լու ազգային կնճռոտ խնդիրը, նոյնիսկ Ռուսաստանը
անդամահատելու եւ ազգային անջատ պետութիւններ
կազմելու գնով:
Ուշագրաւ ու խրատելի պիտի լինի այս երեւոյթը,-
մասնաւորապէս նրանց համար, ով սովորութիւն
է արել սոցիալիզմը ազգութիւնների
թշնամի ներկայացնելու։
Այն հանգամանքը, որ Խորհրդային Դաշնակցութեան
մէջ ազգային պետութիւնների անկախութիւնը
հեռու է լրիւ ու կատարեալ լինելուց,
սահմանափակուած է Մոսկուայի շատ ակտիւ
գերիշխանութեամբ, - այս հանգամանքը չպիտի
շփոթեցնի դիտողի միտքը։ Սա կարող է լինել ոչ
թէ դաւանանքի, այլ պարզապէս նպատակայարմարութեան
խնդիր, մի կոմպրոմիսական դրութիւն,
անխուսափելի հետեւանք իրերի ու ուժերի
որոշ դասաւորութեան:
Կարելի է, ի հարկէ, կասկածել ռուս բոլշեւիկների
անկեղծութեանը, կարելի է ենթադրել,
թէ նրանց բռնած դիրքը, ազգութիւնների հանդէպ
ցոյց տուած– փափկանկատութիւնը՝ դաւանանք
չէ, այլ միայն քաղաքականութիւն: Կարելի
է ենթադրել, թէ այսօրուայ բոլշեւիկները՝ երէկուայ
աշխարհակալներն են, որ ձգտում են
հաւաքելու, վերհաստատելու նախկին կայսրութիւնը
եւ թէ այն կէս-անկախութիւնը, որ տրւած
է այսօր ազգութիւններին՝ ժամանակաւոր
մի միջոց է միայն վերջնական նպատակներուն
