միջին մասը և ծայրհրը երբեմն ամրացվել են ոսկրե վրադիրներով։ Աղեղնավւայ– աի և լարի միջև եղած տարածությունը կոչվում է լիճ։ Որքան լայնալիճ է աղեղը, այնքան այն առաձգական է և հեռանետ։ Նախնական նետերն ունեցել են ոսկրե, քարե, հետագայում՝ մետաղ– յա սլաքներ։ Ն․ ու ա–ի պատյանը կոչվում է կ ա պ ա ր ճ, աղեղնարան, աղեղնաբուն։ Միջին դարերում Ն․ ու ա․ երկար ժամա– նակ գործածվել է հրազենին զուգահեռ։ Ի»աղբակյան Հա– սան իշխանը նետ ու աղեղով որս անելիս (XIII դ․) Հայկ․ լեռնաշխարհում Ն․ ու ա–ի մեծ ու փոքր տեսակներ օգտագործվել են վաղըն– ջագույն ժամանակներից։ Ն․ ու ա․ պատ– կերված է Հայաստանի տարածքում գտնված մի շարք հնագույն առարկաների վրա (խեցեղեն, բրոնզե գոտիներ են)։ Ն․ ու ա–ի գործածման վերաբերյալ իրեղեն հնագույն ապացույցները Շենգավիթից ու Մոխրաբլուրից գտնված էնեոլիթյան դարաշրջանի ոսկրե ու քարե (հիմնա– կանում՝ օբսիդիանից, կայծքարից) նետա– սլաքներն են։ Կարմիր բլուրի պեղումների ժամանակ ի հայտ են եկել բրոնզե ու երկա– թե նետասլաքներով լի կապարճներ։Գտնը~ ված նետասլաքներն ունեն մի շարք տա– րատեսակներ (եռանկյունաձև–ճյուղավոր, եռանկյունաձև, տերեաձե, կոթավոր, ան– կոթ են)։ Անիի, Դվինի, Գառնիի պեղում– ների ժամանակ, Եղեգնաձորի հնադար– յան անձավներում հայտնաբերվել են մեծ քանակությամբ երկաթե նետասլաքներ, որոնք բաժանվում են վեց խմբի (ճանկա– վոր, եռանիստ ակոսավոր, տերեաձե տա– վւակ, կոնաձե քառանիստ, սրածայր եր– կարավուն և տձև կամ անկանոն սրածայր), ունեն տարբեր չափեր ու գործածվել են որոշակի նպատակներով (մարմնի վրա խոր վերք բացելու, զրահներ ծակելու են)։ Գործածվել են նաև թունավոր նետա– սլաքներ։ Հին և միջնադարյան բանակներում գործել են նետաձիգների զորական ստո– րաբաժանումներ ։Հին հայկ․ ավանդությունը հայոց նախ– նի Հայկին անվանում է «աղեղնաւոր որ– սորդ», «կորովաձիգ և հաստաղեղն» ռազ– միկ, որն իր լայնալիճ աղեղով և երեք– թևյան նետով մահացու խոցել է զրահա– վոր Բելին։ Ն․ ու ա․ եղել է ուրարտ․ զին– վորների հիմնական զենքերից մեկը։ Ըստ Վան քաղաքից գտնված սեպագիր մի ար– ձանագրության, Արգիշտի Բ թագավորի նետը մրցություններից մեկի ժամանակ թռել է 950 կանգուն (476 կամ 492 մ) տա– րածություն։ Մ․ թ․ ա․ V դ․ հույն հեղինակ Քսենոփոնը գովեստով է խոսում Հայաս– տանում տարածված լայնալիճ (3 կան– գուն) աղեղի և երկար (2 կանգուն) նե– տերի մասին, որոնց դեմ անզոր են եղել հույն զինվորների զրահները։ Միջին դա– րերում նույնպես հայերը հռչակված են եղել որպես քաջ աղեղնավորներ և հմուտ նետաձիգներ։ Նետաձգությունը հայտնի է նաև որպես հնագույն մարզաձև։ Հա– յաստանում Ն․ ու ա, է կոչվել նաև բուրդ կամ բամբակ գզելու աղեղը։ Գրկ, Սամուելյան Խ․, Հին Հայաս– տանի կուլտուրան, հ․ 2,Ե․, 1941։ Առաքել– յ ա ն Բ․ Ն․, Քաղաքները և արհեստները Հայաստանում IX–XIII դարերում, հ․ 1, Ե․, 1958։ Есаян С․, Оружие и военное дело древней Армении (HI–I тыс․ до н․ э․), Е-, 1966․
ՆԵՏԱՅԴՈհԹՅՈհՆ, 1․ մինչև հրազենի երևան գալը որսի և պատերազմի ժամա– նակ նշանակետը խոցելու հեռահար մի– ջոց։ 2․ Հնագույն մարզաձևերից մեկը։ ժամանակակից մարզական Ն–յան աղեղը 1580–1770 մմ երկարությամբ և 1,5– 1,6 կգ քաշով Փայտե գործիք է՝ ծայրերից ձգված 3 մմ տրամագծով գերամուր սին– թետիկ թելով։ Նետի երկարությունը 600– 800 մմէ, տրամագիծը՝ 6,4–8,0 մմ, քաշը՝ 15–32,5 գ։ 1900-ից (ոչ պարբերաբար) ընդգրկված է օլիմպիական խաղերի ծրա– գրում։ Ն–յան միջազգային ֆեդերացիան (ՖԻՏԱ) հիմնադրվել է 1931-ին և միավո– րում է ավելի քան 50 ազգային ֆեդերա– ցիա։ ՍՍՀՄ նետաձգության ֆեդերացիան (1959–70-ին՝ ՍՍՀՄ հրաձգային սպորտի ֆեդերացիային կից կոմիտե) ՖԻՏԱ–ի ան– դամ է 1967-ից։ Աշխարհի առաջին չեմպիո– նատն անցկացվել է 1931-ին, ԱՍՀՄ–ինը՝ 1963-ին։ ժամանակակից Ն–յան աշխարհի առաջնությունում տղամարդիկ մրցում են 90, 70, 50 և 30 մ, իսկ կանայք՝ 70, 60, 50 և 30 մ մրցատարածություններում (4 օր, յուրաքանչյուր վարժության համար՝ 72 նետ)։ Եվրոպայի առաջնությունը տևում է 2 օր (36 նետարձակում)։ Աշխարհի, Եվրո– պայի և ՍՍՀՄ առաջնություններում որոշ– վում են բացարձակ չեմպիոնները (բոլոր օրերի նետարձակումների միավորների գումարով) և առանձին մրցաձևերի հաղ– թողները։ Օլիմպիական խաղերում 4 մրցա– տարածությունների (288 նետ) միավոր– ների գումարով որոշվում են բացարձակ չեմպիոններ (կանանց և տղամարդկանց)։ Կանանց և տղամարդկանց թիմային առաջնությունները անցկացվում են առան– ձին–առանձին։ Հայկ․ ՍՍՀ նետաձգության ֆեդերացիան ստեղծվել է 1969-ին։ Նե– տաձգությամբ զբաղվում են ավելի քան 400 մարդ (1982)։ Տես նաև Նեւո ու աղեղ։ Մ․ Իսպիրյան
