1969; Мнацаканян М․ О․, Колониа– лизм и его исторические формы, М․, 1976; Тарабрин Е․ А․, Стратегия и тактика неоколониализма Англии, М․, 1969; Майо– ров В․ В․, США и Африка․ Экономическая «помощь» в стратегии неоколониализма, М․, 1981․
ՆԵՈԳԷՆ, նեոգենի ժամանակա– շրջան (նեո․․․ և հուն, yevog – ծնունդ, հասակ), ապարների շերտախումբ, որ առաջացել է Երկրի երկրաբանական պատ– մության նախավերջին ժամանակաշրջա– նում։ Ն․ մտնում է կայնոզոյի դարաշրջա– նի մեջ՝ հաջորդելով պաթոգենին և նա– խորդելով անթրոսզոգենի ժամանակա– շրջանին։ Ն–ի տեոզությունը ռադիոլո– գիական մեթոդներով սահմանվում է 28 մլն տարի։ Ն․ ստորաբաժանվում է երկու մա– սի՝ միոցեն և ւցչիոցեն, որոնք անջատել է անգլ․ երկրաբան Չ․ Լայեղը՝ 1833-ին։ Ան– վանումն առաջարկել է ավստրիացի երկ– րաբան Մ․ Հյոռնեսը (1853)։ Ն–ի ապար– ներն ամենուրեք տրոհվում են երկու կոմպլեքսի՝ միոցենի (ծովային նստվածք– ներ) և պլիոցենի (կավերի, ավազների, գիպսերի շերտախմբեր)։ Իտալիայի ե Հունաստանի պլիոցենում դիտվում են բազմաթիվ հրաբխային հաստվածքներ։ Ն․ ալպիական ծալքավոր սիստեմի ավարտման ժամանակաշրջանն է, որն արտահայտվում է բազմաթիվ լեռնաշըղ– թաների (Ալպեր, Կարպատներ, Բալկան– ներ, Ատլաս, Ապենիններ, Կովկաս, Ղրիմ, Պոնտական և Տավրոսի լեռներ, Բելուջ– աոան, Հիմալայներ) բարձրացումով։ Միաժամանակ հզոր ծալքավոր մարզեր են ստեղծվում Իաւղաղ օվկիանոսի եգրա– մասերում (Կամչատկա, Սախալին, ճա– պոնիա, Ֆիլիպիններ, Նոր Գվինեա, Կոր– դիլիերաներ, Անդեր)։ Ինտենսիվ լեռնա– կազմությունը ուղեկցվել է ուժեղ հրա– բխականությամբ։ Ուղղաձիգ տատանո– ղական շարժումների հաճախականությու– նը պայմանավորել է ջրավազանների չա– փերի ու եզրագծերի անընդհատ Փոփո– խություն և աստիճանական մեկուսացում օվկիանոսներից։ Ն–ի վերջում դիտվել է ցրտեցում, որը լեռնային շրջաններում առաջացրել է սառցապատումներ։Մեծ Փո– փոխություններ են կատարվել ցամաքա– յին ֆաունայի և ֆլորայի կազմում։ Հան– դես են եկել այժմ ապրող կաթնասուննե– րի շատ տեսակներ։ Ուշ միոցենում Եվրա– սիայի և Հյուսիսային Ամերիկայի միջև կապի առկայության շնորհիվ կատարվել է ֆաունայի տեղաշարժ մի մայրցամա– քից մյուսը։ Ավստրալիան ամբողջ Ն–ի, ինչպես և պալեոգենի, ընթացքում մնա– ցել է մեկուսացված բացարձակապես ստո– րին կաթնասունների (պարկավորներ, միանցքանիներ) համար։ Ծովային ֆաու– նայում հատկապես բազմազան և առատ են փափկամորթները, ֆորամինիֆերնե– րը, օստրակոդները, որոնց զգալի մասն ապրում է մինչե այժմ։ Բուսականությունն ունեցել է գրեթե ժամանակակից կազմ։ ՀՍՍՀ տարածքում սահմանափակ զար– գացում ունեն միոցենի նստվածքները (Երեանյան գոգավորություն), որոնք ներ– կայացված են հզոր լճային (լագունային) առաջացումներով՝ կավերով, ավազաքա– րերով, գիպսի և քարաղի շերտերով ու