Էջ:Ընտրանի, Նիկոլ Աղբալյան.djvu/271

Վիքիդարանից՝ ազատ գրադարանից
Այս էջը հաստատված է

«գանձի», որով ձեռք է բերված ուժի մեծ խնայողություն։ Սա մի երևույթ է, որ իշխում է մարդկային լեզվի հոլովույթին։

Հազարավոր օրինակներ վխտում են բոլոր լեզուների մեջ։


* * *

Վրացիների փոխ առած մեր բառերի հնագույն կերպարանքը դիտելով, մենք կարող ենք մի գաղափար կազմել նրանց վաղեմի շեշտադրության մասին։ Օրինակ մեր ծեփ բառը։ Պարզ է կարծում եմ, որ այդ բառը հին ժամանակ եղած է *ծեփոյ. նրա վերջին վանկը գուցե արտաբերված է ոչ շատ որոշակի, այլ մեր այսօրվա ը-ին մոտ երանգով, բայց այդ ը-ն պետք է որ բավական մոտ լիներ ո-ին, եթե վրացու ականջը ըմբռնած է իբր օ։

Պարզ է, կարծում եմ, որ այդ բառի շեշտն եղած է առաջին վանկի վրա, այսինքն նա ունեցած է ճիշտ այն շեշտադրությունը, որ այսօր ունին երկվանկ բառերը ում բարբառներուն, ինչպես՝ «կացին, կարագ, գութան» և որի տարազն է - -։ Այս պատճառով է, որ բառի վերջին ձայնավորը դալկացած է և հետագային դարձած է խուսափուկ ը՝ բառին տալով ծեփ ձևը։

Տարբեր շեշտադրություն ունեցած են «քուրմ» և «ծաղիկ» բառերը։ Նրանց նախավոր ձևերն եղած են *քուրիմայ և *ծաղիկայ։ Պետք է կարծել, որ նրանց շեշտն եղած է առաջին վանկի վրա, ինչպես «ա՛ւասիկ» բառի շեշտն է և որի տարազն է -՛ - -:

Այս շեշտադրության հետևանքով նրանք պիտի սղեին իրենց վերջին ձայնավորները և դառնային* քուրմ, ծաղիկ, պահելով անշուշտ մի բավական զգալի վերջավոր ը։

Այնուհետև նրանցից առաջինը ենթարկված է կրկնակի սղման, սղելով իր վերջին վանկի ձայնավորը և դառնալով «քու՛րմ», որ հավանորեն հնչում էր իբր «քու՛րըմը»։ Սրանց հոգնակի սեռականը ցույց է տալիս, որ մեր ենթադրությունը ճիշտ է. «*ծա՛ղիկաց» ձևից կարող էր ծագել «ծաղկաց» սեռականը, որի տարազն է -՛ -՛. և «քուրիմաց» ձևից կարող էր առաջանալ «քրմաց» ձևը, որ նույն տարազն ունի։ Սրանց եզակի սեռականները