Ես և Իլյիչը

Վիքիդարանից՝ ազատ գրադարանից
Մարշ աշխարհա Ես և Իլյիչը

Եղիշե Չարենց

Տիրապետողների դեմքը

[ 154 ]

ԵՍ ԵՎ ԻԼ3ԻՉԸ


Մի էպիզոդ իմ ճանապարհորդությունից՝ կատարված
Ուելսի ժամանակի մեքենայով դեպի 2500 թ.


Դեպի ժամանակը...
Մկան չկա հոգնած․
Ես էլ,
Դու է՛լ,

նա է՛լ։

Սղոցում են օդը,
Տարիները՝,
Կամքս— մեքենա,
Միտքս— Ուելս։

Թռչում եմ։
Թռչում է միտքս։
Անցնում են տարիները։
Անցնում են տարիները—20,— 50,— 100...

էս ի՞նչ է.

Ոնց որ արթնանում եմ։
նայում եմ շուրջս՝
ՈՒ՞ր եմ․

[ 155 ]

Շուրջս — անծանոթ է.
Ինչ որ մի բան դեմից մոտենում է փութով. . ․

․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․
Դեմս— աշխարհն է,
Երկրագունդը —
X տարի հետո․․․
․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․

․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․ ․

Ներքևը —
Ցանցեր, ցանցեր, ցանցեր։
Ներքևում հևում են։
Հևում է հովը։

Հովը ոնց որ թև է։
Սահում եմ։
Ոնց որ ինձ պահում են։

Իջնում եմ։
Թռչում եմ։

Ես թեթև եմ։
Բայց չէ։
Ես անշարժ եմ։
Հևում է սիրտս։
Թևում է դեպի ինձ—

Այն ի՞նչ է—
Վարը—
Բարձրանում է․․․
Արև է.
Աշխարհ է.

Ելնում է ներքևից։

[ 156 ]

Ոնց որ լիֆտ—
Ելնում է արևը։
Գալիս է դեպի ինձ։
Բարձրանում է։

Ճառագայթը— թև է ետևից նետած
Ետևից— երկրագունդը.
Մոտ է.
Մոտենում է.
Սահում է դեպի ինձ․

Սգվում է դեպի վեր—
էտաժին էտաժ։

Վեր,
Վեր,
Վեր—

Ահա ներքևը Կիվը,
Ահա Մոսկվան․․․
Այդ Ի՞նչ է․
Ոնց—որ ճռինչ է․
Դադարում է շունչս․․․

— Շնչում եմ։
Թեթև եմ։
Ես կամ։

Թրա—խկ․
Հասա։

Իջնում եմ։
Կարծես Մոսկվան է։
Է՜յ.
Ո՞վ կա էդտեղ --
Տարե՛ք ինձ P․К․П․

[ 157 ]

Չեն հասկանում։
Զգույշ նայում են ինձ։
Ես վախից դողում եմ։
Թևաթափ եմ։
— Ի՞նչ.

Չկա՞.
Ո՞նց թե չկա...
Լավ։
Տարե՛ք ինձ В.Ч․K․
էնտեղ ինձ խինդով կընդունեն։

Կընդունեն, ոնց որ հարկն է։
Տեսնո՞ւմ եք գլխարկս.
Վրան ա՛ստղ է․
Ոչինչ, որ մաշված է կոշիկս.
Չե՞ք հավատում.

Ինչո՞ւ։
Ահա տոմսս.
Ես— բալշևիկ եմ.
Չեն լսում։
Ծիծաղում են։

Գնում են։
Չէ՛.
Կանգնած են.
Ընթանում է— գետինը.
Գետինը սողում է.
100 Խփում է ուղեղիս արյունը»
— Ա՜,
Հասկանու՜մ եմ.
էսպես էր գուշակում դեռ Կամիլ
Ֆլամարիոնը..․
Նայում եմ շուրջս—

Հիանում եմ։

[ 158 ]

Ահա—
Երկնքից իջնում է մի քաղաք․
Ահա մարդիկ․
Մարդիկ.

