(նկ․) Օչխամուրի։ «Սաքարթվելո» թեյահավաք մեքենան պլանտացիաներում։
գետը Ճորոխն է (ստորին հոսանքը)՝ Աջարիսծղալի վտակով։ Ծովափնյա հարթավայրերում գերակշռում են ալյուվիալ ու ճահճահողերը, մերձծովյան նախալեռներում՝ կարմրահողերը, լեռներում և ներքին հովիտներում՝ գորշանտառային, ճմային, ճմատորֆային լեռնամարգագետնային հողերը։ Տերիտորիայի 50%-ից ավելին անտառածածկ է։ Հս–արմ–ում տարածված են ենթանտառով ու լիանաներով հարուստ լայնատերև ծառատեսակներով կոլխիդյան տիպի մշտադալար անտառները, ավելի բարձր՝ հաճարենու անտառները։ 1800 մ–ից բարձր խիտ թփուտներ են։ Վայրի կենդանիներից անտառներում հանդիպում են՝ արջ, լուսան, շնագայլ, վայրի խոզ։ Գետերում կան ծածան, սաղմոն, կարմրախայտ։
Բնակչությունը։ Հիմնական բնակիչները վրացիներ են, կան նաև ռուսներ, հայեր, ուկրաինացիներ, հույներ և այլք։ Միջին խտությունը 1 մ² վրա 107,3 մարդ։ Քաղաքային բնակչությունը 44% է։ Քաղաքները՝ Բաթում, Քոբուլեթ։
Պատմական ակնարկ։ Ա. բնակեցված է եղել տակավին հին ժամանակներից։ Վրացական և բյուզանդական աղբյուրներում առաջին տվյալները վերաբերում են X դ.։ Ա. մ. թ.ա. VI–IV դդ. մտնում էր Կոլխիդայի, ապա Իբերիայի թագավորության, իսկ մ. թ. IV դ.՝ Լազական թագավորության մեջ։ VI դ. Աջարիայի արմ. և հարակից շրջանները պատերազմի թատերաբեմ էին Հռոմի և Իրանի միջև։ VII դ. ենթարկվեց արաբների արշավանքներին։ Արաբական խալիֆաթի անկումից հետո (IX դ.) Ա. մտավ Տաո–Կլարջեթի իշխանության մեջ։ X դ. վերջին Ա. Վրացական թագավորության կազմում էր։ XI դ. վերջին ուժեղ դիմադրություն ցույց տվեց թուրք–սելջուկներին, XII–XIII դդ. դարձավ Վրաստանի բարգավաճող նահանգներից մեկը։ XVI դ. երկրորդ կեսից Ա. նվաճեց Թուրքիան։ Թուրքական տիրապետությունը ծանր անդրադարձավ երկրի կյանքի վրա՝ տեղիք տալով ժողովրդական ապստամբությունների (1680, 1685, 1697, 1744, 1819, 1856)։ Թուրքական լծից Ա. ազատագրվեց 1877–78-ին, ռուս–թուրքական պատերազմի հետևանքով։ Չնայած ցարիզմի գաղութային քաղաքականությանը, համեմատաբար նպաստավոր պայմաններ ստեղծվեցին Ա–ի տնտեսության զարգացման համար։ 1897–1907-ին կառուցվեց Բաքու–Բաթում նավթամուղը։ Բաթումը դարձավ Անդրկովկասի արդյունաբերական երրորդ խոշոր կենտրոնը՝ բանվոր դասակարգի (11 հազար) ինտերնացիոնալ կազմով (վրացիներ, հայեր, ռուսներ, ադրբեջանցիներ)։ 1896-ին ռուս սոցիալ–դեմոկրատներ Ի. Ի. Լուզինն ու Գ. Յա. Ֆրանչեսկին Բաթումում կազմավորեցին առաջին մարքսիստական խմբակը։ 1901-ին ստեղծվեց լենինյան իսկրայական ուղղության ս–դ. կազմակերպություն։ 1902–03-ին բանվորական գործադուլներ և ցույցեր տեղի ունեցան։ 1904-ին արդեն գործում էր բոլշևիկյան կազմակերպություն։ Ռուսական առաջին հեղափոխության տարիներինԲաթամն Անդրկովկասում հեղափոխական իրադարձություններով հարուստ շրջաններից մեկն էր։ Առաջին համաշխարհային պատերազմի տարիներին Ա–ի տերիտորիան ռազմական գործողությունների ասպարեզ դարձավ։ Փետրվարյան հեղափոխությունից հետո Ա. գտնվում էր Անդրկովկասյան հատուկ կոմիտեի իրավասության ներքո։ 1917-ի նոյեմբերին այստեղ ահաստատվեց Անդրկովկասյան կոմիսարիատի իշխանությունը։ Ա. 1918-ին օկուպացվեց սկզբում գերմանա–թուրքական, ապա անգլիական ինտերվենտների կողմից, որոնց հեռանսւլուց հետո իշխանությունն անցավ վրաց մենշևիկներին (1920, հուլիս)։ Այդ ժամանակ էլ ձևավորվեց մարզային կուսակցական կազմակերպությունը։ 1921-ի մարտի 18-ին Աջարիայի հեղկոմը Բսւթումում հռչակեց սովետական իշխանություն։ Կազմավորվեց մարզային հեղկոմ (նախագահ՝ Ա. Ի. Քավթարաձե)։ 1921-ի հուլիսի 16-ին ստեղծվեց Աջարական ԻՍՍՀ՝ Վրացական ՍՍՀ–ի կազմում։ 1922-ի դեկտեմբերին Աջարական ԻՍՍՀ Վրացական ՍՍՀ–ի կազմում մտավ ԱՍՖՍՀ–ի մեջ։ Սոցիալիստական շինարարության տարիներին Ա–ում զարգացավ արդյունաբերությունը, գյուղատնտեսությունը։ Կատարվեց կուլտուրական հեղափոխություն։ 1937-ի հոկտ. 25-ին ընդունվեց նոր սահմանադրությունը։ Ա–ի աշխատավորները ակտիվ մասնակցություն ունեցան Հայրենական մեծ պատերազմին։ Շքանշաններով և մեդալներով պարգևատրվեցին 19207 մարդ, 5 հոգի արժանացան Սովետական Միության հերոսի կոչման։ ԱԻՍՍՀ 1967-ին պարգևատրվել է Լենինի շքանշանով։
Տնտեսությունը։ Ա. ցիտրուսների և թեյի մշակության, նավթի ու մերձարևադարձային գյուղատնտ. հումքի վերամշակման, մասնագիտացված մեքենաշինության և առողջարանային շրջան է։
Արդյունաբերությունն Ա–ում մեծ զարգացում է ապրել սովետական իշխանության տարիներին։ 1971-ին արտադրվել է 141 մլն. կվտ. ժ էլեկտրաէներգիա։ Բաթումի նավթամշակման գործարանում վերամշակվում է Բաքվից (նավթամուղով և երկաթուղով) և ՍՍՀՄ մյուս շրջաններից (ծովով) ստացվող նավթը։ Մեծ զարգացում է ստացել մեքենաշինությունը՝ էլեկտրատեխնիկական իրերի, սննդի, արդ. սարքավորումների արտադրությունը, նավաշինությունը (Բաթում)։ Կա քիմիա-դեղագործական արդյունաբերություն (Բաթում)։ Զգալի տեղ է գրավում գյուղատնտ. հումքը վերամշակող արդյունաբե–
(նկ․) Աջարական ԻՍՍՀ
