(բացառութեամբ գուցէ միայն Բելգիայի, որը
ճանաչուած է իբրեւ ամէնից բարեխիղճը ազգագրական
վիճակագրութիւններ կազմելու մէջ:
Բայց անհաւանական չէ եւ ուրիշ բացատրութիւն,—
այն, թէ ազգային պատկանելիութիւնը
ճշդօրէն որոշելու համար ամէնից վստահելի միջոցը՝
լեզուային պատկանելիութիւնն որոշելն է:
«Ազգութիւն» բառը ինքնըստինքեան այնքան անորոշ
է, որ կարող է շփոթի մէջ ձգել հարցաքննուողին,
մինչդեռ «լեզուն» շատ պարզ ու ամէնքի
համար մատչելի գաղափար է:
Բայց արդեօ՞ք այդպէս է, արդեօ՞ք ամէն
մարդ կարող է առանց տատանումների ասել, թէ
ո՞րն է իր իսկական լեզուն (ենթադրելով, ի հարկէ,
թէ այդ մարդը գիտէ ու գործադրում է մէկիից
աւելի լեզուներ):
Նախ պէտք է նկատել, որ ամէն տեղ միակերպ
չի դրւում լեզուի խնդիրը – մի տեղ հարցնում
են քո մայրենի լեզուի մասին, միւս տեղ՝
գործածական լեզուի մասին: Բայց սրանք արդէն
տարբեր են եւ վիճակագրական եզրակացութիւնները
մեծապէս կախուած են նրանից, թէ ի՞նչպէս
է դրուած հարցը:
Ի՞նչպէս որոշել պոլսեբնակ Հայի կամ յոյնի
գործածական լեզուն, եթէ շուկայում ամբողջ օրը
նա խօսում է թուրքերէն, իսկ երեկոյեան, իր ընտանիքի
մէջ, հայերէն կամ յունարէն:
