Դոն Կիխոտ/Գլուխ XVI
ՈՐ ԵՎ ՈՉ ՄԵԿ ՀՌՉԱԿԱՎՈՐ ԱՍՊԵՏ
ԱՇԽԱՐՀԻՍ ԵՐԵՍԻՆ ԴԵՌ ՉԻ ԿԱՏԱՐԵԼ
ՆՎԱԶ ՎՏԱՆԳՈՎ ԻՐ ՀԱՄԱՐ,
ՔԱՆ ԿԱՏԱՐԵՑ ԱՐԻ ԴՈՆ ԿԻԽՈՏ ՄԱՆՉԱՑԻՆ
— Պարզ բան է, պարոն, այս խոտը վկայում է, թե ոչ հեռու աղբյուր կամ առու պիտի լինի։ Ուստի մի քիչ հեռու կգնանք և, անշուշտ, բախտ կունենանք հագեցնելու այս սարսափելի ծարավը, որ, ճիշտն ասած, ամեն բանից խիստ է տանջում։
Խորհուրդը դուր եկավ դոն Կիխոտին։
Նա բռնեց Ռոսինանտի սանձը, Սանչոն՝ իր էշի նոխտան, նախապես բեռնելով նրա վրա ընթրիքի մնացորդները, և նրանք գնացին դաշտով, կույրզկուրայն, որովհետև գիշերվա մութը խանգարում էր նրանց բան զանազանելու։
Սակայն հազիվ էին հարյուր քայլ անցել՝ նրանց ականջին հասավ վտակի շառաչը, որ թափվում էր, կարծես թե, ահագին ու բարձր ժայռից։
Այդ շառաչը նրանց սաստիկ ուրախացրեց։ Նրանք կանգ առան, որ ականջ դնեն, թե որտեղից է գալիս, բայց այնտեղ լսեցին նոր աղմուկ, որ խանգարեց նրանց բավականությունը, մանավանդ Սանչոյինը, որ բնականից երկչոտի մեկն էր։
Եվ իրավ, նրանք ինչ-որ հարվածների ձայն լսեցին և կարծես թե երկաթի ու շղթայի զնգզնգոց։ Այդ հնչյունները, միախառնվելով ջրի կատաղի դղրդյունին, ընդունակ էին ահ ազդել ամեն ոքի սրտին, բայց ոչ դոն Կիխոտի։
Ինչպես արդեն ասացինք, գիշերը մութն էր, նրանք ծառերի տակով էին գնում, որոնց տերևները, օրորվելով մեղմ քամուց, սոսափում էին կամացուկ ու չարագուշակ։ Այդ ամենը՝ ամայի վայր, խավար, ջրի շառաչ, տերևների սոսափյուն,— ակամա ահ էին ազդում։ Սակայն սարսափն առավել սաստկացավ, երբ նրանք համոզվեցին, որ հարվածները չեն դադարում, քամին չի թուլանում, և լույսը դեռ չի բացվում։ Համ էլ նրանք չգիտեին, թե որտեղ են։
Դոն Կիխոտը, մղված իր աննկուն խիզախությամբ, թռավ Ռոսինանտի գավակը, բռնեց վահանը, ճոճեց նիզակն ու ասաց.
