Լա՛ւ է, եթէ այս երեք կարգի խօսակցութիւնները
կատարւում են միեւնոյն լեզուով,
հարցի պատասխանը պարզ Է ու հեշտ: Բայց եթէ
այդպէս չէ, երեք կամ երկու լեզուից ո՞րը հաշուել
«մայրենի»։
Չպիտի մոռանալ, որ հարցաքննութիւնը նպատակ
ունի ստուգելու իրականոսթիւնը այն
դէպքերում, երբ ազգաբնակութեան լեզուային
(հետեւապէս եւ ագգային) կազմը դառնում է վէճի
առարկայ: Ի հարկէ, Տամբովեան նահանգի
ռուսի համար կամ Տոսկանի իտալացու համար
այս կարգի խնդիրները գոյութիւն չունեն. նա
գիտի մէկ լեզու միայն եւ իր ազգային պատկանելիութիւնը
ոչ մի կասկածի կամ կամ վեճի չի ենթարկուած:
Խնդիրը վերաբերվում է ազգայնօրէն
այն խառն վայրերին, ուր լեզուներր խաչաձեւում
են, մրցում են իրար հետ, ծածկում են մէկը միւսին:
Եւ այստեղ է ահա, որ առաջ են գալիս դժուարութիւնները:
1906 թուականին, Էջմիածնում գումարուած
ռուսահայերի ազգային «Կենտրոնական ժողովի»
մէջ, ուր ի միջի այլոց քննութեան էր դրուած
նաեւ ծխական դպրոցների հիմնական ծրագիրը,
երկարատեւ ու շատ բուռն վիճաբանութիւնների
առարկայ դարձաւ լեզուի խնդիրը։
Ո՞րը պիտի լինի դասաւանդութեան լեզուն
հայ ծխական դպրոցներում: Առաջի ու միաձայն