ոսպնյակներով։ Դրանցից վեր տարած– ված են նույնպես հզոր ավազակավային U կարբոնատային ապարներ՝ վերին սար– մատի ֆաունայի մասնակցությամբ։ Վե– րին միոցենից հետո Հայաստանի տարած– քը մտնում է ընդհանուր առանցքային բարձրացման մեջ և վերջնականապես ձեռք բերում ցամաքային զարգացման ռե– ժիմ։ Հայկական լեռնաշխարհի կենտրո– նական հրաբխային մարզում լայնորեն տարածված են միոտիս–պոնտի և միջին պլիոցենի հրաբխածին–նստվածքային ապարներ։ Վերին պլիոցենը ներկայաց– ված է ծածկոցային տիպի դոլերիտային բազալտներով, անդեգիտաբազալտնե– րով։ Հրաբխային գործունեության հետե– վանքով ստեղծվել են հսկայական հրա– բխային հարթավայրեր։ Թթու էֆուգիա– ները առաջացրել են էքստրուզիվ կոներ (Արտենի, Հատիս, Իշխանասար)։ Ն–ի ամենակարևոր օգտակար հանածոն նավթն է։ Միջլեռնային և նախալեռնային իջվածքների հզոր նստվածքների հետ են կապված նավթի խոշոր հանքավայրեր ՍՍՀՄ–ում (Ադրբեջան, Թուրքմենիա), Ռու– մինիայում, Իրաքում, Իրանում, Սաուդյան Արաբիայում, ԱՄՆ–ում, Կոլումբիայում, Արգենտինայում։ Հայտնի են նաև այրվող գազերի, գորշ ածուխների և աղերի (գիպս, քարաղ) կուտակումներ։ Մի շարք ծալքա– վոր շրջանների մագմատիկ ինտրուզիա– ների հետ են կապված պղնձի, ցինկի, մոլիբդենի, վոլֆրամի, սնդիկի հանքա– վայրեր։ ՀՍՍՀ–ում կան քարաղի (Մերձ– երևանյան շրջան) և դիատոմիտի (Իջևա– նի, Սիսիանի շրջաններ) կուտակումներ։ ЭД․Жинью М․, Стратиграфическая геология, пер․ с франц․, М․, 1952; Геология Армянской ССР, т․ 2, Стратиграфия, Е․, 1964; Габриелян А․ А․, Палеоген и неоген Армянской ССР, Е․, 1964․ ՆԵ(1ԴԱՐ4ԻՆ1,£Ս՛ (նսո․․․ և դարվինիզմ), էվոլյուցիոն կոնցեպցիա, ստեղծել է XIX դ․ 80–90-ական թթ․ Ա․ Վայսմանը։ Ն–ի հիմ– քում ընկած են նրա հիպոթեզները «ան– ընդհատ», «անմահ» սաղմնային պլազմայի գոյության (որի Փոփո– խությունները հնարավոր են հիմնակա– նում ծնողական սաղմերի խառնման ժա– մանակ) և սաղմնային ընտր ու– թ յ ա ն մասին։ Վերջինս ընտրության սկզբունքը տարածում է ժառանգականու– թյան ներբջջային միավորների՝ դետեր– մինանտների վրա, որոնց ընտրությունը և անհավասարաչափ տեղաբաշխումը իբր բխում են սեռական բջջում դրանց միջև ընթացող պայքարից և հանգեցնում են կենսական նոր ձևերի առաջացման։ Այդ դեպքում դարվինյան բնական ընտրու– թյանը տրվում է սաղմնային ընտրության պրոցեսում առաջացող ոչ պիտանի ձևերը խոտանողի դեր։ Ն–ի կոնցեպցիան պա– րունակում էր արդյունավետ գաղափար– ներ (ընդունում էր քրոմոսոմների դերը ժառանգականության պրոցեսում, հերքում ձեռքբերովի հատկանիշների ժառանգու– մը), սակայն ամբողջությամբ վերցված, որպես բնական ընտրության դարվինյան տեսության լրացման Փորձ, սխալ էր։ Երբեմն Ն․ անվանում են ժամանակակից դարվինիզմ, որը պատմական տեսակե– տից սխալ և անհաջող արտահայտու– թյուն է։
