Դոն Կիխոտ/Գլուխ XI

ԳԼՈԻԽ XI ՈՐ ՊԱՏՄՈՒՄ Է ԴՈՆ ԿԻԽՈՏԻ
ՄԻ ԱՆՀԱՋՈՂ ԱՐԿԱԾԻ ՄԱՍԻՆ

Սանչոն հոգ չէր տարել կապել Ռոսինանտին, գիտենալով նրա հանգիստ բնավորությունը։ Սակայն բախտը կամ թե սատանան (որ միշտ քնած չի լինում) այնպես արին, որ այդ հովտում արածում էր մադիանների մի երամակ։ Ձիապանները սովորություն ունեն խոտ ու ջրով առատ վայրերում կանգ առնելու, ուստի այն տեղը, որտեղ իջևանել էր դոն Կիխոտը, նրանց էլ էր հարմար թվացել։

Ռոսինանտը հակառակ իր բնավորության և սովորությունների, առանց տիրոջից թույլտվություն խնդրելու, մեկ էլ թեթև վազքով վազեց դեպի երամակը։ Սակայն մադիանները նրան աքացիներով ու խածելով դիմավորեցին։ Վայրկենապես նրա փորկապը կտրվեց, և Ռոսինանտը մնաց առանց թամբի։ Ձիուն ավելի դառնություն հասավ ձիապաններից, որոնք հարձակվեցին նրա վրա մահակներով և հախիցն այնպես եկան, որ խեղճը կիսամեռ փռվեց գետին։

Դոն Կիխոտն ու Սանչոն, տեսնելով Ռոսինանտի ջարդը, շնչակտուր մոտ վազեցին։

— Իսկույն երևում է, Սանչո բարեկամ,— ասաց դոն Կիխոտը,— որ սրանք ասպետներ չեն, այլ ստոր մարդուկներ։ Դու կարող ես ամենայն իրավամբ ինձ օգնել, որպեսզի ես Ռոսինանտին հասցրած ջարդի վրեժը լուծեմ ըստ արժանվույն։

— Վա՜յ այդ վրեժին,— պատասխանեց Սանչոն։— Նրանք քսան հոգուց ավելի են, իսկ մենք՝ երկու, եթե չասեմ մեկ ու կես։

— Ես մենակ հարյուրին արժեմ,— առարկեց Կիխոտը։

Եվ, ավելորդ խոսքեր չվատնելով, նա թուրը քաշեց ու հարձակվեց ձիապանների վրա։ Իր տիրոջ օրինակից վարակվելով ու վառվելով, նույնն արեց նաև Սանչո Պանսան։

Դոն Կիխոտն իսկույն հարվածեց մի ձիապանի և կտրեց նրա հագի չուխան և ուսի մի մասը։

Մնացած ձիապանները տեսնելով, որ իրենք՝ շատվոր, երկու մարդուց ջարդ են կրում, մահակներն առան և, շրջապատելով հակառակորդներին, սկսեցին հասցնել հարված հարվածի հետևից զարմանալի ճարպկությամբ ու եռանդով։ Երկրորդ հարվածից իսկ Սանչոն փռվեց գետին, ապա նաև դոն Կիխոտը, որին քիչ օգնեցին իր վարպետությունն ու արիությունը։ Նա գլորվեց Ռոսինանտի ոտքերի մոտ։

Ապա ձիապանները, տեսնելով իրենց արարքը, ճեպով-հապճեպով հավաքեցին իրենց մադիաններին և ճամփա ընկան, թողնելով երկու արկածախնդիրներին շատ թշվառ վիճակում և առավել վատթար հոգեկան կացության մեջ։

Առաջինը ուշքի եկավ Սանչո Պանսան, որ պառկած էր տիրոջ կողքին։ Ցածր ու ցավագին ձայնով նա տնքաց.