— Մա՞րդ է թե սարդ․
Մոտենում է մեկը․
Ոնց որ ծեր է․
(Ես նրան մի գրքում կարդացել եմ)․—
Չէ՛.

Փոքր է․
Երեխա է․
Փախավ։
Ահա ուրիշն եկավ։
Նայում է աչքերիս։

Աչքերը սուզվում են մեջս։
Աչքերը ոնց որ ինձ քերում են։
Հորում են ուղեղս։
Ի՞նչ.
Ազգանու՞նս.․․

Ազգանունս— Չարենց է,
Իսկ Չարենցը
Դուք
Հասկանու՞մ եք․․․
Խա—խա—խա—խա—խա․․․—

Ծիծաղում է։
Ուրախ է,
Իհա՛րկե նա ինձ հասկանում է։
Մեքենա միտք ունի երևի։
Էն, որ կարդացել եմ։

Ահա—
Սահում է դեպի ինձ․

[ 159 ]

Բռնում է թևս.
Բարի է.
Երևի— պրոֆեսոր է.

Ծեր է։
— Ի՞նչ.
Լուսնի՞ց.
Չէ՛, եu երկրացի՛ եմ,
Ծանո՞թ.

— Ո՛չ մի ծանոթ։
Սա ի՞նչ է.
Ախ, հա—
Մեր ժամանակ, գիտե՞ք, սա— գնդացիր էր։
Բայց ներեցեք պարոն.

Ձի՞...
էսպես ձի...
Չե՛մ տեսել երբեք ես.
Մեր ձին կենդանի էր։
Մեր ձին խոտ էր ուտում։

Ներեցե՛ք, մեր ձին— գեղեցի՛կ էր.
Ավտո՞.
Հա.
Ավտոն դեռ էլի հասկանում եմ...
Բայց ներեցե՛ք պարոն.

Ավտոն չէր թռչում— նա գնում էր.
Ի՞նչ.
Թռչե՞նք.
Ես, գիտե՞ք, մի քիչ վախենում եմ․
Ո՞նց.

Սրա՞ն.
Հենց ես փոքրի՞ն.
Հենց ես գնդացրի՞ն...

[ 160 ]

Որ ցրի՞․․․
Թռցնի՞...

Չվախենա՞մ.․․
Լավ։
Ես պատրաստ եմ։

Նստեցինք գնդացրին,
Գնդացիրը— գնաց։

Թռավ
Թռավ,
Թռավ,
Մնացին ներքևը— արևը,
Լուսինը,

Մարսը,
Սատուրնը—
Մոլորակներ...
Տակից—
Ելնում էր դեպի վեր,

Գալիս էր դեպի մեզ,
Բարձրանում էր,
Սահում էր,
Թռչում էր ինչ որ գունդ ահագին․․․

Գնդացիրը թռչում է։

Նա ինձ մոտ է։
Նստել է ետևից։
Խրել է միտքը մեջս.
Երևի քննում է․
Կարդում է միտքս․

Հետևում է...
Ինչքան ուզում է հետևի․․․—

[ 161 ]

Ես գիտեմ, որ միտքն անքննին է..․
Թռչում է գնդացիրը։
Նա ոնց որ խոսում է.

— Ի՞նչ.
Հի՞նը.
— Հինը չկա։
Սանահի՞ն...
Օ, կարծեք երազո՛ւմ եք.

Հիմի կուզեք սվին։
Ամաչեցե՛ք պարոն.
Ի՞նչ թնդանոթ...
Տեսնո՞ւմ եք
Վարը—

Աշխարհը—
Կոմուն է ընդհանուր.
Հինը—
Քնե՞լ է.
Հինը չկա։

Ի՞նչ.
— Այստեղ եղել է Երսովնարկոմը,
Այստեղ— Երռևտրիբունալը,
Այստեղ— Երչեկան.
Կենտրոնը—

Նյու—Յորքն էր.
Հետո— Միչիգանը.
Հիմի չկան։

Մոտեցանք։
Աշխա՛րհն է...