ՆԵՏԱՕՁ (Psammophis lineolatus), Լոր– տուների ընտանիքի սողուն։ Մարմինը բարակ է, մինչև 120 սմ երկարությամբ, բաց կամ մուգ մոխրագույն։ Մեջքի վրա– յով անցնում են 4 մուգ շերտեր։ Տարած– ված է Առաջավոր և Կենտրոնական Ասիա– յում։ Անդրկովկասում հազվադեպ է։ Ապ– րում է հիմնականում ավազուտներում։ Շատ արագաշարժ է (այստեղից՝ անվա– նումը)։ Մնվում է գլխավորապես մողես– ներով, որոնց սպանում է թունավոր ատամ– ներով։ Բազմանում է ձվադրությամբ։ Մար– դու համար Ն–ի խայթոցը վտանգավոր չէ։ ՆԵՏՈ (իաալ․ netto, բառացի՝ մաքուր), ապրանքի (առանց տարայի), արտադրան– քի մաքուր (զուտ) քաշը, շահույթի, բյու– ջեի մեծությունը՝ վնասները հանելուց, մասհանումներից հետո նն։ՆԵՏՈ, Ն և տ ու (Neto), Ագոստինյո (1922–1979), Անգոլայի պետական և քա– ղաքական գործիչ, բանաստեղծ։ Մասնա– գիտությամբ՝ բժիշկ։ 1962-ից Անգոլայի ազատագրության ժող․ շարժում կուսակ– ցության (ՄՊԼԱ, հիմնվել է 1956-ին, 1977-ից՝ ՄՊԼԱ – Աշխատանքի կուսակ– ցություն) նախագահ։ 1975-ի նոյեմբերից Անգոլայի ժողովրդական Հանրապետու– թյան պրեզիդենտ։ Ն–ի «Բանաստեղծու– թյուններ» (1961), «Չոր աչքերով» (1963) բանաստեղծական ժողովածուները հա– գեցած են հեղափոխական պաթետիկա– յով։ Ասիայի և Աֆրիկայի երկրների գրող– ների ասոցիացիայի «Լոտոս» (1970) և «ժողովուրդների միջև խաղաղության ամ– րապնդման համար» միջազգային լենին– յան մրցանակների դավւնեկիր է (1977)։
ՆԵՏՈՂ ՄԵՔԵՆԱՆԵՐ, հին և միջին դա– րերում թշնամու կենդանի ուժը ոչնչաց– նելու և պաշտպանական կառույցներն ավերելու նպատակով կիրառվող ռազմա– կան մեքենաներ (նկ․)։ Ն․ մ–ի կառուց– վածքը հիմնված է ոլորված և ձգված թել– քերի (ջիլեր, մազեր ևն) էներգիայի օգ– տագործման վրա։ Ն․ մ․ հայտնի էին դեռ ա․ բալիստ, p․ ֆրոնդիբոլ, գ, կատապուլտ Հին Արևելքում (Ասորեստանում, Հնդկաս– տանում ևն), Հին Հունաստանում և, հատ– կապես, Հին Հռոմում։ Այդ մեքենաները բաժանվում էին կատապուլտների և բալիստների։ У դ․ Բյուզանդիա– յում սկսեցին կիրառել Ն․ մ–ի նոր տեսակ՝ ֆրոնդիբոլ ը։
ՆԵՏՈՒՄ թեթև աթլետիկական, սկավառակի, նիզակի, մուրճի և այլ մարզ, գործիքների նետման, ինչպես նաև գնդի հրման վարժություններ։ Ն–ները ընդգըրկ– ված են մարզական բազմամարաամ և ՊԱՊ համալիրի նորմատիվներում։ Նպաս– տում են ուժի, ճարպկության, շարժումների արագության և կոորդինացիայի զարգաց– մանը, կիրառական բնույթի ունակություն– ների ձևավորմանը։ Սկավառակ, ոս– պաձև, մետաղից օղագոտիով փայտյա գործիք։ Տրամագիծը՝ 21,9–22,1 սմ, քաշը՝ 2 կգ (տղամարդկանց համար) և 18,0– 18,2 սմ, 1 կգ (կանանց համար)։ Նետում են 2,5 մ տրամագծով բետոնե հիմքով շրջանից։ Նիզակ, մետաղյա կամ մե– տաղից սուր ծայրակալով Փայտյա ձող է, կենտրոնում պարանի Փաթաթանով։ Բա–
