Այսպէս խօսեց Զրադաշտը/Առաջին մաս/Երեք կերպարանափոխութիւնների մասին
| ← Զրադաշտի նախաբանը | Ֆրիդրիխ Նիցշէ |
Առաքինութեան ամբիոնների մասին → |
Երեք կերպարանափոխութիւնների մասին պիտի խօսեմ ձեզ հետ. թէ ի՛նչպէս է ուղտ դառնում ոգին, և ուղտը—առիւծ՝ և ի վերջոյ՝ առիւծը—մանուկ։
Ոգու համար ծանր բաներ շատ կան, հզօր, կրելու ունակ ոգու համար, որին յատուկ է ակնածանքը—աւելի ծանր և ծանրագոյն բաներ է ցանկանում նրա ուժը։
Ի՞նչն է ծանր, այսպէս է հարցնում կրելու ունակ ոգին, այսպէս է ծունկ չոգում նա՝ ուղտի նման՝ և լուռ բարձւել է կամենում։
Ո՞րն է ամենածանր բանը, դո՛ւք հերոսներ, այսպէս է հարցնում կրելու ունակ ոգին, որ այդ իմ վրայ վերցնեմ և ուրախանամ իմ հզօրութեամբ։
Այդ այն չէ՞—ցածացնել իր անձը իր մեծաստութեան ցաւ պատճառելու համար, իր յիմարութիւնը փայլեցնե՞լ՝ իր իմաստութիւնը ծաղրելու համար։
Թէ՞ այդ այս է, իմացութեան կաղիններով ու խոտով սնւել և յանուն ճշմարտութեան քաղցե՞լ հոգով։
Թէ՞ այդ այս է. սիրել նրանց, ով արհամարհում են մեզ, և ձեռք պարզել այն ուրւականին, որ մեզ վախեցնել է կամենում։
Այս բոլոր ծանր բաները իր վրայ է վերցնում կրող ոգին՝ նման ուղտին, որ ծանրաբեռն անապատ է դիմում, շտապում է և նա դէպի իր անապատը։
Մենակ անապատում սակայն երկրորդ կերպարանափոխութիւնն է կատարւում. առիւծ է դառնում այստեղ ոգին, ազատութիւն է խլել ուզում և տէր դառնալ իր սեփական անապատին։
Ւր վերջին տիրոջն է փնտրում նա այստեղ—թշնամանալ նրա և իր վերջին Աստծու հետ և յաղթանակ տանել մեծ վիշապի վրայ։
Ո՞րն է մեծ վիշապը, որին ոգին այլ ևս տէր և աստւած անւանել չի կամենում. «Դո՛ւ-պարտաւոր ես» — ահա մեծ վիշապի անունը. իսկ առիւծի ոգին ասում է— «Ես կամենում եմ».
«Դու-պարտաւոր-ես»-ը ընկած է նրա ճանապարհին, ոսկէշող, որպէս մի թեփաւոր կենդանի և ամեն մի թեփի վրայ փայլում է ոսկու պէս. «Դու-պարտաւոր-ես»։
Հազարամեայ արժէքներ են փայլում այս թեփերի վրայ, և այսպէս է խօսում վիշապներից ամենազօրեղը. բոլոր իրերի արժէքը—ահա՛ փայլում է ինձ վրայ։
«Բոլոր իրերի արժէքը արդէն ստեղծւած է և ողջ ստեղծած արժէքը—այդ ես եմ։ Ճշմարի՛տ, այլԻ՛մ եղբայրներ, ի՞նչ բանի է հարկաւոր ոգու առիւծը։ Ինչի՞ չի բաւարարում նաև կրող կենդանին, որ զրկանք է կրում և ակնածում։
Նոր արժէքներ ստեղծել—այս առիւծը, առիւծային ոգին էլ անկարող է դեռ, բայց ազատութիւն ստեղծել նոր ստեղծագործութեան համար—այս կարող է առիւծի ուժը։
Ազատութիւն ձեռք բերել և սրբազան ոչ նոյն իսկ պարտականութեան հանդէպ՝ դրա համար, իմ եղբայրներ, առիւծ պէտք է լինել։
Նոր արժէքների իրաւունք առնել—ահա՛ ամենասոսկալի առնելը մի կրող և ակնածող ոգու համար։ Ճշմարի՛տ, նրա համար յափշտակել է այդ նշանակում և յափշտակիչ գազանի մի գործ։
Երբեﬓ՝ որպէս իր ամենասուրբ բանը՝ սիրում էր նա «Դու-պարտաւոր-եսը»։ Սրդ ցնորք և քմահաճոյք պէտք է գտնի նա նաև ամենասուրբ բանի մէջ, որպէսզի նրա սիրուց ազատութիւն խլել կարողանա՛—առիւծ պէտք է լինել այս յափշտակութեան համար։
Բայց ասացէ՛ք, ի՛մ եղբայրներ, ինչ կարող է անել մանուկը, որ առիւծը չկարողացաւ։ Մի՞թէ յափշտակիչ առիւծը դեռ մանուկ էլ պիտի դառնայ։
Անմեղութիւն է մանուկը և մոռացուﬓ, մի նոր սկիզբ, մի խաղ, մի ինքնագլոր անիւ, առաջին շարժում, մի սրբազան Այո։
Այո՛, ի՛մ եղբայրներ, ստեղծագործութեան խաղի համար սրբազան կերպով Այո ասելու կարիք կայ։Ոգու երեք կերպարանափոխութիւնների մասին խօսեցի ձեզ հետ. թէ ինչպէս է ուղտ դաոնում ոգին, և ուղտը—առիւծ, և ի վերջոյ՝ առիւծը—մանուկ։
Այսպէս խօսեց Զրադաշտը։ Եւ այն ժամանակ նա ապրում էր մի քաղաքում, որ «խայտաբղէտ կով» էր կոչւում։