Նա է։
Դեռ հեռվից ճանաչում եմ։
Ահա Ատլանտյան օվկիանը.

[ 162 ]

Ահա Ամե՛րիկան։
Ահա Խաղաղականը։

Ահա Իտա՛լիան, ոնց որ կոշիկ․․․
Բայց ի՞նչ է.
Ոնց որ ուրագա՛ն է․
Ոնց որ փոշի...
Մշուշ է։

Չէ.
Ապակի՛․․․

Ու ապակու տակից— երկիրը, երկրագունդը․․․

Ո՞ւր․
Երևա՞ն...

Ծիծաղում է։
Մորուքը քսվում է ուսիս։
Մոտեցանք։
Ոնց որ լողանում ենք։
Իջնում ենք հյուսիսից։

Թռանք հարավ էլի։
Ահա իջանք։
Էն ի՞նչ են․
Ինչո՞ւ են թևավոր․
Ասո՞ւմ եք՝ մա՞րդ են․

Խա՜—խա՛—խա՜—
Նման են հավերի․․.

Երևանն է․․․
Ծերո՛ւկ, խաբեցի՛ր ինձ։
Ոնց որ Նյու—Յորք լինի,

Ոնց որ Սան—Ֆրանցի՛սկո—

[ 163 ]

(Մի բան որ չեմ տեսել երկուսն էլ)—
Նայես՝ ի՞նչ կա հիմի մեր թաղումը․․․

Դնում ենք մի կողմ գնդացիրը։
Անցնում ենք փողոցով։

Ծիծաղում են։

Մտածում եմ՝ հայեր են․
Կհասկանան գոնե․
Է՜յ,
Ի՞նչ է էստեղ․

Մոտենում են։
Շարվում են շուրջս։
Ասում եմ անունս։
Գուցե հիշեն․․․
— Չարենց,

— Չարենց․
— Չարենց—
Հեռանում են․․․
Ախ,
Կբռնե՛մ հիմի,

Ծերո՛ւկ, ծերո՛ւկ, ծերո՛ւկ.
Միթե սա— Երևա՞նն է․
Սո՛ւտ է,
Լսո՞ւմ ես. Երևան չե՛ս բերել դու ինձ․
Երևանն— ավան էր․

Երևանը— Վանի պես քոսոտ էր,
Ճչում եմ։
Փնչում եմ։
Կանչում եմ ծերուկին։
Ուղեղս սղոցում է դողը։

[ 164 ]

է՜յ
Ծերո՛ւկ,—
Երևա՞նն է ասում ես․
— Դէ ցո՛ւյց տուր Մասիսը, թե կարող ես․
Մասի՞սը․

Նա՞,
Աբա ձյո՞ւնը․․․
Լսո՞ւմ ես,
Է՜յ,
— Ձյո՛ւնն եմ ուզում— սպիտա՛կը․․․

Ի՞նչ շենքեր են էնտեղ,
էն ի՞նչ բուրգեր են ապակի․․․
էն ի՞նչ է բարձրանում․․․

Սողում է հողը։
Փախչում է իմ տակից։

Իմ հոգին ոնց որ կաշկանդել են։
Էյ,
Ծերո՜ւկ, ծերո՜ւկ, ծերո՜ւկ—
Չկա։
Չքացել է,

Ես— ցնդել եմ.
Վազում եմ քաղաքով։
Մարդիկ,
Մարդիկ,
Մարդիկ...

