավելի քան 1 /З-ը տալիս են սար– քաշինությունն ու կենցաղային իրերի ար– տադրությունը, 1/5-ը՝ սննդի արդյունաբե– րությունը։ 1982-ին շրջանի 101 հիմնարկ– ձեռնարկություններում և տնտեսություն– ներում զբաղված 18749 բանվոր–ծառայալ– ներից 6420-ը աշխատում են արդյունաբե– րության մեջ։ Առաջատար արդ․ ձեռնար– Նոր Երզնկայի խաղողի այգիները կությունը 1958-ին կառուցված Նոր Հաճնի տեխ․ ճշգրիտ քարերի գործարանն է, որը թողարկում է հաստոցներ, տեխ․ և հատուկ նշանակության ժամացույցներ, տեխ․ քա– րեր։ Խոշոր ձեռնարկություններից է «Զո– վունի» կարի արտադրական միավորումը, «Լույս» արտադրական միավորման Եղ– վարդի մասնաճյուղը, գինու, Լուսա– կերտի փականքային իրերի գործարան– ները ևն։ Ն․ շ–ի տարածքում են գտնվում «Ռեմդետալ» գործարանը, Արզնիի և Գյու– մուշի ՀԷԿ–երը, շինարարական կազմա– Ցորենի դաշտ Եղվարդի սարավանդում կերպություններ (Գյուղշին մինիստրու– թյան N* 2 տրեստի, ՇՄՇ–ները ևն)։ Շըր– ջանի տնտեսության մեջ կարևոր դեր ունի գյուղատնտեսությունը, որը մասնա– գիտանում է անասնապահության, այգե– գործության և պտղաբուծության ուղղու– թյամբ։ Դրանք տալիս են գյուղատնտ․ համախառն արտադրանքի մոտ 90%–ը։ Ն․ շ–ում կա 15 սովետական և պետ․ տըն– տեսություն։ Տողային ֆոնդը 34360 հա է, այդ թվում ոռոգելի հողատարածությունը՝ 11589 հա։ Վարելահողերն զբաղեցնում են 10101 հա, բազմամյա տնկարկները՝ 4269 հա, արոտավայրերը՝ 4314 հա, խոտ– հարքները՝ 389 հա (1981)։ Տարեցտարի ավելանում են գյուղատնտ․ շրջանառու– թյան մեջ դրվող հողատարածություննե– Արտադրամաս Լուսակերտի Փականքային իրերի գործարանում րը։ Ոռոգման ցանցը սնվում է Արզնի– Շամիրամ ոռոգման համակարգից և Ապարանի ջրամբարից։ Նախատեսվում է Եղվարդի ջրամբարի կառուցումը։ Շրջա– նի խոշոր տնտեսություններից են Հայ– կական մեքենափորձարկման կայանի Եղ– վարդի փորձնական տնտեսությունը (ստեղծվել է 1961-ին, զբաղվում է այգե– գործությամբ, պտղաբուծությամբ, հացա– հատիկային կուլտուրաների մշակությամբ, անասնապահությամբ), Լուսակերտի թըռչ– նաբուծական ֆաբրիկան, Պռոշյանի անվ․ ևՔանաքեռավանի սովետական տնտեսու– թյունները։ Գյուղատնտեսության կարե– վոր ճյուղերից է մսակաթնատու անաս– նապահությունը, որը տալիս է գյուղատնտ․ համախառն արտադրանքի մոտ 30% –ը։ Ն․ շ–ում է գտնվում խոշոր եղջերավոր անասունների մատղաշի աճեցման և բըտ– ման Զորավանի համալիրը (10 հզ․ գլուխ անասունի համար, ամենախոշորը Անդր– կովկասում)։ 1982-ին շրջանում