անթաքույց, ինչպես, օրինակ, 1889 թ. գրված «Ես նայում եմ իմ առջև» բանաստեղծության մեջ։ Այս իմաստով Թումանյանի բնապաշտությունը այնպիսի երկերում, որպիսիք են «Համերգը», «Ամառային երեկոն», «Ա՜խ, ինչ լավ են սարի վրա», «Գարնան առավոտ», «Պատրանք» և այլն, հասարակական մեծ հնչեղություն ունի։ Այս բանաստեղծություններն աչքի են ընկնում ինչպես բնապատկերի գունագեղությամբ, այնպես էլ իրենց ներքին լիցքով։ Սրանցում բնությունը ոչ թե սոսկ միջավայր է, այլ նաև «գործող անձ»։ Օրինակ, «Համերգում» վտակը, անտառը, ժայռը, բացի բնանկարի անհրաժեշտ համամասներ լինելուց, նաև «բնավորություններ» են և խորհրդանշում են հոգեբանական տարբեր վիճակներ։ Վտակը ժայռից ներքև է թռչում զվարթ ու ժիր պատանու նման, անտառը դողդոջ ծերունու պես է ձայնակցում վտակ-թոռանը, ժայռը տարիների հոգսն ու փորձն ուսերին «իր մռայլ մտքի հետևից ընկած» է ունկնդրում համերգը։
Խոր իմաստ է թաքնված «Ամառային երեկո» բանաստեղծության մեջ, որտեղ որպես բանական էակներ են հանդես գալիս աստղազարդ երկինքն ու երկնահուպ լեռները։
«Ա՜խ, ինչ լավ են սարի վրա» և «Գարնան առավոտ» բանաստեղծությունները, որոնք բնույթով և «անուշ, անուշ» կրկնակ բառերով մի տեսակ օրգանական միասնություն են կազմում, ինչպես նաև «Պատրանքը» նույնպես տողամեջ թաքցրած ավելի խոր իմաստ ունեն, քան պարզ բնասիրությունը։ Դրանք «ազատ» բնության գրկում անցած մանկության օրերի հիշողությունն են՝ ողողված խոր կարոտով ու տրտմությամբ կորցրածի համար։
Այս տիպի բնապաշտությունն ինքնին խորապես ժողովրդային է։
Ժողովրդայնությունը չի կարելի հասկանալ պատմական միջավայրից դուրս։ Ընդհակառակը, այն ոչ այլ ինչ է, քան գրողի արտահայտած առաջավոր գաղափարների արձագանքը ժողովրդի սրտում, կամ, ավելի ճիշտ, ճշմարիտ գրականության և ժողովրդական մտածողության անխուսափելի փոխազդեցությունը։ Այս առումով ոչ ամեն բան, ինչ առաջ է գալիս ժողովրդի ընդերքում, ոչ ամեն գաղափար և ոչ ամեն զգացում կարող են համակել ազգային բանաստեղծին, քանի որ պատմականորեն ծնված ոչ բոլոր զգացումներն ու գաղափարներն են, որ կենսական նշանակություն են ունենում պատմության հաջորդ փուլերում և, ուրեմն, ընդունակ են հարատևելու։ Ահա թե ինչու յուրաքանչյուր գրող, հավատարիմ իր ներքին ձայնին, ժողովրդից փոխ է առնում իր թեմաները, իր գաղափարները։ Այս տեսակետից ժողովրդայնությունն ունի նաև սուբյեկտիվ կողմ, որն, անկասկած, ավելին է, քան սոսկ նախասիրությունը։
Դեռ պատանության տարիներից Թումանյանն արտակարգ հետաքրքրություն է հանդես բերել ժողովրդական ստեղծագործության նկատմամբ։ «10-11 տարեկան ժամանակս,-գրում է նա,-ժողովրդի
536