Մարդի՞կ են վերջապես, թե ուրո՞ւ են․․․
Նայում եմ՝
Մոտ են.
Մտնում են մեջս.
Թռչում են իմ միջով—

էլ չե՛ս բռնի․
է՜յ—է՜յ—

[ 165 ]

Էլ հեռու են․․․
է՛յ,
Դուք,—

Ո՞րտեղ եմ— ասացե՛ք խնդրեմ․
Ասացե՛ք խնդրեմ— ո՞րտեղ եմ ես։
Նայում են երեսիս—
Ծիծաղում են․
Լուռ են․

Կամ իրենք են խուլ վերջապես,
Կամ ես ինքս— խուլ եմ․․․
Վազում եմ էդտեղից․
Ոնց որ ինձ են վազում․
Ես անշարժ եմ․

Մի բան վազում է մեջս․
Ես ինքս— վազք եմ։
Եվ ո՛չ մի ծանոթ։

Ծերո՛ւկ—ծերո՛ւկ—ծերո՛ւկ..․
Ոնց որ չի է՛լ եղել։

Ոնց որ հրաշք էր։
Փախչում եմ խուճապով։
Ուղեղս սղոցում է դողը։
Աչքերս պայթում են սարսափից։
Փախչում եմ։

է՜յ,
Մարդի՛կ,
Մի խո՜սք լոկ,
Մի շշուկ․
Հասկանո՞ւմ եք՝ ցն—դում եմ․

— Ա՜—ղա—չո՜ւմ եմ․․․
Տեսնո՞ւմ եք՝ հասնում է մահս,
Ահը գրկել է ինձ.

[ 166 ]

Մարդի՛կ,
Խնդրո՜ւմ եմ ձեզ,

Ամեն ինչ ձեզ կանեմ․
Կօգնեմ ամե՜ն բանով․․․

Անցնում են։
Խուլ են։
Ամբողջ տիեզերքում— և ոչ մի ծանոթ։

Փախչում եմ քաղաքով։
Մտնում եմ հրապարակը։
Այն ի՞նչ է․
Մոտենում է..․
Ինձ մոտենում է մեկը․

Ես նրան կարծես ճանաչում եմ.
Տեսել եմ․․.
Կարծես դեռ երեկ էր․․․
— Ախ—
Մոտեցավ...

Մոտեցավ.․․
Բայց ի՞նչ է․
Աշտարա՞կ է․
Մա՞րդ է...

Վերջապես․․․

— Ռակետ էր ակնթարթը։

Վերջապես գտա։
Սա ծանոթ է։
Ինձ կպատմե ողջը։
Չի պահի ոչ մի բան․

Կնստի մոտս․
Հետս կլինի․․․

[ 167 ]

Ահա Ժպտում է նա․
Ելնում է դեմս․
Նա ի՛նքն է,

Ծանոթը,
Հարազատը․․․
Մոտենում եմ․—

— ԲՅՈԻՍՏՆ է ԼԵՆԻՆԻ․․.


Նա՛ է։

Իլյիչը...
Է՜յ,
Լսեցե՛ք.
Շուրջս եկե՛ք,
Հավաքվեցեք մոտս․—

Ես նրան ճանաչում եմ,
Նա ինձ ծանոթ է,
է՜յ.
Դուք,
Եթե կաք,

Ես — գիտե՞ք— աշխարհի՛ց եմ.
Իսկ սա աշխա՞րհ է,
Ի՞նչ է.
Գուցե պլանե՞տ է մոտակա.
է—

Մե՛կ է,
Մե՛կ է,
Մե՛կ է.
է՜յ
Դո՛ւք,

Խուրդա—մուրդա՛․․․
Հասկանում եք՝ նրան ես տեսել եմ։
Ապրել ենք մի դարում․
Երբ էր․

[ 168 ]

Ոնց որ դեռ երեկ էր․․․

Հասկանո՞ւմ եք՝ նրան ես լսել եմ․․․

Ակնթարթը—
Ի՞նչ էր...
Հասկանո՞ւմ եք՝ էդքա՞ն տարի հետո
Աշխարհում, որ փոխվել է—

Հանդիպում ենք— ես և.․․ Իլյիչը..․
Նա ինձ նայում է ժպիտով․
Ինձ ճանաչում է նա տարիների տակից․․․
— Է՞յ, ժամանակ,
Դո՛ւ գեթ,

Խինդս դո՛ւ ընդունիր դարերից,
Ճիչս,
Խնդությունս ռակետ...