Էջ:Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 1.djvu/293

Աղ. 2. Արդյունաբերական կարևոր ճյուղերի արտադրանքը

	Չափի միավոր	1960	1965	1970	1971
Քարածուխ	մլն. տ	394	477	556	551
Նավթ	մլն. տ	348	385	474	469
Բնական գազ	մլրդ․ մ³	359	455	620	645
Էլեկտրաէներգիա	մլրդ. կվտ. ժ	841	1157	1638	1718
Երկաթի հանքաքար	մլն. տ	81	84	91	84
Չուգուն	մլն. տ	60	80	83	74
Պողպատ	մլն. տ	90	119	119	109
Պղինձ (ոաֆինացված)	հզ. տ	1378	1553	1601	1444
Ցինկ	հզ. տ	787	978	799	695
Կապար (մետաղի պարունակությունը արդյունահանված հանքանյութում)	հզ. տ	224	266	519	520
Ալյումին	հզ. տ	1828	2499	3607	3661
Ուրանի կոնցենտրատներ (${\ce {U3O8}}$ պարունակությունը)	հզ. տ	16.0	9.4	11.6	11.6
Ցեմենտ	մլն. տ	54	65	67	72
Ֆոսֆորային պարարտանյութեր (${\ce {P2O5}}$ պարունակությունը)	մլն. տ	2.4	3.5	4.2	4.5
Ազոտային պարարտանյութեր (ազոտի պարունակությունը)	մլն. տ	2.8	6.1	6.5	7.4
Պլաստմասսաներ և սինթետիկ խեժեր	մլն. տ	2.7	5.0	7.4	7.6
Սինթետիկ կաուչուկ	հզ. տ	1459	1844	2232	2277
Ծծմբաթթու (100 %)	մլն. տ	16	22	27	27
Տրակտորներ (առանց այգեբանջարանոցայինների)	հզ. հատ	179	272	190	174
Ավտոմոբիլներ այդ թվում մարդատար	մլն. հատ	179	272	190	174
Նավեր (ջրարկված)	մլն. տ	394	477	556	551
Քարածուխ	հզ. բրուտտո գրանցված տ	378	270	338	482

են պատկանում էլեկտրաէներգետիկան, քիմիական և սննդի րդյունաբերությունը։ Էլեկտրոնային հաշվիչ մեքենաների արտադրությունը, որը առավել արագ զարգացող ճյուղերից է, էապես դանդաղել է. իրացման ծավալը, որը բարձր մակարդակի վրա էր (տարեկան գրեթե 7 մլրդ. դոլար), 1970-ին համարյա չի ավելացել։ Նույն թվականին թողարկվեց էլեկտրոնային հաշվիչ մեքենաների 4-րդ սերունդը, սակայն օգտագործման բարդության պատճառով դրանց պահանջարկը աննշան է։

ԱՄՆ–ի արդ. արտադրանքի հիմնական տեսակների թողարկման վերաբերյալ տվյալները տես աղյուսակ 2։

Քարտեզը տես 296 էջից հետո՝ ներդիրում։

Գյուղատնտեսությունը։ Գյուղատնտ. մթերքների արտադրությամբ ԱՄՆ կապիտալիստական աշխարհում գրավում է առաջին տեղը։ Տիրապետող են բարձր մեքենայացված և էլեկտրիֆիկացված կապիտալիստական տնտեսությունները։ Վերջին երկու տասնամյակների ընթացքում գյուղատնտեսության մեքենայացումը հասել է բարձր մակարդակի։ Առ 1 հունվ. 1970-ի գյուղատնտ. ֆերմաներում հաշվվում էր 4790 հզ. տրակտոր (առանց այգեբանջարանոցայինի), 3185 հզ. բեռնատար ավտոմեքենա, 850 հզ. հացահատիկային կոմբայն, 795 հզ. խոտ հավաքող և մամլող մեքենա և 331 հզ. սիլոսի համար հնձող կոմբայն։ Գյուղատնտեսության մեքենայացման աճն ուղեկցվում է աշխատանքի արտադրողականության բարձրացմամբ, մանր և միջակ ֆերմերների քայքայմամբ և վարձու բանվորների թվի կրճատմամբ։ 1960-ական թթ. ֆերմաների թիվը կրճատվել է 1991-ով (1960-ին կար 3962 հզ. ֆերմա, իսկ 1969-ին՝ 2971 հզ.)։ Միաժամանակ խոշոր ֆերմաների թիվը, որոնց իրացրած արտադրանքի տարեկան արժեքը 10 հզ. դոլարից ավելի է, ավելացել է՝ 837 հզ–ից հասնելով 1073 հզ–ի։ Դա նշանակում է, որ նրանց տեսակարար կշիռը 21,1%-ից հասել է 36,1%-ի։ Միաժամանակ ամենախոշոր ֆերմաների թիվը, որոնք տարեկան իրացնում են 40 հզ. դոլարից ավելի արժողությամբ արտադրանք, 1969-ին 1960-ի համեմատությամբ ավելացել է 87%-ով (98 հզ. ֆերմայով) և 211 հզ. այդպիսի ֆերմաներին (ընդհանուր թվի 7,1%) բաժին է ընկել գյուղատնտ. արտադրանքի իրացումից ստացված դրամական հասույթի 51,3%, արտադրական ծախսերի 35,9% և ամերիկյան ֆերմերների զուտ իրացված եկամուտների 35,9%: Ֆերմերական ակտիվների արժեքը 1970-ի հունվ. 1-ին կազմել է 311,4 մլրդ. դոլար, իսկ ֆերմերների ընդհանուր պարտքը ավելացել է 6,4%-ով է հասել 50,4 մլրդ. դոլարի։ Այժմ ԱՄՆ–ում կա 2,9 մլն. ֆերմերական տնտեսություն 1950-ի 5,4 մլն. փոխարեն։ Առ 1 դեկտ. 1971-ի գյուղատնտեսության մեջ զբաղված բնակչության ընդհանուր թիվը (ներառյալ ֆերմերների ընտանիքների բոլոր անդամներին) կրճատվել է մինչև 9 մլն. մարդու՝ 1950-ի 23 մլն. դիմաց։ Արագորեն դուրս են մղվում հատկապես Հարավի նեգր վարձակալները՝ «քրոփերները»։

