Եթե սոցիալիստ է՝ անգիր գիտի ինչ են ասել Մարքսն ու Էնգելսը, բայց բնավ չգիտի թե ո՛ւմ, որտե՛ղ, ի՛նչ պետք է ասի ինքը, դուրս է տալիս նրանց բառերն ու նախադասությունները և վերջ ի վերջո տեռորն է իր իդեալը՝ անհատական թե մասսայական, իբրև իր ներքին անկարողության ապոֆեոզը»[1]։ Սա հենց Փանջունու դիմանկարն է։ Դժվար է գտնել Օտյանի հերոսի ավելի ստույգ բնորոշում, քան տվել է Թումանյանը՝ Օտյանի տարեկիցն ու գաղափարակիցը։ Թումանյանի դուստր Նվարդը թողել է վկայություն. «Եր. Օտյանի «Առաքելություն մը ի Ծապլվար» գիրքը շատ էր հավանում և կարդում էր մեծ հաճույքով։ Գրախանութներից մեկում տեսել էր, հինգ-վեց օրինակ գնել։ Երկուսն իր գրադարանի համար պահեց, մյուսները բաժանեց ընկեր գրողներին։ Երեկոները, երբ հյուրեր էին գալիս մոտը, «Ծապլվարից» հատվածներ էր կարդում մեծ բավականությամբ»։[2] Ո՞վ իմանա, «Զինվորագրվել են...» հոդվածը գրելիս Թումանյանն աչքի առաջ չի՞ ունեցել Փանջունուն։ Շատ հնարավոր է։ Այսպես թե այնպես, Փանջունին հենց այն գաղափարագարն է, որ դուրս է տալիս մեծ գաղափարներից՝ առանց դրանց մասին գաղափար ունենալու, շաղակրատում է սոցիալիզմի (ընկերավարության) անունից՝ ավերելով սոցիալիզմի գործը, երդվում է ժողովրդի անունից՝ քանդելով ժողովրդի տունը։ Լսել է դասակարգերի ու դասակարգային պայքարի մասին՝ կարծում է, թե խեղճ ու կրակ Րես Սերգոն հենց շահագործող դասակարգն է և նրա տանը գործ անելով մի կտոր հացի տեր դարձող Խև Ավոն՝ շահագործվող դասակարգի ներկայացուցիչը։ Ուրեմն, Փանջունու «գործը պիտի ըլլա նախ կազմակերպել դասակարգային բաժանումները»։ Լսել է, որ դպրոցը չպետք է դառնա բուրժուական և կրոնական դաստիարակության ասպարեզ, և կարծում է, թե Ծապլվարի դպրոցն է այդ ասպարեզը՝ «իբրև կուսակցական մենք պարտավոր ենք ազատամիտ և անհավատ ըլլալ»։ Ուրեմն՝ պետք է կործանել այդ դպրոցը։ Եվ մինչև գործիչն իր նպատակին չի հասնում՝ չի հանգստանում։ Լսել է կնոջ ազատագրության՝ էմանսիպացիայի մասին, բայց չգիտե ինչն ինչոց է և «Կեցցե՜ ազատ սերը», «Անցկի՜ ամուսնական ստրկությունը» կոչերն ինչ աղետներ կարող են բերել Ծապլվարի գլխին։ Լսել է հեղափոխական պայքարի մասին և կարծում է, թե «առանց արյունահեղության» անհնար է «մի լավ բան դուրս բերել», շատ էլ դժգոհ է, որ Րես Սերգոն «նույնիսկ կարող չէ ունենալ իր դասակարգին պահանջած սև ոգին»։
