Անկախ երիտասարդներից, գրականութիւն էին վերադարձել Գուրգէն Մահարին, Մկրտիչ Արմէնը եւ ուրիշներ, որոնք ինչ-որ չափով հոգեբանօրէն այս նոր սերնդի համար վերադարձրին հատուած ժամանակների եւ հատուած ճշմարտութիւնների շօշափելի կապը։
Յատկապէս «Սովետական գրականութիւն» ամսագրում եւ առանձին գրքերով հանդէս եկան Վարդգէս Պետրոսեանը, Հրանտ Մաթեւոսեանը, Նորայր Ադալեանը, Մանուկ Մնացականեանը, ժիրայր Աւետիսեանը, Վլադիմիր Յարութիւնեանը եւ ուրիշներ։
Այս սերնդի զգացողական ոյժը եւ հաւատը գալիս են ռուսական գրականութեան հզօրութիւնից եւ ռուս դասական գրականութեան իդէալներից։
Ազգային գրականութիւնը աւելի վստահ եւ հողին աւելի ամուր կանգնելու ոյժ է ձեռք բերում։ Այստեղ հոգեբանօրէն քաղաքակիրթ մտածողութիւնը մեր ազգային ձեւերի եւ բովանդակութեան ամբողջ հարստութեամբ ուղղւում է ոչ-քաղաքակիրթ բառ ու բարքերի դէմ եւ այսպիսով ազգային գրականութիւնը՝ ստեղծուած հայրենի հողին վրայ՝ աւելի շատ է ձեռք բերում համամարդկային հնչեղութիւն։ Եւ հայրենի հողից դուրս ստեղծուող գրականութիւնը, որը իր մտածողութեամբ եւ իր դասականութեամբ կապուեց Հայրենիքին իր արեան բոլոր երակներով՝ նա եւս հայրենի գրականութեան հետ միասին միաձոյլ ու ներդաշնակ, դառնում է համամարդկային գրականութիւն։
Մեր նոր արձակի մէջ լեզուաոճական հարցերում ձգտում կայ միաւորելու արեւելահայ եւ արեւմտահայ լեզուների առանձին տարրեր։
Մ. Սարգսեան.
— Ինձ համար սփիտքահայ հասկացողութիւնը աշխարհագրական իմաստ ունի։ Սփիտքահայը հեռւում ապրող իմ եղբայրն է։ Սփիուռքահայ գրականութիւնը մեր գրականութեան անբաժանելի մասն է։
Նոյնը կարող եմ ասել արեւմտահայ լեզուի մասին։ Ինքս ծագումով Բարձր Հայքից եմ. մանկութեանս՝ ծնողներիս հետ խօսել եմ գրեթէ արեւմտահայերէն։ Հին ու նոր բոլոր վէճերը մեր երկու գրական լեզուները իրար հակադրելու՝ գտնում եմ անհիմն, արհեստական եւ իրենց խորքում՝ վնասակար։