— Պարոն դոն Կիխոտ, այ պարոն դոն Կիխոտ։

— Ի՞նչ, եղբայր Սանչո,— պատասխանեց դոն Կիխոտը նույնքան թույլ ու վշտալի ձայնով։

— Եթե հնարավոր է, ես կկամենայի,— պատասխանեց Սանչո Պանսան,— որ ձերդ ողորմածությունն ինձ տար մի երկու կում Ֆեր Բլասի բալասանից։ Գուցե թե կոտրած ոսկորներին էլ օգնի, ինչպես վերքերին։

— Ավա՜ղ,— բացականչեց դոն Կիխոտը,— եթե մենք բալասան ունենայինք՝ էլ ի՞նչ ցավ։ Սակայն երդվում եմ թափառական ասպետի պատվով,

Սանչո Պանսա, որ երկու օր չանցած,— եթե միայն բախտը արգելք չհանդիսանա,— ես կգտնեմ այդ բալասանը, թե չէ թող գոսանան ձեռքերս։

— Իսկ ի՞նչ կարծիքի է ձերդ ողորմածությունը, մեր ոտքերը ե՞րբ կլվանան։

— Ինչ որ ինձ է վերաբերում,— պատասխանեց ջարդված ասպետը,— չեմ կարող ժամկետ նշանակել։ Սակայն եղելության մեղքը ամբողջովին իմն է՝ պետք չէր, որ ես թուր քաշեի այնպիսի մարդկանց վրա, որոնք ինձ պես կարգված ասպետներ չեն։ Ուստի, կարծում եմ, ասպետական օրենքների նման խախտման համար, որպես պատիժ, ռազմի աստվածը թույլ տվեց, որ հատուցումը գա իմ գլխին։ Այո, Սանչո Պանսա, լավ միտդ պահիր, ինչ կասեմ քեզ և այդ մեր երկուսիս օգտին կլինի. հենց որ տեսար, թե մեզ նեղացնում է այդ տեսակ ամբոխ, էլ մի սպասիր, որ ես նրանց վրա թուր քաշեմ, այլ իսկույն քոնը քաշիր և պատժիր նրանց, ինչպես քեֆդ տա։ Իսկ եթե, բան է, նրանց ազատելու համար օգնության գալու լինեն ասպետները, ապա այն ժամանակ ես քեզ կկարողանամ պաշտպանել և նրանց հախիցը գալ, ինչպես որ հարկն է։ Չէ՞ որ հազարավոր օրինակներից դու արդեն համոզված կլինես, թե իմ արի բազկի զորությունը որքան մեծ է։

Սակայն Սանչո Պանսան այլ կարծիքի էր, քան իր տերը, ուստի լռելու փոխարեն առարկեց.

— Պարոն, ես հանգիստ մարդ եմ, հեզ, խաղաղասեր և պատրաստ եմ տանելու ամեն վիրավորանք, որովհետև ունեմ կին ու երեխաներ, որոնց պետք է կերակրել և մարդ դարձնել։ Ուստի, ձերդ ողորմածության թույլտվությամբ, ես ոչ մի դեպքում թուր չեմ քաշի ոչ ռամիկի, ոչ էլ ասպետի վրա և այս վայրկյանից սկսած նախապես ներում եմ բոլոր վիրավորանքները, որ ինձ հասցրել են կամ ապագայում կհասցնեն, ով էլ լինի ինձ վիրավորողը՝ ազնվական թե հասարակ մարդ, հարուստ թե աղքատ, հիդալգո թե հարկատու, մի խոսքով՝ ինչ դասի ու դիրքի էլ պատկանելու լինի։

Լսելով այս, նրա տերն ասաց.

— Իմացած եղիր, Սանչո բարեկամ, որ թափառական ասպետների կյանքը ենթակա է հազար ու մի աղետների և ձախորդությունների։ Սակայն պատահական գործիքով հասցրած վերքերը ամոթաբեր են համարվում։ Այդ մասին պարզ ցուցում կա մենամարտության կանոնադրության մեջ, որտեղ ասված է՝ «Եթե մի կոշկակար հարվածի մյուսին կաղապարով, որ մինչ այդ բռնած է եղել ձեռքին, թեև կաղապարը փայտից է շինած, չի կարելի համարել, որ նա, որին հարվածել են, փայտով է ծեծվել»։ Ասելս այն է, որ դու չկարծես, եթե մեզ այս կռվում ծեծել են, ապա մեր պատիվն անարգված է, որովհետև զենքը, որ այդ մարդկանց ձեռքին էր և որոնցով նրանք մեզ ծեծեցին, հասարակ մահակ էր և նրանցից ոչ մեկը, որքան հիշում եմ, ոչ սուր ուներ, ոչ թուր, ոչ դաշույն։

