Ինչպես անցյալ հոդվածում պարզ ցույց տվինք, ռուսների գալուց ու 1829 թվականից առաջ էլ հայերը հանդիսանում էին մի ամբողջ ժողովուրդ ոչ թե միայն Կովկասում, այլև հենց նույնիսկ Վրաստանի սահմաններում, և վրաց թագավորները հրովարտակ արձակելիս առանձնապես շեշտում էին հայ ժողովուրդը։ Հետաքրքրվողը կարող է տեսնել Акты Кавк. Археогр. Комисс. т. VI, ч. II, стр. 777 և 798: Իսկ հետագայում, թե ռուսական կառավարությունը քաղաքականություն է ունեցել հայ ժողովրդի նորանոր բազմազանությունները գրավել ու ներս բերել իր պետության սահմանները, պետք է իմանալ ու ասել, որ ռուս կառավարությունից առաջ էդ քաղաքականությունը ունեցել է վրաց կառավարությունը։ Վրաց թագավորները ոչ միայն մահմեդականի հալածանքից փախած հայ գաղթականներին են միշտ սիրով ընդունել ու տեղ տվել, այլև միշտ էլ հայերին գրավել են դեպի Վրաստանի սահմանները։ Էդպես է եղել XI—XII դարերից՝ Դավիթ III Վերաշինողից սկսած, որ Անիի կողմերից ու Շիրակից շատ հայեր բերեց ու թե՛ հայ, թե՛ վրացի և թե՛ մահմեդակա՛ն պատմիչների վկայությամբ, առանձին սիրով էլ վարվում էր հետները, մինչև վերջին Հերակլ ու Գիորգի թագավորները, որ բերին Վրաստանի սահմաններում տեղ ու արտոնություն տվին Ղարաբաղի մելիքներին իրենց ժողովուրդներով, շուլավերցիներին ու բոլնիսցիներին և ուրիշ շատ հայերի։
Մի խոսքով, թե՛ ռուս, թե՛ վրաց կառավարությունները արել են էն, ինչ որ առհասարակ արել են մյուս պետությունները՝ պարսկական, արաբական, բյուզանդական և այլն, և ինչ-որ մի ժամանակ էլ իրենք՝ հայերն են արել ուրիշներին։
Տարբերությունն էն է էս ամենի մեջ, որ մինչդեռ մյուսները, գրավելով թե բռնի, հայերին դուրս են տարել իրենց
