ցության վրա։ Ս․ ք–ի օգնությամբ հաս– ւոաավում են բարդ միացությունների մո– լեկուլի կառուցվածքի հետազոտման արդ– յունքները։ Սովորաբար իրականացվում է մի քանի, իրար հաջորդող քիմ․ ռեակ– ցիաների (փուլերի) միջոցով։ Ս․ ք–ի եղա– նակները մշակվեցին մոլեկուլի կաւուց– վածքի պարզաբանման ուղղությամբ տարվող հետազոտություններին զուգըն– թաց (XIX դ․ սկիզբ)։ Իրականացվեցին օրգ․ նյութերի առաջին սինթեզները (թըր– թընջկաթթու, 1824, և միզանյութ, П28)։ Ավելի ուշ ցույց տրվեց բուս, և կենդան, ծագում ունեցող ավելի բարդ նյութերի սինթեզի հնարավորությունը, սինթէ զվե– ցին ինդիգոն (1870), կամֆորան (H89), այնուհետև որոշ ածխաջրեր, ամինաթթու– ներ և պեպտիդներ։ Նշված նյութերի սին– թեզը հնարավոր դարձավ նրանց բաղա– դրության, հատկությունների U կաոուց– վածքի ուսումնասիրությունների, քիմ․ վերլուծության օրգ․ և ֆիզիկա–քիմիական եղանակների զարգացման շնորհիվ։ Սին– թեզվեցին ատրոպինը, կոկաինը, պէլար– գոնիդինը են (XX դ․ 20-ական թթ․) Այ– նուհետև բուռն զարգացում ստացան ստե– րոիդների, ալկալոիդների, վիտամիննե– րի, անտիբիոտիկների, բազմաշաքս բնե– րի, պեպտիդների և նուկլեինաթթուեերի սինթեզի ուղղությամբ տարվող աշխա– տանքները։ Ռ․ P․ Վուդվորդը սինթեզեց քինինը (1944), կորտիզոնը (1951), ռե– զերպինը (1956), քլորոֆիլը (1960), տետ– րացիկլինը (1962), վիտամին 13ւ2-ը և այլ նյութեր։ Գենետիկական կոդի վերծան– ման ուղղությամբ տարված հետազււտու– թյունների շնորհիվ ամեր․ կենսաքիմիկոս Հ․ Դ․ Զորանան սինթեզեց պարզագույն գեներ և մոնոնուկլեոտիդների ալանինա– յին վւոխադրական ՌՆԹ–ին համապա ոաս– խանող հաջորդականություն ունեցող 72-անդամանի բագմանուկլեոտիդ (1970)։ Ս․ ք–ի եղանակների ստեղծումը U ն]ւանց կսոււրնլագործոԼմը հՆարավոր դարձ– րին իրականացնել բազմաթիվ անօրգա– նական և հատկապես օրգ․ նյութերի սին– թեզը։ Օրգ․ սինթեզի զարգացումն ընթա– նում է պոլիմերների, սինթետիկ վառելա– նյութի, ներկանյութերի, օծանելիքի ար– տադրության, բժշկության, սննդարդյու– նաբերության, գյուղատնտեսության մեջ օգտագործվող կենսաբանորեն ակտիվ նյութերի սինթեզի մշակման ուղղությամբ։ Կարևոր են քիմիայի տեսության և բնա– կան բարդ նյութերի մոլեկուլի կաոուց– վածքի հետազոտման ճշտությունն արտա– ցոլող սինթեզները։ Վ․ Թովմաս յան
ՍԻՆԹԵՏԻԿ ԼԵԶՈՒՆԵՐ, տես Համադրա– կան Լեզուներ։