ՆԷՈԴԻՍ1 [Neodymium, նեո․․․ և <հուն․ (Ցէ)Տս^Օ£ – կրկնակ, երկվորյակ], Nd, տարրերի պարբերական համակարգի VI պարբերության III խմբի քիմիական տարր։ Հազվագյուտ հողային տարր է, պատկա– նում է ւանթանիդներին։ Կարգահամարը՝ 60, ատոմային զանգվածը՝ 144,24։ Ատո– մի արտաքին էլեկտրոնային՝թաղանթնե– րի կառուցվածքն է 4s24p64d104f2 5s2 5pe 6տ2։ K, Լ, M թաղանթները լրացված են։ f աարր է։ Ն․ աոաջինն ստացել է ավստ– րիացի քիմիկոս Կ․ Աուեր ֆոն Վելսբախը (1885) նախկինում քիմ․ տարր համարվող դ ի դ ի մ ի ց (Ն–ի և պրազեոդիմի խառ– նուրդ)։ Պարունակությունը երկրակեղե– վում 2,5-10 3% (ըստ զանգվածի)։ Բնա– կան Ն․ բաղկացած է 142–146, 148 և 150 զանգվածի թվերով իզոտոպներից։ Ռադիոակտիվ է միայն 144М(Т1/2= 5 • 101Տ տարի)։ Արհեստականորեն ստացվել են 138–141, 147, 149 և 151 զանգվածի թվե– րով ռադիոակտիվ իզոտոպները։ Մաքուր Ն․ սպիտակ, արծաթաՓայլ, փավւուկ մե– տաղ է, խտությունը՝ 7010 կգ/մ3, հալ․ ջերմաստիճանը՝ 1024°С, եռմանը՝ 3027°С։ Միացություններում եռարժեք է։ Մետաղների լարվածության շարքում գտնվում է ջրածնից ձախ։ Ջրածնի հետ առաջացնում է հիդրիդ՝ NdH3։ Ն․ միանում է հալոգենների, տաքացնելիս նաև՝ ծծըմ– բի, ազոտի, ածխածնի հետ։ Ն․ ստանում են քլորիդը կամ ֆտորիդը աղային հա– լույթների լուծույթներում էլեկտրոլիզի ենթարկելով, մաքուրը (99,34%)՝ կալ– ցիումով վերականգնելով։ Ն․ օգտագործ– վում է հիմնականում մետալուրգիայում։ Ն–ի օքսիդը ջերմային ընդարձակման փո– քըր գործակից ունեցող դիէլեկտրիկ է և օգտագործվում է էլեկտրոնային սարքեր պատրաստելիս, մտնում է լուսաչափե– րում օգտագործվող օպտիկական ապակու բաղադրության մեջ։ Nd+3 իոնները ակ– տիվ խառնուրդ են լազերային ապակի– ներում։ 147ա–ը ռադիոակտիվ ինդիկա– տոր է։
ՆԵՈԹՈՄԻձՄ (նեո․․․ և թոմիզմ), կաթո– էիկության պաշտոնական փիլիսոփայու– թյունը, արդիականացված թոմիզմ։ 1879-ին Լևոն XIII պապի էնցիկլիկայով Ն․ հռչակվել է միակ ճշմարիտ և քրիստո– նեության դոգմաներին համապատասխա– նող փիլիսոփայություն։ Ն․ աստվածաբա– նական ՓիլիսոՓայության շրջանակնե– րում հակվում է դեպի օբյեկտիվ իդեա– լիզմը։ Ն–ի գոյաբանության հիմքը պո– տենցիայի և ակտի մասին ուսմունքն է․ ամեն ինչի «ծագումը» աստծու՝ ակտուալ նախահիմքի պոտենցիայի իրականացումն է։ Ըստ բնափիլիսոփայության, մատերիան զուտ կրավորական նախահիմք է և որո– շակիանում է ոչ նյութական ձևի շնորհիվ։ Բարձրագույն ձևը (ձևերի ձևը) աստվածն է, նա է ստեղծել «նախամատերիան» և նյու– թական կեցության ողջ բազմազանությու– նը (այդ թվում՝ մարդուն)։ Նեոթոմիստնե– րը գտնում են, որ սուբստանցը (համընդ– հանուր կեցությունը) բանական բնույթ ունի և կարող է ճանաչվել։ Դիտական իմացության սահմանը Ն․ համարում է «կեցության էությանը» վերաբերող հար– ցերը, որոնցով զբաղվում են փիլիսոփա– յությունը և աստվածաբանությունը։ Գի–
