1916
<ՎԱԼԵՐԻ ԲՐՅՈՒՍՈՎԻՆ>
(«Մեզ մոտ եք եկել ձյունե աշխարհից...»)
(էջ 283)
Հավանաբար գրված է 1916 թ. հունվարի 12-ից 24-ը, երբ Վ. Բրյուսովը ժամանել է Թիֆլիս, ապա այցելել Երևան և դասախոսությսւններ կարդացել հայ բանաստեղծության մասին։ Բրյուսովի այցի ու դասախոսությունների կապակցությամբ Թումանյանը մամուլում մի քանի ելույթներ է ունեցել (տե՛ս ԵԺ IV, 330—336) և գրել ռուս բանաստեղծին նվիրված այս բանաստեղծությունը։
ԳԱԹ Թֆ № 74 պահվում է մեկ ինքնագիր։
Առաջին անգամ տպագրվել է ԳԹ, 1940, № 18, այնուհետև՝ ԵԺ I, 526:
Տպագրվում է ինքնագրից։
ԴԺՈԽՔԻ ՀԱՆԴԵՊ
(«Հո՜ւշ հասավ օրը՝ վերջի՜ն, ահավո՜ր...»)
(էջ 284, 484)
Գրված է 1916 թ. փետրվարին, հայկական կոտորածների ծանր ազդեցության տակ։
ԹԸԱ պահվում է մեկ ինքնագիր-պատառիկ՝ «Արզրումի անկումից հետո» վերնագրով։ Նույն տեղում, № 1266 պահվում է նաև Հր-ի կտրոնը, որտեղ Թումանյանը փոխել է 12-րդ տողը։
Առաջին անգամ տպագրվել է Հր, 1916, 28 փետրվարի, № 46, այնուհետև, մասնակի կրճատումներով՝ ԵԺ I, 148։
Արտատպվում է Հր-ից, հեղինակի կատարած փոփոխությամբ։
Ինքնագիր-պատառիկի հաջորդ երեսին կա հեղինակի հետևյալ ծանոթությունը. «Տղամարդկանց կոտորել են, ջահել կանանց տարել— մնում են պառավ մայրերը, որ հսկում են դաշտում թափված իրենց որդիների դիակներին։ Մի-մի ճյուղ առած հեռու են քշում գիշերը գիշատիչ գազաններին ու ցերեկը թռչուններին, որ չծվատեն, չուտեն նրանց մարմինները»։
Հր, 1916, № 47 այս բանաստեղծության մասին տպագրված է հետևյալ ծանոթությունը. «Հորիզոնի անցյալ համարում (№ 46) Հ. Թում-ի բանաստեղծության տակ բաց է թողնված գրվելիք ծանոթագրությունը, որ բանաստեղծության մեջ ակնարկված երեխայի արյունը մորը խմեցնելու դեպքը վերջին օրերի իրականությունից է առած»։