ՍԻՆԽՐՈ(Ն)․․․, ս ի ն ք ր n ( ն)․․․ (< < հուն․ cruYXpovog – միաժամանակյա), բարդ բառերի սկզբնամաս, որը ցույց է տալիս երևույթների կամ պրոցեսների միաժամանակությունը։ Օրինակ, սինխրո– նարար, սինխրոնացում, սինխրոցիկոա– րոն։
ՍԻՆԽՐՈՆ ԳԵՆԵՐԱՏՈՐ, տես Գեներա– աոր Էչեկարական։
ՍԻՆԽՐՈՆ ԿՈՄՊ ԵՆ ՍԱՏՈՐ, սինխրոն մե– քենա, որն աշխատում է շարժիչի ռեժի– մում՝ առանց ակտիվ բեռնվածքի։ Կիրա– ռում են ցանցի հզորության գործակիցը մեծացնելու և էլեկտրահաղորդման գծե– րում ու էլեկտրական ցանցերում լարումը կարգավորելու (գրգռման հոսանքը փո– փոխելով) համար։ Ս․ կ–ի հզորությունը հասնում է հարյուրավոր Մվ՝ա–։
ՍԻՆԽՐՈՆ ՄԵՔԵՆԱ, փոփոխական հո– սանքի էւեկարական մեքենա (սովորա– բար եռաֆազ), որի պտտման հաճախա– կանությունը խիստ հաստատուն կերպով կապված է մագնիսական դաշտի պտտման հաճախականության կամ ցանցի հաճախա– կանության հետ։ Ըստ Ս․ մ–ի աշխատան– քի ռեժիմի տարբերում են սինխրոն գե– ներատորներ (ակտիվ հզորության գենե– րատորներ), սինխրոն էլեկտրաշարժիչ– ներ (պտտման հաստատուն հաճախակա– նության շարժիչներ), ինչպես նաև սին– խրոն կոմւցենսաաորներ (ռեակտիվ հզո– րության գեներատորներ)։ Ս․ մ–ները լի– նում են երկու տիպի՝ բացահայտաբևեռ և ոչ բացահայտաբևեռ ինդուկտորով։ Ս․ մ–ի հիմնական բաղադրիչ մասերն են փոփո– խական հոսանքի փաթույթը կրող ստա– տորը և ռոտորը, որի վրա տեղադրվում է հաստատուն հոսանքով սնվող գրգռման փաթույթը։ Երբեմն փոքր հզորության (մինչև 20 կվտ) Ս․ մ–ներում փոփոխական հոսանքի փաթույթը տեղակայում են ռո– տորի, իսկ գրգռման փաթույթը՝ ստատորի վրա։
ՍԻՆԻՐՈՆ ՇԱՐԺԻՉ, տես Շարժիչ էւեկ– տրական։ ՍԻՆԻ*ՐՈՆԱՐԱՐ (< սինխրո․․․), մեխա– նիզմ կամ հարմարանք, որի միջոցով իրականացվում է սինխրոնացում։ Տեխ– նիկայում լայնորեն կիրառում են տարբեր տիպի Ս–ներ, օրինակ, ավտոմոբիլի փո– խանցումների տուփում՝ ատամնանիվնե– րի սահուն միացման հարմարանք, երկու սինխրոն գեներատորների կամ փոփոխա– կան հոսանքի մի քանի էլեկտրական հա– մակարգերի ավտոմատ միացման սար– քավորում, կինոյում և հեռուստատեսու– թյունում՝ ձայնի U պատկերի սինխրոնաց– ման հարմարանք։
ՍԻՆԽՐՈՆԱՑՈՒՄ (< սինխրո․․․), երկու կամ ավելի պրոցեսների հանգեցումը սին– խրոնության, այսինքն այնպիսի ընթացքի, երբ պրոցեսների միևնույն կամ համա– պատասխան տարրերը կատարվում են փուլերի հաստատուն շեղումով կամ միա– ժամանակ։ Պարբերական պրոցեսների Ս․ ստացվում է դրանց պարբերությունները (հաճախականությունները) փոխադարձ համապատասխանության (օրինակ, հա– վասարության կամ պատիկության) բերե– լով և այդ պրոցեսների սկզբնական փու– լերի միջև հաստատուն հարաբերակցու– թյուն սահմանելով։ Ս․ կարևոր նշանակու– թյուն ունի տեխնիկայում, օրինակ, էներ– գետիկայում (էլեկտրաէներգետիկական համակարգում գեներատորների աշխա– տանքի Ս․, ընդ որում լրացուցիչ նախա– տեսվում է գեներատորների լարումների հավասարեցում), հեռուստատեսությու– նում (հաղորդող և ընդունող հեռուստատե– սային սարքավորումներում տողային և կադրային փռումների Ս․), կինոտեխնիկա– յում (ֆիլմերի արտադրության ժամանակ պատկերի և ձայնի Ս․)։
ՍԻՆՒՐՈՏՐՈՆ [< սինխրո․․․ և (էչեկ)- տրոն], լիցքավորված մասնիկների (էլեկ– տրոնների) ցիկլային ռեզոնանսային արագացուցիչ՛ փոփոխական մագնիսա– կան դաշտով և հաստատուն հաճախակա– նության արագացնող բարձրահաճախա– յին էլեկտրական դաշտով։
ՍԻՆԻՐՈՏՐՈՆԱՑԻՆ ՃԱՌԱԳԱՅԹՈՒՄ, մագնիսաարգելակման ճա– ռագայթ ու մ՝ մագնիսական դաշտում շարժվող լիցքավորված մասնիկների կենտրոնաձիգ արագացման հետևանքով առաջացող ճառագայթում։ Երկրային պայմաններում մասնիկների այդպիսի շարժում իրականանում է արագացուցիչ– ներում և Լիցքավորված մասնիկների կու– տակիչներում։ Ինտենսիվ Ս․ ճ․ առաջին անգամ նկատվել է բարձր էներգիայի էլեկտրոնային սինխրոտրոններում (այս– տեղից էլ՝ ճառագայթման անվանումը)։ Ս․ ճ․ բնութագրվում է ճառագայթման ան– ընդհատ սպեկտրով (ռադիոալիքներից մինչև կոշտ ռենտգենյան ճառագայթում), ճառագայթի համարյա լրիվ բևեռացմամբ, ֆոտոնների անկյունային և սպեկտրային մեծ խտությամբ։ Մեկ պտույտի ընթաց– քում մասնիկների էներգիայի կորուստը, որը վերածվում է Ս․ ճ–ման, հավասար է՝ ДЕ= ^ j|-(–․ որտեղ e-ն էլեկտրո– նի լիցքն է, R-ը՝ ուղեծրի կորության շառավիղը, c-ն՝ լույսի արագությունը, իսկ m-ը և E-ն՝ մասնիկի զանգվածն ու էներգիան։ Բանաձևից երևում է, որ Ս․ ճ․ համեմատաբար ինտենսիվ է էլեկ– տրոնների դեպքում, իսկ պրոտոնների դեպքում այն գործնականում բացակա– յում է։ ճառագայթված ֆոտոնների սպեկ– տրային բաշխումը որոշվում է արտահայտությամբ, որտեղ ․ 4rtR/mc2 ° г–) ~Ը սպեկտրի ալիքի բնութագրական երկա– րությունն է, իսկ (-sK>‘L(-r)=°<»-"՝ սպեկտրային ֆունկցիան, որի տեսքը պատկերված է նկ–ում։ Ս․ ճ–ման տեսու– թյունն սկսել է զարգանալ դասական էլեկ– տրադինամիկայի շրջանակներում (Ա․ Լիե– նար, Գ․Շոտտ)։ ճառագայթման սպեկտրի գործնական հաշվարկման համար անհրա– ժեշտ արտահայտությունները հետագա– յում ստացել են Ա․ Սոկոլովը, Դ․ Իվանեն– կոն և Ցու․ Շվինգերը։ Ս․ ճ․ նյութի կառուց–
