Խ. ԱԲՈՎՅԱՆ
զկաֆէ, բարերարն իմ՝ «ա՜խ եթէ հնար իցէր Հայաստան՝ [1] կաֆէ տնկել, այս բազում օգուտ բերէր յաշխարհին ձերոյ»։ Այսպիսի հոգ նորա վասն Հայաստանի միշտ։ Սովորութիւն ի գերմանացիս, յաւուրս ծննդեան ուրեք տօն կատարել։
Պարոն Լիբարտն առաքէ զօրդի իւր[2] ի Գերմանիայ վասն ուսման և տայ վարձս բազումս վասն գիտնականի միում Գրաս անուն, ազգականի իմում Գրասի, առ ի վերակացու լինել նմա անդ։ Ես պատահեցայ յայսմ երեկոյի առ պր<օֆսսօր> Ֆր<իդլէնդէրի> գերման ացւոյ միոյ՝ դասատուի պր<օֆեսսօր> Ֆրի<դլէնդէրի ի ռուսաց լեզու, որ հաւատացոլցանէր, թէ ի մի ժամս նա ընթեռնոլ 80 երե սշարա. գրոլթիւնս, եթէ մեծ և եթէ փոքր։
Պ<արրօտ>. Ֆ<րիդլէնդէր>. 15. Հինգշաբթի, յերեկոյին գնամ առ պր<օֆեսսօր> Ֆրիդյէնդէր, նա տուեալ զգաս իմ, կամի[3] գնալ առ բարերարն իմ ի տեսութիւն. նա խնդրէ խոնարհաբար փոքր ինչլուս տալ նմա. ես կալեալ զճրագն[4], նա զգենու զհանդերձս, և հանեալ ի սանդխոյ իւրոյ զղֆիլ մի, ցուցանէ ինձ. ես յիրաւի համարեցի այնպէս, [5]բայց այս էր շիրուք։ Պր<օֆեսսօր> Ֆրիդլէնդէր պատմեաց ինձ վասն զարմանալի ձեռագործիս զհետագայս.«Ի ժամանակս խռովութեան Գաղղիոյ և Գերմանիսյ, թագաւորք և ամենայն իրաւարանք արգելեցին ազատ խօսիլ ընդ միմեանս, առ ի շփոթ այսր արգելտնաց, հնարերին քաղաքականը զայս չիբուք ղֆլակերպ, և այնպէս մխէին զտաբաքն, ի ցոյց որպէս թէ փակեալ են բերան նոցա ղֆլաւ»։ թայս էառ առ ի յիշատակ վասն ծննդեան աւուր բարերարին իմոյ պարգև ընծայել։ Այն ինչ ելանէաք արտաքս, Ջօրջին կամէր ևս դալ, այլ ծնողք նորա համբուրեալ գնա, թողին ի տուն։ Ի ճանապարհին ց<ե>խոտ գոլով, պր<օֆեսսօր> Ֆր<իդլէնդէր> երթայ ընդառաջ և խնդրէ յինէն կալնուլ զձեռս ամուսնոյ իւրոյ, այլ նա շնորհակալ է և ոչ կամի տալ ինձ աշխատութիւն. մեք երթամք ի տուն բարերարին մերոյ. ես կամէի յետս դառնալ, այլ տեսեալ զմայր բարերարուհւոյ իմոյ եկեալ ի նորոգ, մտի ի տուն։ Եւլիէ և մայր բպրեր<արուհւոյ> յառաջ մատուսեալ մեզ ողգ ունեմ ք միմեանց, եւ համբուրեալ զձեռն մօր բարերսրուհւոյ, խնդամ ընդ գալուստ նորա. նա շնորհակալի, մեք գտաք զթէյն եդեալ։ Եւլիէ տայ զթէյ. ամենեքեան բազմիմք շուրջ զսեղանովն. դամք սկսանին խօսիլ ընդ միմեանս խնդութեամբ և պար<ոնայք> ընդ սիմեանս, այլ միշտ իւրաքանչիւրք ո՛չ ի բաց թողեալ զձեռագործ իւրեանց. տ<իկնայք> զգիլլբալ. այս սովորութիւն բոլոր դամից գերմանսյցւոց. Վիլհելմ և Վէրն դան առ մեզ. Վիլհէլմ պատմէ վասն ի Րիգայ[6] հյետամնացեալ ի խօլերայէ որբ երեխայից 700. հսւրուոտք Եիգայու բաժան են զորբս զայսոսիկ ի մէջ իւրեանց և սնուցանեն իբրև ղորդիս իւրեանց. այս սովորութիւն պերմանացւոց։ Եարեր<արն> պատմէ վասն աշխարհին մերոյ և պատուական ձի անցն պարսից։ Օրիօրդն Եւլիէ խօսի ամենևին համարձակ ընդ ամենից։ Վերն և ես ելանեմք։
