Էջ:Հայաստանի բնաշխարհ հանրագիտարան (Nature of Armenia encyclopedia in Armenian).djvu/388

Վիքիդարանից՝ ազատ գրադարանից
Այս էջը հաստատված է

ներքևից՝ հիմնականում բաց դեղին: Հոնքը լայն, դեղին շերտով է, որը տարածվում է դեպի ծոծրակը: Թևին կա դեղնավուն 1-2 զոլ: Մշտապես գործունյա է, կեր է փնտրում ծառերի միջին և վերին սաղարթներում: Բնակվում է անտառներում, թփուտներում: Սնվում է անողնաշարավորներով:

Գարնանային վերադարձը՝ ապրիլի վերջ-մայիսի սկզբին: Լիարժեք երգը առանց ընդհատումների լսվում է մայիսի սկզբից օգոստոսի 1-ին տասնօրյակը: Բները ձվերով հայտնվում են մայիսի 2-րդ կեսից հունիսի վերջը, կրկնակի բնադրման դեպքում՝ հուլիսի սկգբին: Բույնը գնդաձև է՝ չոր բույսերից: Բնադրում է գետնին: Դնում է 15մմ տրամագծով, սպիտակ 3-7 ձու: Թռիչքին լիարժեք տիրապետող ձագերը գրանցված են հունիսի վերջից: Հուլիսի 2-րդ կեսից հայտնվում են թռիչքին լավ տիրապետող երիտասարդ թռչունների քոչվոր խմբեր: Աշնանային չուն՝ սեպտեմբերին: Կենսակերպին վերաբերող այլ հատկանիշների մասին տվյալները բացակայում են:

ԴԵՂՆԱՓՈՐԻԿ (Pseudopus apodus), (ժող.՝ լորտու), իլիկամողեսների կամ սղոսկուկների ընտանիքի զրահավոր իլիկամողեսների ցեղի մողես:

ՀՀ-ում տարածված է գրեթե բոլոր մարզերում (բացառությամբ Գեղարքունիքի): Բնակվում է կիսաանապատային, չոր տափաստանային, թփուտային, նոսրանտառային ու ջրամերձ անտառային բուսականությամբ, ինչպես նաև քարքարոտ վայրերի տնկարկներում:

Մարմնի երկար. 10-54 սմ է, պոչը՝ մոտ 1,5 անգամ երկար, չհատվող: Գլուխը գրեթե չի տարանջատվում մարմնից և ծածկված է խոշոր վահանիկներով: Կոպերը շարժուն են, աչքի ծիածանաթաղանթը՝ վարդագույն, բիբը՝ կլոր: Ունի արտաքին լսող, անցք: Մեջքային և որովայնային մակերեսների մաշկը ծածկված է ռոմբաձև, փայլուն թեփուկներով, որոնք մարմնի մեջքային մակերեսի և պոչի վրա կատարավոր են: Մաշկը շատ պինդ է՝ զրահանման: Մարմնի կողքերով անցնում են մանր թեփուկներով ծածկված Երկայնակի ծալքեր, որոնք, մեկուսացնելով մարմնի որովայնային և մեջքային զրահանման գոյացությունները, ապահովում են կենդանու շնչառությունը:

Երիտասարդի մարմինը դեղնամոխրագույն է՝ զուգահեռ լայնակի ձգված, տձև, կանաչավունից շագանակագույն զոլերով ու բծերով: Բծեր կան նաև գլխի կողքերին և ստորին մասում: Տարիքի հետ ընդունում է համեմատաբար միապաղաղ՝ դեղնակարմրավուն, մուգ կանաչավուն, կամ գորշ շագանակագույն գունավորում: Փորիկը սովորաբար ավելի բաց է գունավորված:

Սնվում է անողնաշարավորներով և մանր ողնաշարավորներով, ինչպես նաև բուսականությամբ: Օգտակար է. կարգավորում է միջատների թվաքանակը: Ձմեռում է աշնան 2-րդ կեսից գարնան սկիզբ: Զուգավորումը տեղի է ունենում մայիսից հունիսի սկիզբ: Հունիսի վերջից հուլիս էգը դնում է 6-12 ձու: Երիտասարդ մողեսներն ի հայտ են գալիս հունիսից սեպտեմբեր: Սեռահասուն են դառնում 4 տարեկանում: Պահպանության նպատակով խնամվում է անազատ պայմաններում: Օգտագործվում է գիտահետազոտ. նպատակով, միսը՝ որպես սնունդ:

ԴՈԴՈՇՆԵՐ (Bufonidae), անպոչ երկկենցաղների կարգի ընտանիք: Հայտնի է շուրջ 256, ՀՀ-ում՝ 1 տեսակ՝ կանաչ դոդոշ: Ջրային միջավայրին քիչ են կապված: Գրեթե բոլորն ունեն խոշոր հարականջային գեղձեր՝ պարոտիդներ, և բնորոշվում են գորտնկիթների երիզավոր դասավորությամբ:

ԴՌԼՈՆՆԵՐ (Pterocletidae), աղավնանմանների կարգի թռչունների ընտանիք: Հայտնի է 16, ՀՀ-ում՝ 2 տեսակ՝ սևափոր դռլոն և սպիտակափոր դռլոն:

Անապատային և կիսաանապատային տեսակներ են: Ունեն այդ տարածքին հատուկ դալուկ գունավորում: Ծարավը հագեցնելու համար խմբերով այցելում են փոքր աղբյուրներ և անձրևաջրերից լճացած փոսուտներ: Ձագերին ջուր են բերում կտուցով: Որոշ տեսակներ ջուրը բերում են ոչ միայն բերանով, այլ նաև մարմնի փետուրների միջանկյալ տարածություններում հավաքած:

ԴՐԱԽՏԱՊԱՆՆԵՐ (Emberizidae), ճնճղուկանմանների կարգի թռչունների ընտանիք: Հայտնի է մոտ 200, ՀՀ-ում՝ 9 տեսակ՝ այգու դրախտապան, եղեգնուտի դրախտապան, լեռնային դարխտապան, ժայռային դրախտապան, ձյան դրախտապան, սևագլուխ դրախտապան, սովորական դրախտապան, սպիտակաթև դրախտապան, կորեկնուկ (վերջին երկուսի կենսակերպը ուսումնասիրված է մասնակի):

Փոքր չափերի (զանգվածը՝ 12-64 գ), գեղանի կեցվածքով թռչուններ են: Կտուցը բարակ է, փետրածածկը՝ խիտ, մետաքսափափուկ՝ ցայտուն կամ համեստ գունավորմամբ, երգը՝ պարզունակ, միալար: Հատիկակեր են:

ԵԳԻՊՏԱԿԱՆ ՏԱՌԵՂ (RubuleuS ibis), տառեղների ընտանիքի թռչուն: Բնադրող-չվող է, հազվագյուտ:

Մարմնի երկար. 48-53սմ է, թևերի բացվածքը՝ 90-96 սմ: Հասունի փետրածածկը բնադրման շրջանում ամբողջովին սպիտակ է, գագաթը, կուրծքը և մեջքը՝ նարնջագույն, ոտքերը և ոտնաթաթերը՝ դեղին-նարնջագույն: Հետբնադրման շրջանում նարնջագույն հատվածները բացակայում են: Կտուցը հաստ է, դեղնավուն, ծայրը՝ հաճախ մուգ: Երիտասարդն առանց նարնջագույն