— Ես ժամանակ չունեցա զննելու,— պատասխանեց Սանչոն,— որովհետև հազիվ էի փայտ վերցրել, որ նրանք իրենց մահակներով ինձ այնպես օրհնեցին, որ աչքերիս լույսը մարեց և ոտքերս ծալվեցին։ Նրանք ինձ իսկույն գլորեցին այնտեղ, որտեղ հիմա ես պառկած եմ։ Այնպես որ ես իսկի հավաս չունեմ խորհելու՝ անարգվել է իմ պատիվը փայտի հարվածներից, թե ոչ, նրանք նույնքան խոր խրվեցին իմ հիշողության մեջ, որքան և իմ ոսկորների մեջ։

— Դարձյալ, եղբայր Սանչո, գիտցած եղիր,— ասաց դոն Կիխոտը,— չկա վիշտ, որ մոռացնել չտա ժամանակը, և չկա ցավ, որ չբուժի մահը։ — Սրանից էլ վատթար ձախորդություն կլինի՞,— պատասխանեց Սանչոն,— որ ժամանակը թեթևացնի և մահը բուժի։ Եթե մեր ցավը լավ դեղով լավացող լիներ՝ կեսցավ կլիներ։ Բայց, կարծես, հիվանդանոցի բոլոր դեղերն էլ հիմա մեզ չեն օգնի։

— Թող գանգատներդ, Սանչո, և արիացիր։ Ինձնից օրինակ վերցրու,— ասաց դոն Կիխոտը։— Տեսնենք, թե Ռոսինանտի բանն ինչպես է, որովհետև, կարծես, խեղճին մեզնից պակաս չի հասել։

— Զարմանալի չէ, որ այդպես էլ լինի,— պատասխանեց Սանչոն,— քանի որ նա էլ է թափառական ասպետ դարձել։ Զարմանքն այն է, որ իմ էշն է հեշտ պրծել, առանց մի մազ կորցնելու, մինչդեռ մենք քիչ էր մնացել կաշվից զրկվեինք։

— Բավական է, բարեկամ,— ասաց դոն Կիխոտը,— վեր կաց, քանի էշիդ էլ որևէ դժբախտություն չի պատահել, գնանք, քանի գիշերը դեռ վրա չի հասել այս ամայի վայրում։

Ախ ու վախ քաշելով, հոգոց հանելով, անիծելով նրան, ով իրեն այս գործի մեջ է գցել, Սանչոն վեր կացավ, բայց կեսճամփին կորացավ, ասես տաճկական աղեղ լիներ, ուժ չունենալով շտկվել։ Մեծամեծ ճիգերով փալանեց էշին, որն այդ օրը տեղի ունեցած անկարգությունից ասես շփոթված՝ թափառում էր մի քիչ հեռու։ Ապա Սանչոն բարձրացրեց Ռոսինանտին, որը, եթե գանգատվելու համար լեզու ունենար, Սանչոյից ետ չէր մնա։ Ի վերջո Սանչոն պառկեցրեց տիրոջը էշի վրա, հետևից կապեց Ռոսինանտին և բռնելով էշի նոխտան, մի կերպ քարշ եկավ այն կողմը, որտեղից թվում էր, թե պիտի մեծ ճամփան անցներ։ Հազիվ մեկ մղոն անցած լիներ, բախտը, որ նրան մեկ չարիքից դեպի մյուսն էր տանում, հանեց նրան այն ճամփան, որտեղ նրանք շուտով մի իջևանատուն տեսան, որը դոն Կիխոտին (և բնավ ոչ Սանչոյին) դղյակ թվաց։

Սանչոն հավատացնում էր, թե դա իջևանատուն է, իսկ նրա տերը թե՝ դղյակ է։ Երկար տևեց նրանց վեճը, մինչև որ նրանք տեղ հասան և ներս մտան իջևանատան բակը։