Ֆերմերների 90%-ից ավելին տնտեսության մեջ կիրառում է էլեկտրաէներգիա։ Աճել է մոլախոտերի և վնասատուների դեմ քիմիական զանազան նյութերի կիրառումը։ 1965-ին վաճառվել է 1 մլրդ. դոլարի թունաքիմիկատներ։ 1966-ին օգտագործվել է 12181 հզ. տ պարարտանյութ՝ 194,6-ի 2777 հզ. տ փոխարեն։ ԱՄՆ–ի հողային ֆոնդը կազմում է 770 մլն. հա. 21% վարելահողերն են, 52,6%՝ արոտավայրերը, 16,5%՝ անտառները, 9,9% ՝ բնակավայրերը, ճանապարհները ե ոչ պիտանի հողերը։ Գյուղատնտեսության մեջ օգտագործվում է 566 մլն. հա, որից 422 մլն. հա պատկանում է ֆերմերներին, 145 մլն. հա կազմում են պետական արոտավայրերը, որոնք գտնվում են Արևմուտքում։ վարելահողերի բաժինը կենտրոնական նահանգներում, եգիպտացորենի և ցորենի գոտում, կազմում է 90–95%։ Արևմուտքում արոտավայրերը կազմում են ֆերմերների հողային ֆոնդի 90%։ Երկրի 16 մլն. հա ոռոգելի հողերի 70% գտնվում է Արևմուտքում։ Հողագործության համար բնական պայմանները բարենպաստ են հվ–արլ–ում, որտեղ լավ են հասունանում բամբակենին և մյուս տեխնիկական կուլտուրաները։ Մոնոպոլիաների՝ գյուղատնտեսության մեջ ներթափանցելու հետևանքով հաստատվել են անմիջական արտադրական կապեր արդյունաբերության և գյուղատնտեսության միջև՝ ֆերմաների և վերամշակող ձեռնարկությունների միջև կնքված կոնտրակտների կամ պայմանագրային հարաբերությունների ձևով։ Այսպիսով գյուղատնտեսական արտադրողները լրիվ կամ մասամբ կորցնում են ինքնուրույնությունը։ Օրինակ, 1960-ական թթ. ագրոարդյունաբերակսւն կոմպլեքսները տվել են գյուղատնտ. արտադրանքի 40%-ից ավելին (առանց հացահատիկի)։

ԱՄՆ կապիտալիստական երկրների մեջ գրավում է առաջին տեղը եգիպտացորենի ցորենի, սոյայի, բամբակի, ծխախոտի, մսի և կաթնամթերքների արտադրությամբ։

Գյուղատնտ. արտադրանքի աճի դինամիկայի վերաբերյալ տվյալներ տես աղյուսակ 3։

Աղ. 3. Գյուղատնտ. արտադրանքի ծավալը (1967=100)

	1960	1965	1970	1971
Գյուղատնտեսությունն ամբողջությամբ	90	97	104	111
Բուսաբուծություն	92	98	104	112
Անասնապահություն	87	95	101	108

Գյուղատնտեսության առաջատար ճյուղը անասնապահությունն է, որը տալիս է ապրանքային արտադրանքի կեսից ավելին։ Հատկապես զարգացած է մսատու անասնապահությունը, որի տեսակարար կշիռը համեմատաբար բարձր է Հյուսիսում։ Այստեղ և Արևմուտքում անասնապահությունն ինտենսիվ է. աշխատանքների մեծ մասը մեքենայացված և էլեկտրիֆիկացված է։ Հարավում անասնապահությունը թույլ է զարգացած։ Կաթնատու անասնապահությունը զարգացած է մերձքաղաքային տնտեսություններում, առանձնապես Ատլանտյան ծովափի և Մերձլճային շրջաններում։

Անասունների գլխաքանակի վերաբերյալ տվյալներ տես աղյուսակ 4։

1971-ին արտադրվել է տավարի և հորթի միս 10274 հզ. տ, խոզի միս՝ 6668 հզ. տ, գառի և ոչխարի միս՝ 249 հզ. տ, ճտի միս՝ 4861 հզ. տ, հնդկահավի միս՝ 1020 հզ. տ։