— Սանչո, բարեկամ, դու պետք է իմացած լինես, որ երկինքը հաճել է ինձ այս երկաթե դարում աշխարհ բերելու, որպեսզի ես ոսկե դարին հարություն տամ, կամ թե ինչպես արտահայտվում են ոմանք, ոսկեջրած դարին։ Նկատի առ, իմ հավատարիմ և անձնվեր զինակիր, թե ինչ մթամած է գիշերը, ինչ անօրինակ լռություն, ինչ խուլ ու անըմբռնելի են սոսափում տերևները, ինչ ահազդով է շնչում վտակը, որին որոնելու ելանք մենք և որը, ասես, թափվում է բարձրաբերձ լեռներից։ Ինչպես են խոցում ու խոշտանգում մեր լսողությունը այս անդադրում հարվածները։ Բոլոր այս երևույթները միասին վերցրած և, յուրաքանչյուրը առանձին, կարող են երկյուղ, ահ ու սարսափ ազդել։ Սակայն իմ նկարագրած սարսափները արթնացնում ու բորբոքում են իմ արիությունը, և սիրտս պատրաստ է դուրս թռչելու կրծքիցս, այնքան ծարավի եմ նետվելու այս արկածի մեջ, որքան էլ նա դժվարին ներկայանա։ Ուստի, ամրացրու Ռոսինանտի փորկապը, ինքդ այստեղ մնա և սպասիր ինձ երեք օր, ոչ ավել, և եթե այդ ժամկետում ես չվերադառնամ, կարող ես ետ գնալ գյուղ, իսկ այնտեղից գնա Տոբոսո և հայտնիր իմ աննման տիրուհի Դուլսինեային, թե նրա գերի ասպետը կործանվեց, կամենալով կատարել մի սխրագործություն, որ իրեն արժանի դարձներ նրա ծառան կոչվելու։
Լսելով տիրոջ խոսքերը, Սանչոն այնպես զգացվեց, որ լացը եկավ։
— Չեմ հասկանում, պարոն, ի՜նչ խելք է այս սարսափելի արկածի մեջն ընկնելը։ Հիմա գիշեր է, այստեղ մեզ ոչ ոք չի տեսնում, և մենք շատ լավ կարող ենք մի կողմ ծռվել և խուսափել վտանգից, փույթ չէ, թե երեք օր էլ խմելու բան չունենանք։ Եվ քանի որ ոչ ոք այդ չի տեսնում, ոչ ոք մեզ վախկոտ չի համարի։ Ես թողել եմ իմ ծննդավայրը, կնոջս ու երեխաներիս, որպեսզի ծառայեմ ձերդ ողորմածությանը, հուսալով, որ այդ գործում ես չեմ վնասվի, այլ կշահեմ։ Բայց ինչպես ասվում է՝ ագահությունը պատռում է պարկը։ Որովհետև այն իսկ պահին, երբ ես առանձնապես մեծ հույս ունեի ստանալու այն անիծյալ, չարաբաստիկ կղզին, որ ձերդ ողորմածությունը քանիցս խոստացել էր ինձ, դրա փոխարեն դուք ուզում եք ինձ լքել մարդկային բնակավայրից այսքան հեռու մի տեղում։
— Թող իմ մասին ոչ հիմա, ոչ էլ ապագայում, ոչ ոք չասի, թե մեկնումեկի արցունքն ու աղերսանքը ինձ ետ պահեց իմ ասպետական պարտքը կատարելուց։ Քեզնից միայն պահանջվում է, որ դու Ռոսինանտի փորկապը քաշես և ինձ այստեղ սպասես։ Իսկ ես շուտով կվերադառնամ, կենդանի թե մեռած։
Տեսնելով, որ տիրոջ վճիռն անդրդվելի է և որ իր բոլոր արցունքները, խորհուրդներն ու աղերսանքը անզոր են, Սանչոն որոշեց խորամանկություն բանեցնել և աշխատել նրան մի կերպ ետ գցել մինչև առավոտ։
Ուստի Ռոսինանտի փորկապները պնդացնելիս, նա ճարպիկ ու աննկատ կերպով էշի նոխտայով կապեց ձիու ետի ոտքերը, այնպես որ, երբ դոն Կիխոտը հեծավ, չկարողացավ տեղից շարժվել, որովհետև Ռոսինանտը կարող էր միայն ցատկոտելով առաջ շարժվել։
Համոզվելով, որ իր հնարագիտությունը գլուխ եկավ, Սանչո Պանսան ասաց.
— Ռոսինանտը չի կարողանում տեղից շարժվել, տեսա՞ք։ Եթե դուք համառեք, խթանեք ու խփեք նրան, դրանով բախտին կռվի կոչ արած կլինեք և, ինչպես ասում են, սմբակով քացի կտաք մեխին։
Դոն Կիխոտը հուսակտուր էր լինում։ Ինչքան շատ էր խթանում ձիուն, այնքան քիչ էր հաջողվում նրան տեղից շարժվել։
Գլխի չընկնելով, որ Ռոսինանտի ոտքերը կարող են կապած լինել, նա որոշեց հաշտվել և սպասել կամ լուսաբացին, կամ այն վայրկյանին, երբ ձին ցանկանա ճամփա գնալ։ Հաստատ համոզված լինելով, որ այս անհաջողությունն առաջ է եկել ուրիշ պատճառից և ոչ երբեք Սանչոյի գործադրած խորամանկությունից, նա ասաց.