կար 20221 գլուխ խոշոր (5108 կով), 20 հզ․ գլուխ մանր եղջերավոր անասուն, 964 հզ․ թռչուն։ Գյուղատնտեսության բնագավառում աշ– խատում են բարձրագույն կրթությամբ 162 մասնագետ։ Շրջանի խճուղային ճա– նապարհների երկարությունը 140 կմ է։ Ն․ շ–ով անցնում է Մասիս–Նուռնուս եր– կաթուղին (22 կմ)։ Ն․ շ–ի բնակավայրերն են՝ Արագյուղ, Բուժական, Գետամեջ, Եղվարդ ավան, Զովունի, Զորավան, Թե– ղենիք, Լուսակերտ քտա, Մրգաշեն, Նոր Արտամետ, Նոր Գեղի, Նոր Երզնկա, Նոր Հաճն քտա, Պռոշյան, Սարալանջ, Քանաքեռավան, Քասախ, Քարաշամբ։ Առողջապահությունը։ 1980-ին Ն․ շ–ում կար 4 հիվանդանոց (Եղվարդ, Նոր Հաճն, Քասախ, Լուսակերտ)՝ 325 մահճակալով, պոլիկլինիկա, 8 բժշկ․ ամբուլատորիա, 5 բուժկայան, 6 բուժմանկաբարձական կայան, 5 դեղատուն, շտապ օգնության Շրջանային հիվանդանոցը Եղվարդում կայան, սանիտարական հակահամաճա– րակային կայան։ Շրջանում կա 550 բուժ– աշխատող, որից 93-ը՝ բժիշկ։ Մշակույթը։ 1982–83 ուս․ տարում շրջանում գործում էին 19 հանրակրթական, 4 երեկոյան և հեռակա դպրոց (10 հզ․ աշա– կերտ, 820 ուսուցիչ, որից 690-ը՝ բարձրա– գույն կրթությամբ), 19 մսուր–մանկապար– տեզ (2600 երեխա), 2 մարզական դպրոց, 1 տեխնիկում (1250 սովորող), 1 պրոֆ– տեխ․ ուսումնարան (560 սովորող)։ Ն․ շ–ում են գտնվում «Հայգյուղմեքենայա– ցում» գիտաարտադրական միավորումը, Հայկ․ մեքենափորձարկման կայանը, տրակտորների համամիութենական ԳՀԻ–ի հվ․ մասնաճյուղը, Հայկ․ ՍՍՀ ԳԱ կիրա– ռական կենսաբանության կենտրոնը (Նոր Արտամետում), «Հայպետհողշիննախա– գիծ» ինստ–ի մասնաճյուղը։ Ունի 22 մշա– կույթի տուն և ակումբ, 1 գեղարվեստի, 3 երաժշտական դպրոց (Եղվարդ, Նոր Հաճն, Քասախ), 19 գրադարան։ Նոր Հաճնում է գտնվում Կիլիկյան Հաճնի հերոսամարտի (1920) թանգարանը։ Լուսակերտի մշա– կույթի տանն ստեղծվել է Հրաչյա Քոչարի հուշասենյակ։ Նոր Գեղիի միջնակարգ Նոր Հաճնի երաժշտական դպրոցում դպրոցն ունի պատմա–ազգագրական թան– գարան։ Գործում են 1 կինոթատրոն (Եղ– վարդ), 13 ստացիոնար կինոկետ, 1 կա– պի հանգույց և 12 կապի բաժանմունք։ 1973-ի հունվ․ 16-ից լույս է տեսնում «Նաիրխ շրջանային թերթը։ Ն․ Այվազյան Պատկերազարդումը տես 7-րդ հատորի 704–705-րդ էջերի միջև՝ ևերդիրում, աղ– յուսակ XXII։
ՆԱԻՐԻՏ, ՍՍՀՄ–ում արտադրվող քչորո– պրենային կաուչուկների և լատեքսների առևտրական անվանումը։ Այդպես են կոչվում նաև քլորոպրենի համապոլիմեր– ները իզոպրենի, մեթիլմետակրիլատի, դիքլորբութադիենի ևնի հետ։ Ն–ի առաջին