— Է՜հ, ինչ արած, Սանչո։ Քանի որ Ռոսինանտը չի կարող շարժվել, ես հարկադրված եմ սպասելու, մինչև որ երկնքում խնդա արշալույսը, թեև ողբում եմ նրա գալստյան դանդաղկոտությունը։
Դոն Կիխոտն ու Սանչո Պանսան երկար խոսակցություն ունեցան, մինչև որ Սանչոն տեսավ, թե ուր որ է օրը կծագի։ Նա թաքուն արձակեց Ռոսինանտի ոտքերը։ Թեև Ռոսինանտը բնականից երբեք տաքարյուն ձի չի եղել, բայց հիմա, իրեն ազատ զգալով, ասես թե ուրախացավ և գլուխը թափ տվեց։ Ցատկելը՝ չէր ցատկում, որովհետև, թող վիրավորական չլինի նրա համար ասել, չէր կարող։
Դոն Կիխոտը տեսնելով, որ ձին շարժվեց, բարի նշան համարեց այդ և վճռեց, որ այդ նշանը կոչում է նրան ահավոր սխրագործություն կատարելու։ Մինչ այս, մինչ այն, լույսը բացվեց և երբ որ շուրջը ամեն ինչ պարզ տեսանելի դարձավ, դոն Կիխոտը համոզվեց, որ գտնվում է շագանակի բարձր ծառերի տակ, որոնք թանձր ստվեր են գցում։ Նա լսում էր, որ հարվածները տակավին չեն դադարել, բայց թե որտեղի՞ց են գալիս՝ չէր երևում։ Ուստի, առանց հապաղելու, խթանեց Ռոսինանտի կողերը և, երկրորդ անգամ հրաժեշտ տալով Սանչոյին, հրամայեց, առաջին անգամվա պես, որ նա սպասի ամենաշատը երեք օր։ Ապա կրկնեց Սանչոյին, որ նա պետք է իր անունից զեկուցի և տեղեկացնի Դուլսինեային և խնդրեց, որ անհանգիստ չլինի իր աշխատանքի վարձի համար, որովհետև տնից դուրս գալուց առաջ ինքը կազմել է իր կտակը, համաձայն որի Սանչոյի ռոճիկը կվճարվի նրա ծառայության ամբողջ ժամանակի համար։ Իսկ եթե նրա տերը այս վտանգներից ողջ ու առողջ դուրս գալու լինի՝ Սանչոն կարող է իրեն խոստացված կղզու ստացումը միանգամայն ապահով համարել։
Սանչոն ոտքով հետևեց տիրոջը, ըստ սովորականի, հետևից քաշելով էշին՝ իր հավերժական ուղեկցին բախտի թե դժբախտության պահին։ Բավական տարածություն անցնելուց հետո շագանակի և այլ սաղարթախիտ ծառերի ստվերի միջով, նրանք դուրս եկան մի փոքրիկ հովիտ, որ փռվել էր բարձր ժայռերի տակ, որոնց գագաթից գահավիժում էր մի ահագին ջրվեժ։ Լեռան ստորոտին կքել էին խղճուկ հյուղեր, որ ավելի ավերակների էին նմանում, քան բնակարանների։ Նրանք հարյուր քայլի չափ էլ անցան, թեքվեցին ժայռի դուրս ցցած կողքով և այստեղ բացվեց ահավոր ու սարսափելի աղմուկի պատճառը, որ ողջ գիշեր նրանց ահ ու տագնապի մեջ էր պահել։ Դա ոչ այլ ինչ էր (մի՛ բարկանար և նեղանար, ընթերցող), բայց եթե մահուդ գործող մուրճեր, որ իրենց փոխեփոխ հարվածներով այդպիսի դղրդոց էին հանում։
Տեսնելով այդ բանը, դոն Կիխոտը քարացավ տեղում։
Սանչոն աչքը գցեց նրա վրա և տեսավ, որ իր տերը գլուխը կախ է արել և ծայրաստիճան շփոթված տեսք ունի։ Իսկ դոն Կիխոտը, իր հերթին, նայեց Սանչոյին և տեսավ, որ նա ուռցրել է թշերը, որ նա խեղդվում է ծիծաղից և որ, ըստ երևույթին, քիչ է մնում ծիծաղից տրաքի։ Ինչքան էլ ուժգին էր իր տրտմությունը, բայց տեսնելով Սանչոյին, նա ծիծաղեց։ Իսկ Սանչոն հենց նկատեց, որ տերը ծիծաղում է, այնպես փռթկաց, որ ստիպված էր կողերը բռունցքներով հուպ տալ, որ ծիծաղից փորը չպայթի։